انقراض خاموش در کوهستان

بامداد جنوب: پلنگ ایرانی این گربه‌سان بزرگ و نجیب، نه تنها یک گونه شاخص از تنوع زیستی غرب آسیا است، بلکه نمادی دیرینه از قدرت، استقامت و رمزآلودگی طبیعت کهن ایران‌زمین محسوب می‌شود. از منظر زیست‌شناسی حفاظتی، وضعیت این گونه جانوری به‌دلیل قرار گرفتن در فهرست «در معرض خطر انقراض»  از سوی IUCN، همواره به‌عنوان یک پرونده حساس و حیاتی در اکوسیستم‌های کوهستانی و جنگلی کشور مطرح بوده است. برآوردهای علمی، هرچند اندک، نشان می‌دهند که بیش از نیمی از جمعیت باقی‌مانده این گونه ارزشمند در مرزها و نقاط کوهستانی ایران پناه گرفته‌اند؛ واقعیتی که ایران را به مهم‌ترین زیستگاه استراتژیک برای تداوم بقای پلنگ در منطقه تبدیل می‌کند. این موقعیت، بار سنگین مسئولیت حفاظتی را بر دوش نهادهای متولی و جوامع محلی این سرزمین می‌گذارد.

در این میان، استان بوشهر، با تنوع اقلیمی و توپوگرافی خاص خود، همواره به‌عنوان یک کریدور زیستی مهم قلمداد شده است. با وجود محدودیت‌های ناشی از توسعه و فشارهای انسانی، این استان با داشتن زیستگاه‌های صعب‌العبور، نقطه امنی برای حضور این گونه جانوری محسوب می‌شود. اهمیت این منطقه زمانی دوچندان می‌شود که تلاش‌های مدیریتی و پایش‌های میدانی به ثمر می‌نشیند و شواهد ملموسی از حضور این گونه ارزشمند به دست می‌آید؛ شواهدی که تداوم حیات را در مناطقی خاص از استان تائید می‌کند.

در پی گزارش‌های پراکنده‌ای که سال‌ها از سوی مرتع‌داران منطقه عسلویه در خصوص مشاهده این گربه‌سان بزرگ در ارتفاعات جنوب استان بوشهر دریافت می‌شد، پایش‌های گسترده و نظام‌مند از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان آغاز شد. این تلاش‌ها که با همکاری تنگاتنگ جوامع محلی و به‌کارگیری روش‌های نوین پایش، از جمله نصب دوربین‌های تله‌ای در نقاط استراتژیک، همراه بود، در نهایت به یک موفقیت چشمگیر در بهمن ماه سال گذشته منتهی شد: نخستین تصویر مستند و قطعی از حضور پلنگ ایرانی در کوه‌های شهرستان عسلویه ثبت شد.

این موفقیت که عبدالرحمن مرادزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان، آن را نتیجه تلاش مستمر کارشناسان و مشارکت فعال جوامع محلی دانست، اهمیت زیست‌محیطی منطقه عسلویه را به شکلی عینی برجسته ساخت. تأکید او بر لزوم تدابیر ویژه حفاظتی به دلیل ماهیت کوهستانی و فشارهای انسانی بر این زیستگاه، نشان‌دهنده اولویت‌بندی حفاظتی است.

این روند امیدبخش، تنها بهخسرو درویشی محدود نماند. در همین راستا، در تیرماه ۱۴۰۴، خبر ثبت دومین پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت‌شده کوه بیرمی استان بوشهر، این منطقه را به کانون توجهات حفاظتی تبدیل کرد. مشاهده دومین قلاده که مدیرکل حفاظت محیط زیست آن را تائیدی بر حضور یک جفت پلنگ نر و ماده دانست، نشانه‌ای قاطع از بهبود شرایط اکولوژیکی منطقه و موفقیت برنامه‌های حفاظت مشارکتی، از جمله پویش مردمی نجات کوه بیرمی، تلقی می‌شود.

در حالی که اخبار عسلویه و کوه بیرمی نویدبخش امید برای بقا هستند، واقعیت تلخ حیات وحش نیز گاهی رخ می‌نمایاند. در موازات این موفقیت‌های ثبت تصویر، متأسفانه رویارویی با لاشه یکی از این پلنگ‌های ارزشمند در کوه‌های دشتستان، یادآور این حقیقت است که تهدیدات علیه این گونه همچنان جدی باقی مانده است. این رخداد اخیر، به‌ویژه پس از تثبیت حضور زوج پلنگ در کوه بیرمی، بار دیگر بر ضرورت ارتقای سطح حفاظتی، تقویت گشت‌های کنترلی و اجرای برنامه‌های جامع برای مقابله با شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه تأکید می‌ورزد.

به این ترتیب، استان بوشهر اکنون در کانون توجهات ملی، نه تنها به‌عنوان یک زیستگاه امیدبخش (عسلویه و کوه بیرمی)، بلکه به‌عنوان محلی که بقای حیات وحش در آن نیازمند هوشیاری دائمی است (دشتستان)، قرار گرفته است.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل محیط زیست استان بوشهر در این باره گفت: با توجه به پیدا شدن لاشه پلنگ ایرانی در ارتفاعات سخت‌گذر دشتستان این استان، علت مرگ این گونه در معرض خطر ازسوی کارشناسان محیط زیست آغاز شده است.

خسرو درویشی با اشاره به اینکه لاشه پلنگ یادشده از سوی افراد محلی مشاهده و به مأموران اجرایی محیط زیست اعلام شده است، افزود: وضعیت ظاهری لاشه بیانگر گذشت مدت زمان زیاد از مرگ آن است. کهنسال بودن می‌تواند یکی از عوامل تلف شدن این پلنگ باشد. لاشه پلنگ متلاشی شده و نمونه‌گیری برای بررسی دقیق علت مرگ انجام شده است.

وی با بیان اینکه مناطق تحت مدیریت و شکار ممنوع کوهستان‌های دشتستان، دشتی و تنگستان استان بوشهر به‌دلیل فراوانی طعمه زیستگاه مناسبی برای پلنگ ایرانی به شمار می‌رود، ادامه داد: پلنگ ایرانی از نظر اهمیت در زنجیره غذایی، زیبایی‌شناسی و مسائل زیستی نماد و پرچم حیات وحش شناخته می‌شود.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل محیط زیست استان بوشهر بیان کرد: با توجه به اینکه پلنگ ایرانی خود را با شرایط محیطی و زیستگاهی منطبق می‌کند از پراکنش خوبی در سطح کشور برخوردار است. این گونه جانوری به‌دلیل خشکسالی‌های پیوسته و کاهش علوفه، دامداران به مناطق بالادست ارتفاعات کوچ می‌کنند که این امر باعث تعارض این گونه حیات وحش با دام شده است.

درویشی با اشاره به اقدام‌های ملی برای کاهش تعارض انسان با حیات وحش گفت: در چند سال اخیر با پوشش بیمه دامی و طعمه حیوانات وحشی در معرض خطر که در رأس آن پلنگ ایرانی قرار دارد در قالب تفاهم‌نامه بین صندوق بیمه کشاورزی و محیط زیست، پرداخت هزینه به دامدار انجام می‌شود تا در صورت حمله پلنگ به دام‌های اهلی و وارد آمدن خسارت به دامداران، خسارت وارده از طریق شرکت بیمه جبران شود.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه پلنگ ایرانی شکارچی رأس هرم غذایی ایران بوده و گسترده‌ترین دامنه شکار را داراست، افزود: پلنگ یکی از ۳۷ گونه گربه‌سان دنیا محسوب می‌شود و اعضای این خانواده در تمام نقاط جهان به‌جز استرالیا، قطب شمال و قطب جنوب زندگی می‌کنند.

وی یادآور شد: پلنگ ایرانی با نام علمی (Panther pardus saxicolor) بزرگ‌جثه‌ترین پلنگ دنیاست که تنوع غذایی و زیستگاهی گسترده‌ای دارد.