بوشهر می تواند پیشگام دیپلماسی استانی درکشور شود

بامداد جنوب -مریم خوئینی

وزیر امور خارجه کشورمان چندی پیش در مراسم افتتاحیه دومین نشست منطقه‌ای دیپلماسی استانی شرکت کرده و در این باره در صفحه اینستاگرام خود نوشته بود که در این نشست «بر اولویت تقویت روابط با همسایگان به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی کشورمان تاکید کردم». عباس عراقچی در این نشست که در استان خراسان رضوی برگزار شده بود،  نقش استان‌ها را در معرفی ظرفیت‌های ایران به جهان مهم و برجسته دانسته بود.

در این میان، استان بوشهر به‌عنوان یکی از دروازه‌های جنوبی کشور، می‌تواند با توسعه تعاملات اقتصادی و فرهنگی با کشورهای حاشیه خلیج فارس، الگوی موفقی از «مرزهای صلح و امنیت پایدار» ارائه دهد. زیرا  بوشهر نه‌تنها دروازه صادرات غیرنفتی و انرژی ایران است، بلکه پلی فرهنگی میان ملت‌های حوزه خلیج فارس محسوب می‌شود. اشتراکات فرهنگی، مذهبی و تاریخی این استان با کشورهای همسایه، نیز می‌تواند به ابزاری برای گسترش دیپلماسی عمومی ایران تبدیل شود. در همین خصوص با مجید دهقانیان کارشناس بوشهری حوزه روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده‌ایم.

مجید دهقانیان در گفت‌وگو با بامداد جنوب تاکید کرد: در سیاست خارجی، اولویت دادن به روابط با کشورهای همسایه یک اصل بنیادین و همیشگی است زیرا همسایگان، نخستین محیط پیرامونی هر کشور هستند و دیپلماسی به‌عنوان مجری سیاست‌های خارجی، وظیفه دارد این اصل را در کانون برنامه‌ها و تعاملات خود قرار دهد.

وی افزود: بی‌توجهی به این موضوع دلایل مختلفی دارد از جمله تحولات بین‌المللی یا تمرکز بر بازیگران فرامنطقه‌ای که این موضوع باعث شده است همسایه از اولویت خارج شود. اما تحریم‌های گسترده، تنوع و ماهیت آنها در سال‌های اخیر نشان داد که اتکا به قدرت‌های دوردست نمی‌تواند نیازهای کشور را برآورده سازد. از این رو، توجه به ظرفیت‌های همسایگان امروزه دیگر انتخاب نیست بلکه ضرورتی استراتژیک برای تأمین منافع ملی و گذار از این شرایط سخت اقتصادی است. به باور من با توجه به تعدد همسایگان و ظرفیت‌های جمعیتی آنان و وابستگی‌های ژئوپولیتیکی آنها به ایران، این ضرورت بسیار قابل توجه است.

دیپلماسی استانی قبلا بود اما عملیاتی نشد

این کارشناس روابط بین‌الملل در پاسخ به این سوال که آیا در ساختار فعلی سیاست خارجی ایران، جایگاهی برای نقش مستقیم استان‌ها در تعاملات بین‌المللی تعریف شده است؟ گفت: در مقطعی شعار دیپلماسی استانی مطرح شد، اما در عمل به دلایل مختلف تحقق نیافت. از جمله عدم همراهی جدی دستگاه دیپلماسی با این رویکرد، بی‌توجهی دولت به نقش استان‌ها در تعاملات خارجی، ناآشنایی استانداران با مفاهیم و ابزارهای دیپلماسی استانی و همچنین نبود مزیت‌های اقتصادی جذاب که بتواند زمینه‌ساز چنین تعاملاتی باشد.

دهقانیان در ادامه با اشاره به مزیت‌های استان بوشهر برای توسعه روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس بیان کرد: در حوزه دیپلماسی استانی، بی‌تردید اولویت با استان‌های مرزی است؛ زیرا تحقق دیپلماسی مؤثر در سطح استان‌ها مستلزم وجود کشورهای هدف در آن سوی مرز و نیز برخورداری از ظرفیت‌های داخلی در این سوی مرز است. از این منظر، استان بوشهر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان آن را سرآمد دانست.

اقتصاد دریا؛ حلقه مفقوده توسعه در بوشهر

وی افزود: بوشهر با پنج کشور عربیِ عمدتاً مصرف‌کننده، هم‌مرز دریایی است و از مرز ساحلی گسترده‌ای برخوردار است. این استان علاوه بر دارا بودن صنایع بزرگ هیدروکربنی، توان تولید محصولات ارزآور و صادراتی را نیز دارد. با این حال، حلقه مفقوده توسعه در بوشهر، اقتصاد دریاست؛ بخشی که تحقق آن نیازمند ورود فناوری‌های نو و شرکت‌های دانش‌بنیان است.

این کارشناس حوزه بین‌الملل تاکید کرد: مخلص کلام این است؛ استان بوشهر از ظرفیت بالقوه بالایی برای فعال‌سازی و پیشتازی در عرصه دیپلماسی استانی برخوردار است و می‌تواند الگوی موفقی برای سایر استان‌های مرزی کشور باشد.

دهقانیان همچنین در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان گفت بوشهر می‌تواند به «الگوی همکاری منطقه‌ای» میان ایران و کشورهای جنوب خلیج فارس تبدیل شود؟ گفت: سوال مهمی است ابتدا باید بگویم که الگوی همکاری منطقه‌ای زمانی شکل می‌گیرد که اعتماد متقابل، منافع مشترک اقتصادی، ثبات سیاسی و اراده سیاسی متقابل میان کشورها وجود داشته باشد. با این حال، در خاورمیانه این موارد کمی بعید است زیرا  به‌دلیل بی‌اعتمادی‌های تاریخی، رقابت‌های ژئوپلیتیکی، مداخلات خارجی و ضعف در نهادسازی منطقه‌ای، زمینه چنین همکاری‌هایی محدود است اگر نخواهم بگویم نیست.

وی تاکید کرد: هرچند استان ما-بوشهر- ظرفیت تبدیل شدن به پل ارتباطی ایران با کشورهای جنوب خلیج فارس را دارد، اما واقعیت آن است که روابط کشورهای عربی خلیج فارس با ایران همچنان محتاطانه و شکننده است. بنابراین، تحقق چنین الگویی نیازمند دیپلماسی فعال، تقویت پیوندهای اقتصادی، ایجاد فرصت‌های جذاب اقتصادی به خصوص در حوزه اقتصاد دریا و کاهش نگرانی‌های سیاسی و امنیتی متقابل است. به نظر می‌رسد شاید در آینده نزدیک نتوان به الگوی همکاری منطقه‌ای رسید اما می‌توان با توجه به ظرفیت‌های موجود به عنوان استانی پیشرو در این زمینه در کشور باشد.

اگر دولت، بخش خصوصی و نهادهای محلی استان هماهنگ عمل کنند و روابط فرهنگی، تجاری و دانشگاهی با کشورهای همسایه تقویت شود، بوشهر می‌تواند به الگویی از دیپلماسی محلی موفق تبدیل شود؛ الگویی که نشان دهد سیاست خارجی فقط در تهران شکل نمی‌گیرد، بلکه در استان‌های مرزی نیز معنا پیدا می‌کند.