پرونده هسته‌ای ایران به شرایط عادی بازگشت

بامداد جنوب – مریم خوئینی

پس از گذشت ده سال از تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، روز گذشته ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴، محدودیت‌های پیش‌بینی‌شده علیه برنامه هسته‌ای و موشکی ایران به‌طور رسمی منقضی شد. بنا به اعلام وزارت امور خارجه، از این پس ایران دیگر مشمول محدودیت‌های سازمان ملل در زمینه فعالیت‌های مرتبط با برنامه موشکی و فناوری‌های دوگانه نخواهد بود.

در همین زمینه سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت تاکید کرد با پایان قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵، هرگونه تلاش برای احیا یا اعاده قطعنامه‌های پیشین علیه ایران فاقد هرگونه مبنای حقوقی و الزام‌آور است.

وی یادآوری کرد که برجام در سال ۲۰۱۵ با حمایت جامعه بین‌المللی اجرایی شد و ایران نیز با حسن نیت به تمامی تعهدات خود پایبند بوده است، اما آمریکا با خروج یک‌جانبه از توافق و بازگرداندن تحریم‌های غیرقانونی، آن را نقض کرد و سه کشور اروپایی نیز به تعهدات خود عمل نکردند. عراقچی همچنین اقدام اخیر سه کشور اروپایی در فعال‌سازی سازوکار موسوم به «اسنپ‌بک» را فاقد وجاهت حقوقی دانست و اعلام کرد هیچ اقدامی برخلاف مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ نمی‌تواند برای اعضای سازمان ملل تعهدی ایجاد کند. او موضع ایران را پایبندی به مسیر دیپلماسی دانست و هشدار داد که استفاده سیاسی و خودسرانه از سازوکارهای بین‌المللی بی‌اعتبار است.

قطعنامه ۲۲۳۱ و ضمانت حقوقی اجرای برجام عمل

محمد قادری، کارشناس روابط بین‌الملل، در گفت‌وگو با بامداد جنوب در توضیح اهمیت قطعنامه ۲۲۳۱ گفت: در تیرماه سال ۱۳۹۴ که برجام امضا شد، به‌طور هم‌زمان یک قطعنامه تحت عنوان قطعنامه ۲۲۳۱ در شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید که دارای دو ویژگی مهم بود. ویژگی اول این قطعنامه این بود که عملاً به عنوان ضمانت حقوقی اجرای برجام عمل می‌کرد و بُعد الزام‌آور به توافق هسته‌ای می‌داد. اما ویژگی دوم و مهم‌تر آن، این بود که بر اساس مفاد همین قطعنامه، تمام قطعنامه‌های ضدایرانی پیشین که در مجموع شش قطعنامه بودند و به‌اصطلاح به آنها قطعنامه‌های فصل هفتمی می‌گفتند چرا که ذیل اصل ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد صادر شده بودند، لغو و ابطال شدند. در واقع، این اقدام زمینه را برای اجرای برجام و عادی‌سازی وضعیت حقوقی ایران در شورای امنیت فراهم کرده بود.

مهر ۱۴۰۴، نقطه پایانی قطعنامه

قادری افزود: از آنجا که از ابتدا بازه زمانی ده‌ساله‌ای از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۴ برای اجرای برجام در نظر گرفته شده بود، در نتیجه مهرماه امسال پایان مهلت و نقطه پایانی قطعنامه ۲۲۳۱ محسوب می‌شود. بر همین اساس، این قطعنامه عملاً منقضی شده است. منقضی شدن این قطعنامه نیز چند معنای مهم دارد، نخست اینکه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به وضعیت عادی بازمی‌گردد و دیگر محدودیت‌های ناشی از برجام بر آن اعمال نخواهد شد. دوم اینکه روابط و همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به حالت طبیعی و متعارف بازمی‌گردد. و در نهایت، موضوع هسته‌ای ایران دیگر در زمره پرونده‌ها و موضوعات تحت بررسی شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار نخواهد داشت.

اسنپ‌بک؛ تلاشی برای جلوگیری از انقضای قطعنامه

این کارشناس روابط بین الملل در ادامه تصریح کرد: اروپایی‌ها با هدایت و راهبری آمریکا و رژیم صهیونیستی تلاش کردند مانع از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ شوند. در واقع، اگر آنها موفق می‌شدند از پایان این قطعنامه جلوگیری کنند، فضای ویژه و فوق‌العاده مربوط به پرونده هسته‌ای ایران همچنان در شورای امنیت سازمان ملل باز می‌ماند.

قادری تاکید کرد: سازوکار موسوم به اسنپ‌بک دقیقاً در همین راستا طراحی شده است؛ این سازوکار تلاشی است برای تداوم اعتبار قطعنامه و در نتیجه، حفظ تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی علیه ایران به همین دلیل است که جمهوری اسلامی ایران به‌طور قاطع تأکید دارد انقضای رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ در تاریخ ۲۶ مهرماه باید به‌صراحت اعلام شود؛ چرا که اعلام پایان این قطعنامه به معنای بسته شدن پرونده ویژه ایران در شورای امنیت و بازگشت شرایط به وضعیت عادی است.

تعامل با آژانس بر اساس پروتکل‌های پادمانی

او در پاسخ به این سوال که انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ چه معنایی برای فعالیت‌های ایران دارد؟ گفت: معنای این اتفاق آن است که فعالیت‌های ایران به وضعیت عادی و معمول، همانند سایر کشورها، بازمی‌گردد. از این پس، مناسبات و تعاملات ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صرفاً بر اساس پروتکل‌های پادمانی و اصولی خواهد بود که در چارچوب معاهده NPT آن‌ها را پذیرفته‌ایم. در چنین شرایطی، فضای تعامل ایران با آژانس و جامعه بین‌المللی عادی‌سازی خواهد شد.

این کارشناس حوزه بین‌الملل در ادامه یادآور شد: اما تلاش برای جلوگیری از انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ با هدف تداوم قرار گرفتن ایران تحت شرایط خاص بود؛ شرایطی که پرونده کشورمان همچنان در دستور کار شورای امنیت باقی بماند. این وضعیت هم در روابط ما با آژانس تأثیر منفی می‌گذاشت، همان‌گونه که در ۱۰ سال گذشته شاهد بودیم و هم باعث می‌شد محدودیت‌های مختلفی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحمیل شود.

روسیه و چین اسنپ‌بک را فاقد اعتبار حقوقی می‌دانند

قادری در پاسخ به این سوال که واکنش احتمالی کشورهای غربی چه خواهد بود؟ گفت: طبیعتاً کشورهای غربی به دلیل آنکه مدعی هستند سازوکار اسنپ‌بک فعال شده، تلاش خواهند کرد مانع از انقضای این قطعنامه شوند. اما همان‌طور که دیدیم، روسیه و چین به‌صراحت اعلام کرده‌اند که این ادعای اسنپ‌بک را از نظر حقوقی فاقد اعتبار می‌دانند و کاملاً با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ موافق هستند.

وی افزود: در شرایط فعلی نیز با توجه به اینکه روسیه ریاست دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد را بر عهده دارد، می‌تواند این روند را با سرعت و تسهیل بیشتری پیگیری کند تا انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ به‌طور رسمی و قطعی محقق شود.

ضرورت تقویت روابط با کشورهای منطقه

این کارشناس حوزه بین‌الملل در پاسخ به این سوال که این موضوع چه تاثیری بر روابط روسیه و چین می‌گذارد، گفت: طبیعتاً اگر ایران بتواند از این شرایط به‌درستی استفاده کند، روابط خود را با روسیه، چین و کشورهای منطقه تقویت خواهد کرد. دلیل این مساله نیز روشن است؛ با انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، عملاً تمامی محدودیت‌ها و تحریم‌های سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌هایی که در چارچوب برجام بر ایران تحمیل شده بود، پایان می‌یابد. به همین دلیل کشورهای غربی با این انقضا مخالفت می‌کنند، در حالی که روسیه و چین به‌طور کامل از آن حمایت می‌کنند. این انقضا به‌ویژه برای کشورهای منطقه اهمیت دارد، زیرا تا پیش از این، بسیاری از آنها به بهانه باز بودن پرونده ایران در شورای امنیت یا وجود تحریم‌های مرتبط با برجام، در تعاملات اقتصادی و سیاسی خود با ایران ملاحظاتی داشتند. با پایان این وضعیت، این ملاحظات نیز برطرف می‌شود و فضای همکاری و مراودات منطقه‌ای ایران گسترش خواهد یافت.