جزایر سه‌گانه؛ محور بازی سیاسی در خلیج فارس

بامداد جنوب – مریم خوئینی

نشست مشترک وزرای خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپا ۱۵ مهر، در حالی برگزار شد که بیانیه پایانی آن بار دیگر با طرح ادعاهایی درباره جزایر سه‌گانه ایرانی، همراه بود. در این بیانیه، علاوه بر تاکید بر لزوم گفت‌وگو درباره مسائل منطقه‌ای، ادعاهایی درباره مالکیت جزایر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی و همچنین برنامه موشکی و هسته‌ای ایران مطرح شده است؛ مواضعی که از نگاه تهران «مداخله‌جویانه و بی‌اساس» تعبیر و با واکنش وزارت امور خارجه کشورمان همراه شد. در همین راستا اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ادعاهای مداخله‌جویانه و بی‌اساس مطرح شده در بیانیه مشترک نشست وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه اروپایی، از جمله تکرار ادعای امارات متحده عربی راجع به جزایر ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی، دخالت ناروا در موضوعات دفاعی ایران و نیز موضوع هسته‌ای ایران را کاملا مردود دانست و نسبت به دخالت‌های مخرب و تفرقه‌انگیزانه برخی کشورهای اروپایی در امور منطقه خلیج فارس هشدار داد.

اهمیت این تحولات برای ایران به‌ویژه جنوب کشور، تنها در سطح سیاسی و بین‌المللی مطرح نیست؛ موقعیت ژئوپلیتیک استان‌های جنوبی کشور، از جمله استان بوشهر، به عنوان یکی از مهم‌ترین سواحل خلیج فارس، ممکن است باعث شود تا پیامدهای احتمالی این تنش‌ها در سطح محلی نیز احساس شود. در همین زمینه گفت‌وگویی با یکی از کارشناسان روابط بین‌الملل حوزه خلیج فارس انجام داده‌ایم تا ابعاد این بیانیه و پیامدهای آن را بررسی کنیم.

می‌‎خواهند موضوع جزایر را به «گفتمان مستمر» تبدیل کنند

رضا صارمی‌راد، کارشناس روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با بامداد جنوب در این باره گفت: تاکید مکرر بر موضوع جزایر سه‌گانه در بیانیه‌های مشترک اخیر، حامل پیام مشخصی است. به نظر می‌رسد کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه امارات متحده عربی، طی یک روند هدفمند تلاش می‌کنند این مساله را به یک رویه ثابت در بیانیه‌های سیاسی و دیپلماتیک تبدیل کنند. اگر به دیدارهای اخیر این کشورها با مقامات و رهبران جهان نگاه کنیم از چین و روسیه گرفته تا اتحادیه اروپا، نخست‌وزیران بریتانیا، ژاپن و کره جنوبی، تقریباً در همه بیانیه‌های پایانی این دیدارها و مذاکرات، اشاره‌ای هرچند کوتاه به موضوع جزایر صورت گرفته است. این موضوع نشان می‌دهد امارات و برخی شرکای عربی آن در پی آن هستند که این مساله را به یک «گفتمان مستمر» تبدیل کنند؛ گفتمانی که در صورت تکرار، بتوانند آن را به‌عنوان یک مطالبه تثبیت‌شده در مجامع بین‌المللی، از جمله دیوان دادگستری لاهه، مطرح کنند. هر چند این کشورها عملاً توان و امکان اقدام عملی علیه ایران را ندارند. اما تلاش دارند از مسیر سیاسی و حقوقی، این ادعا را عادی‌سازی و در افکار عمومی بین‌المللی جا بیندازند.

این کارها پشتوانه حقوقی و اجرایی قوی ندارد

صارمی‌راد، در ادامه تاکید کرد: واقعیت این است که در شرایط کنونی، بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی عملاً کارآیی لازم را ندارند. برای مثال، با وجود صدور حکم دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه علیه بنیامین نتانیاهو و یوآو گالانت برای تحت تعقیب قرار دادن آنها، هیچ اقدام موثری از سوی کشورهای غربی صورت نگرفته است. حتی شاهد هستیم که این افراد بدون محدودیت در نشست‌های بین‌المللی، از جمله سازمان ملل متحد، حضور پیدا می‌کنند و هیچ نهادی هم برای بازداشت آنها اقدام نمی‌کند. با این وجود، اقدام کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تکرار ادعاهای مربوط به جزایر سه‌گانه، می‌تواند به مرور زمان به یک رویه خطرناک تبدیل شود. این تلاش‌ها اگرچه در عمل پشتوانه حقوقی و اجرایی قوی ندارد، اما می‌تواند زمینه‌ساز فشارهای سیاسی و تبلیغاتی علیه ایران شود.

پیام روشن واکنش قاطع ایران

وی افزود: در چنین شرایطی، موضع‌گیری قاطع و به‌موقع وزارت امور خارجه و همچنین نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اهمیت زیادی دارد. این واکنش می‌تواند پاسخی روشن و بازدارنده به رفتارهای کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌ویژه امارات متحده عربی، باشد و پیام روشنی را به آنها منتقل کند.

این کارشناس روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که آیا پشت این همسویی کشورهای حوزه خلیج فارس و اتحادیه اروپا منفعتی نهفته است؟ گفت: این همسویی میان کشورهای حاشیه خلیج فارس و اتحادیه اروپا مسبوق به سابقه است و در چند نوبت تکرار شده است. در واقع، طرح مکرر موضوع جزایر سه‌گانه در بیانیه‌های مشترک بیشتر جنبه سیاسی دارد. از منظر اقتصادی، این مساله برای اتحادیه اروپا هیچ منفعت مستقیمی ندارد، اما در عرصه دیپلماسی بین‌المللی، چنین مواضعی گاهی در قالب نوعی «تبادل امتیاز» یا معامله سیاسی مطرح می‌شود. به عبارت دیگر، کشورهای اروپایی ممکن است در قبال دسترسی به فرصت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و نفت کشورهای عربی، حاضر شوند مواضع این کشورها را در بیانیه‌های سیاسی تایید کنند یا از آنها حمایت لفظی به عمل آورند.

صارمی‌را افزود: به نظر من، بیشتر از آنکه این اقدام ریشه در منافع اقتصادی مستقیم داشته باشد، بخشی از بده‌بستان‌های سیاسی و دیپلماتیک در سطح بین‌المللی است.

پاسخ منفی به حسن نیت ایران

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که این بیانیه چه تاثیری بر روابط ایران با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس می‌تواند داشته باشد؟ گفت: بی‌تردید این بیانیه می‌تواند بر روابط ایران با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تأثیرگذار باشد و حتی باعث ایجاد برخی تنش‌ها در این روابط شود. جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر همواره تلاش کرده است روابط خود با همسایگان در حوزه خلیج فارس را بهبود بخشد و زمینه را برای ایجاد یک نظام امنیت جمعی در منطقه خلیج فارس فراهم کند. تهران بارها اعلام کرده است که خواهان همکاری و گفت‌وگو با کشورهای منطقه و کاهش حضور و مداخله قدرت‌های خارجی، به‌ویژه آمریکا و کشورهای اروپایی، در خلیج فارس است. اما صدور چنین بیانیه‌هایی در عمل مسیر معکوسی را دنبال می‌کند و موجب تقویت نقش و نفوذ بازیگران خارجی در منطقه می‌شود. به نظر من، این اقدام پاسخی منفی به حسن نیت ایران طی پنج تا شش سال گذشته است؛ دوره‌ای که تهران تلاش کرده با گسترش روابط و کاهش تنش‌ها، فضا را برای همکاری‌های منطقه‌ای باز کند.

این کارشناس بین‌الملل، در پایان یادآور شد: نمونه بارز این رویکرد، از سرگیری روابط ایران و عربستان در سال‌های اخیر بود که نشانه‌ای روشن از اراده ایران برای تقویت ثبات منطقه‌ای به شمار می‌رفت. با این حال، برخی کشورها با طرح ادعاهای بی‌اساس درباره جزایر سه‌گانه  ادعاهایی که هیچ سند تاریخی و حقوقی معتبری ندارند و مالکیت ایران بر آن‌ها کاملاً مستند است عملاً به سمت اقدامات تحریک‌آمیز حرکت می‌کنند. این رویکرد نه تنها نشانه حسن نیت نیست، بلکه می‌تواند روابط ایران با برخی کشورهای منطقه را وارد مرحله‌ای پرتنش کند.