وقتی دانش بومی سپر پولادین دفاع از میهن می‌شود

بامداد جنوب: 31 مرداد روز صنعت دفاعی کشور است. امسال اهمیت این روز را بیش از گذشته می‌توان درک کرد زیرا آنچه در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه باعث شد کشورمان در برابر تهاجم دشمن بایستد در کنار انسجام و وحدت ملی، همین دستاوردهای دفاعی بود.

علت اینکه ۳۱ مرداد را روز صنعت دفاعی نامیده‌اند این است که در این روز تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به تصویب و تایید رسید. در واقع، قانون تشکیل وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران‌ مشتمل بر شانزده ماده و شانزده تبصره در جلسه علنی شنبه مورخ ۲۸ مرداد ۱۳۶۸ مجلس‌شورای اسلامی تصویب و در ۳۱ مرداد به تایید شورای نگهبان رسید.

اکنون ۳۶ سال از تاسیس این وزارتخانه می‌گذرد، اگرچه عمر صنعت دفاعی کشور بیش از این سال‎‌ها است.

به گزارش بامداد جنوب و به نقل از پایگاه رسمی اطلاع رسانی وزارت دفاع، صنعت دفاعی ایران اگرچه به دوران صفوی و سپس قاجار باز می‌گردد، اما در دوران پهلوی اول شکل جدیدتری به خود گرفت و در دوران پهلوی دوم ایران با ورود به پیمان سنتو همراه با ترکیه و پاکستان صاحب صنعت استاندارد نظامی شد. رهاورد این موضوع تنها ایجاد کارخانه‌های مهمات‌سازی و مسلسل‌سازی در ایران بود. همه آنچه که از صنعت دفاعی ایران قبل از جمهوری اسلامی گفته شد، یک صنعت وابسته به کشورهای دیگر بود تحت نظارت شدید غرب و بسیار محدود.

ایران در دوره پهلوی دوم، به ویژه بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تحت سیطره راهبردی آمریکا قرار گرفت و بعد از آن در جریان جنگ سرد مشمول پیمان سنتو شد. پیمان نظامی که سال ۱۳۳۳ هجری شمسی (۱۹۵۴ میلادی) بین کشور‌های آمریکا، بریتانیا، ترکیه، ایران و پاکستان به امضا رسید و بعد‌ها عراق هم به آن پیوست و با پیروزی انقلاب اسلامی بعد از خروج ایران و پاکستان منحل شد.

رهارود سنتو ایجاد کارخانه‌های تولید مسلسل و تیربار در ایران بود و در طول دوران پهلوی دوم چیزی جز همین مسلسل‌ها، معدود توپ و راکت‌انداز‌ها در کشور تولید نشد آن هم تحت لیسانس غربی‌ها و با نظارت مستشاران غربی.

همه آنچه که در سیلو‌های مهمات ارتش ایران ذخیره می‌شد یا متناسب با نیاز آمریکایی‌ها بود یا خرید‌هایی بود در جهت تامین رضایت غربی‌ها؛ البته به دور از انصاف نیست که بگوییم در دفاع مقدس بخش‌های زیادی از همین ذخایر مهمات و سلاح استفاده شد، کارآیی بخش‌های زیادی هم زیر سوال رفت.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی با همان تجهیزات ارتش شاهنشاهی پاسخ اولین تهاجم سراسری عراق در ۳۱ شهریور را داد و وارد جنگ با عراق شد. بالگرد‌های کبری و مهمات آن که در زمان ارتش شاهنشاهی با هدف ایجاد یک قدرت ضدزره و چابک برای مقابله با شوری در ایران سازماندهی شد در جنگ کارآیی خود را نشان داد، اما برخی تانک‌ها و حتی شناور‌ها و ناوها، بدون بررسی لازم و عملا به‌واسطه اراده همراه با فساد دربار تهیه شده بود و در صحنه جنگ ناکارآمد جلوه کرد، در این فضا و در تنظیم‌گری غربی‌ها به هیچ وجه موشک در ساختار دفاعی ایران وجود نداشت، تنها در نیروی هوایی و نیروی دریایی موشک آن هم محدود بکارگیری می‌شد.

جهاد خودکفایی

از شروع دفاع مقدس نیاز ایران به صنعت دفاعی به شدت احساس شد. این که در چه تاریخی جهاد خودکفایی در سپاه و یگان‌های سپاه و سپس یگان‌های ارتش شکل گرفت معلوم نیست، اما این نیاز عقلانی در شرایطی که جمهوری اسلامی در تحریم تسلیحاتی حتی گونی سنگر و سیم خاردار هم نمی‌توانست وارد کند، بعد از چند سال به بلوغ رسید.

برای نمونه نیروهای مصطفی چمران در قالب ستاد جنگ‌های نامنظم با نظارت خود اقدام به ایجاد کارگاه‌هایی برای تامین نیازهای تجهیزاتی و انجام برخی ابتکارات کرد.

جهادهای خودکفایی با همت مهندسین و متخصصین دفاعی در واحد‌های مختلف دفاعی شکل گرفت. بسیاری از تجهیزات مورد نیاز نیروهای مسلح به واسطه تحریم با هزینه بالا و به سختی وارد می‌شد.

در این میان تجهیزاتی مثل لوازم غواصی امکان تولید داخل نداشت، اما بخش زیادی از این تجهیزات در همان زمان امکان داخلی سازی داشت، حتی امکان تبدیل خطوط تولید صنایع خودرویی سبک و سنگین کشور به خطوط تولید زره پوش و خودروهای نظامی وجود داشت، متاسفانه این امکان فراهم نشد که جای پرداختن به چرایی آن، اینجا نیست.

از میانه دوران دفاع مقدس به ویژه عملیات بدر که عمده علت عدم الفتح در آن تامین نشدن تجهیزات لازم بود، باور تکیه بر جهادهای خودکفایی جدی‌تر شد و با شکل‌گیری نیروهای سه گانه در سپاه این واحدها، تخصصی‌تر شکل گرفتند. در وزارت دفاع نیز صنایع دفاعی به مدد بسیاری از دلسوزان در ارتش کم کم نزج گرفت.  طهرانی مقدم و ستاری نمونه‌های این عرصه‌ها هستند.

در این میان فرماندهان نیروی هوایی ارتش هم در عرصه بازآماد هواپیماهای نظامی و ترابری و حتی شروع اراده ساخت جنگنده و سایر تجهیزات این عرصه نقش موثری داشتند. شهید ستاری طلایه‌دار این عرصه بود.

هرچند جهادهای خودکفایی تبلور آنچنانی در به صحنه آوردن تسلیحات راهبردی در دوران دفاع مقدس نداشتند، اما در زمینه مهیاسازی تجهیزات ارتش که پیش از انقلاب از سوی مستشاران آمریکایی پشتیبانی می‌شد، موفقیت‌هایی کسب کرد. با گذر بیش از یک دهه از پیروزی انقلاب کماکان این تجهیزات برپا و عملیاتی نگه داشته شد و این خود از نظر طرف آمریکایی یک امر محال و بی‌نظیر محسوب می‌شد.

بومی‌سازی صنعت دفاعی

در این سال‌ها بخش‌های جدید شامل یگان‌های زرهی و توپخانه در سپاه همه مبتنی بر غنائم به دست آمده از عملیات‌های بزرگ دفاع مقدس شکل گرفت. اما واحد جنگ الکترونیک، پهپادی و موشکی که امروز جزء واحدهای راهبردی یگان‌های نیروهای مسلح محسوب می‌شوند، هرچند پیشینه‌ای از دوران دفاع مقدس دارند و پهپاد مهاجر، مهندسی معکوس شده موشک‌های اسکاد بی و ساختار شنود و اختلال در دفاع مقدس بروز یافتند، اما با پایان جنگ و تاکید امام خمینی بر دکترین دفاع همه جانبه روند قدرت‌گیری تسلیحاتی کشور با تاکید بر بومی سازی سرعت گرفت.

در شرایطی که کشور هفت واحد نیروی مسلح تخصصی پیدا کرد و هر هفت واحد در خود فرماندهی موشکی، پهپادی جنگ الکترونیک و… را علاوه بر واحدهای تخصصی خود راه‌اندازی کردند، صنعت دفاعی باید پا به پای این توسعه هم کمیت و کیفیت و فناوری تولید را پیش می‌برد.

دهه هفتاد فناوری موشکی، دهه هشتاد فناوری پهپادی و دهه نود فناوری پدافند هوایی و فناوری فضایی در حوزه نظامی به شدت و قوت پیگیری شد و در رسانه‌ها به خوبی صدا کرد، در این میان قدرت جنگ الکترونیک اما بی‌صدا پیگیری شد.

بخش مهم دیگر صنعت دفاعی هم به زیر سطح رفتن این صنایع بود. از آنجایی که دشمن بومی‌سازی و رشد فناروی دفاعی را به عنوان تهدید مهمی شناسایی می‌کرد و امکان انهدام صنایع به شدت احساس می‌شد در قالب طرح‌های پدافند غیر عامل عمده صنایع مهم و راهبردی دفاعی همانند صنایع هسته‌ای به اعماق زمین رفت.

صنعت دفاعی جمهوری اسلامی ایران این‌بار نه با سیلوهای زیرزمینی شناخته شد، بلکه با شهرهای پهپادی و موشکی از توانایی‌های خود رونمایی کرد و چرخه قدرت و قوت دفاعی را به شکل کامل به نمایش گذاشت.

در این مسیر نباید فراموش کرد که راهبردها و دکترین‌های دفاعی اصلی‌ترین عامل شکل‌گیری این صنعت در این فضا بود. چراکه در دکترین نبرد ناهمتراز تاکید بر قوت‌های خودی و تمرکز بر ضعف‌های دشمن است.

صنعت دفاعی ایران با بومی‌سازی و ابتکارات فناورانه مبتنی بر فناوری روز دنیا، تولید تسلیحات و تجهیزات نظامی را با کیفیت بالا و هزینه بسیار کم، پیش‌گرفته و در کنار طراحی‌های عملیاتی و راهبردی بومی توانسته علی‌رغم همه محدودیت‌ها و کارشکنی‌های سیاسی، اطلاعاتی و جاسوسی خود را در زمره مطرح‌ترین قدرت‌های دفاعی جهان جای دهد و این ادعا را حتی در صحنه نبرد اثبات کند؛ آخرین نمونه آن تا این لحظه دفاع مقدس ۱۲ روزه است.

ایران، قطب اقتدار دفاعی و بازدارندگی

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در بیانیه‌ای که به مناسبت۳۱ مرداد روز صنعت دفاعی صادر کرد، آورده است: دستاوردهای فرزندان ملت در حوزه‌های مختلف موشکی، تسلیحاتی، فضایی و طراحی و تولید انواع جنگ افزارها و ادوات نظامی متناسب با نیاز دفاعی کشور و با فناوری‌ها و استانداردهای روز جهانی، توانست کشور را از اوج وابستگی به بیگانگان به قله‌های خودکفایی و اقتدار برساند و جمهوری اسلامی ایران را تبدیل به قطب اقتدار دفاعی و بازدارندگی در منطقه نماید. ملت شریف ایران در سایه اتحاد و بصیرت، نتایج این شکوه و اقتدار را در جنگ تحمیلی دوازده روزه اخیر به عینه مشاهده نمود و بر لزوم تولید محصولات دفاعی بازدارنده صحه گذاشت، همچنین رسانه‌های مختلف جهان نیز بارها به پوشش قدرت حیرت انگیز موشکی کشور عزیزمان پرداختند و دشمنان جمهوری اسلامی ایران دریافتند که در پاسخ هر ماجراجویی و خطای محاسباتی در منطقه، سیلی بسیار محکمی از نیروهای مسلح مقتدر کشورمان دریافت خواهند نمود.