همه آنچه والدین باید درباره آنفلوانزا و فصل پاییز بدانند

بامداد جنوب – الهام علیزاده

با فرا رسیدن روزهای خنک پاییزی و آغاز سال تحصیلی، کلاس‌ها و مهدکودک‌ها بار دیگر میزبان کودکان می‌شوند؛ اما در کنار شور و نشاط شروع مدرسه، فصل پاییز هر سال با افزایش شیوع بیماری‌های ویروسی تنفسی همراه است. آنفلوانزا، رینوویروس‌ها و ویروس RSV از مهم‌ترین تهدیدهای این روزها به شمار می‌روند، به‌ویژه برای گروه‌های حساس و کودکان با بیماری‌های زمینه‌ای. واکسیناسیون به موقع، رعایت بهداشت فردی و توجه به تغذیه و سبک زندگی سالم می‌تواند از شدت و گستره این بیماری‌ها بکاهد. به همین مناسبت، «بامداد جنوب» در گفت‌وگویی با دکتر شیما خدادادی دیدانی از متخصصان اطفال در بوشهر، مهم‌ترین نکات پیشگیری، زمان‌بندی واکسیناسیون و مراقبت‌های لازم در فصل پاییز را بررسی کرده است.

شروع پاییز معمولاً با افزایش بیماری‌های ویروسی در کودکان همراه است. مهم‌ترین نگرانی‌های شما برای این فصل چیست؟

شروع پاییز با بازگشایی مدارس و تجمع کودکان در محیط‌های بسته همراه است و این باعث افزایش انتقال بیماری‌های ویروسی می‌شود. مهم‌ترین نگرانی من در این فصل افزایش بروز عفونت‌های ویروسی شایعی مثل آر‌اِس‌وی، آنفلوانزا و رینوویروس‌هاست که می‌توانند موجب تشدید علائم تنفسی، برونشیولیت یا حملات آسم شوند. این شرایط حتی می‌تواند منجر به افزایش مراجعه به اورژانس‌ها و کلینیک‌ها و احتمال تجویز بیش از حد آنتی‌بیوتیک شود.

واکسن آنفلوانزا برای کودکان از چه سنی توصیه می‌شود و بهترین زمان تزریق آن در کشور ما چه موقع است؟

واکسن آنفلوانزا برای همه کودکان شش ماه به بالا توصیه می‌شود. در کودکانی که بین شش ماه تا زیر نه سال سن دارند و برای اولین بار واکسن را دریافت می‌کنند، لازم است دو دوز با فاصله چهار هفته تزریق شود و ویال واکسن باید به طور کامل تزریق گردد. برای کودکان بالای نه سال، یک دوز کافی است. در کشور ما با توجه به شروع فصل اپیدمی آنفلوانزا که معمولاً از مهر و آبان آغاز می‌شود، بهترین زمان واکسیناسیون از نیمه شهریور تا نیمه مهر است تا ایمنی کافی قبل از آغاز فصل شیوع ایجاد شود.

آیا همه کودکان باید واکسن آنفلوانزا بزنند یا فقط گروه‌های خاصی هدف قرار می‌گیرند؟

به طور کلی، واکسن برای همه کودکان بالای شش ماه توصیه می‌شود، اما به دلیل محدودیت منابع در کشور ما، تأکید اصلی روی گروه‌های پرخطر است. این گروه‌ها شامل: کودکان زیر پنج سال به‌ویژه زیر دو سال، مبتلایان به بیماری‌های مزمن قلبی-ریوی، بیماری‌های متابولیک، نقص سیستم ایمنی، بیماران دریافت‌کننده داروهای سرکوبگر ایمنی، مبتلایان به بیماری‌های نورولوژیک و کودکانی که با افراد پرخطر مانند سالمندان یا بیماران مزمن زندگی می‌کنند.

برخی والدین نگران عوارض واکسن آنفلوانزا هستند. شایع‌ترین عوارض چیست و چه زمانی نیاز به مراجعه فوری به پزشک وجود دارد؟

عوارض شایع و خفیف شامل درد، قرمزی یا تورم محل تزریق، تب خفیف، بدن‌درد یا بی‌حالی است که معمولاً ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شود. علائم جدی و نادر که نیاز به مراجعه فوری دارند شامل واکنش آلرژیک شدید یا آنافیلاکسی (کهیر منتشر، تورم صورت و لب‌ها، زبان، تنگی‌نفس یا خس‌خس سینه) هستند که معمولاً ظرف ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پس از تزریق بروز می‌کنند. همچنین تب بالای مداوم یا بی‌حالی شدید، هرچند بسیار نادر، نیازمند ارزیابی سریع پزشکی است.

برای کودکانی که بیماری زمینه‌ای مانند آسم یا نقص سیستم ایمنی دارند، پاییز چه خطرات مضاعفی به همراه دارد و والدین چه اقداماتی باید انجام دهند؟

در پاییز به دلیل افزایش ویروس‌های تنفسی، این کودکان در معرض خطرات بیشتری هستند. در آسم، احتمال افزایش حملات و تشدید علائم تنفسی وجود دارد. در نقص سیستم ایمنی، بیماری می‌تواند شدیدتر و طولانی‌تر شود. بیماران با بیماری قلبی-ریوی هم با خطر نارسایی تنفسی یا بستری مواجه‌اند. راهکارها شامل تزریق به موقع واکسن‌ها، رعایت دقیق بهداشت دست و تهویه، پایبندی به مصرف داروهای نگهدارنده در آسم، اجتناب از تماس با افراد بیمار در نقص ایمنی و مراجعه سریع به پزشک در صورت بروز علائم مشکوک است.

به جز واکسن و رعایت بهداشت فردی، چه عادات تغذیه‌ای یا سبک زندگی می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی کودکان در فصل پاییز کمک کند؟

مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه سرشار از ویتامین سی و آنتی‌اکسیدان‌ها (مثل پرتقال، کیوی، فلفل دلمه‌ای)، منابع پروتئینی کافی (گوشت، مرغ، تخم‌مرغ، حبوبات)، لبنیات (منبع ویتامین D و کلسیم) و آجیل‌ها و مغزها (مثل گردو و بادام) توصیه می‌شود. کاهش مصرف تنقلات صنعتی و نوشیدنی‌های شیرین، خواب کافی و منظم، فعالیت بدنی روزانه متناسب با سن، مدیریت استرس و قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز مؤثر است. بررسی دوره‌ای سلامت کودکان پرخطر و آموزش والدین برای تشخیص زودرس بیماری نیز اهمیت دارد.

با توجه به بازگشایی مدارس و مهدکودک‌ها، مهم‌ترین نکات بهداشتی برای پیشگیری از بیماری در کودکان چیست؟

آموزش شست‌وشوی صحیح دست با آب و صابون به مدت ۲۰ ثانیه، پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه با دستمال یا آرنج، عدم استفاده از وسایل شخصی مشترک و پرهیز از تماس با افراد بیمار بسیار مهم است. این آموزش‌ها بهتر است به زبان ساده و از طریق بازی یا داستان ارائه شود.

چه مراقبت‌هایی پس از تزریق واکسن آنفلوانزا برای کودک توصیه می‌کنید؟

محل تزریق ممکن است دچار درد یا قرمزی و تورم خفیف شود که می‌توان با کمپرس سرد کوتاه‌مدت برطرف کرد. علائم عمومی مثل تب خفیف یا بدن‌درد را می‌توان با استامینوفن به دوز مناسب کنترل نمود. استراحت کافی، مصرف مایعات بیشتر و ادامه فعالیت و تغذیه معمول کودک پیشنهاد می‌شود. در صورت تب بالا، بی‌حالی شدید یا علائم حساسیتی باید سریعاً به پزشک مراجعه کرد.

آیا لازم است که والدین بعد از تزریق واکسن، کودک را از فعالیت‌های خاصی منع کنند؟

محدودیت خاصی وجود ندارد. کودک می‌تواند فعالیت‌های روزمره، مدرسه یا مهد را ادامه دهد. فقط در صورت تب، بی‌حالی یا درد شدید محل تزریق، بهتر است فعالیت‌های شدید بدنی تا یک یا دو روز محدود شوند.

در صورتی که کودک دچار تب یا ناراحتی پس از واکسن شود، چه اقداماتی باید انجام داد؟

در صورت درد یا تورم محل تزریق، کمپرس سرد کوتاه‌مدت و ماساژ ملایم توصیه می‌شود. برای تب و درد از استامینوفن با دوز مناسب بر اساس وزن استفاده شود. استراحت کافی، مصرف مایعات و ادامه تغذیه معمول نیز مفید است. در صورتی که تب بالای ۳۹ درجه، بی‌حالی شدید یا علائم آلرژیک بروز کرد، باید فوراً به مراکز درمانی مراجعه کرد.