بوشهری‌های مقیم کویت؛ از فعالیت در سیاست تا حمایت از هنر

بامداد جنوب – مریم خوئینی

اگرچه روابط ایران و کویت در دهه‌های اخیر تحت تأثیر تحولات منطقه‌ای با سردی و گرمی همراه بوده، اما علی جنتی، سفیر اسبق ایران در کویت معتقد است که ریشه‌های عمیق تاریخی و اجتماعی ایرانیان مقیم کویت و کویتی‌های ایرانی‌تبار، می‌تواند زمینه‌ساز تداوم ارتباط میان دو ملت باشد.

علی جنتی دیپلمات و سیاستمدار ایرانی که در دوره اول (۱۳۷۷-۱۳۸۱) و دوره دوم (۱۳۸۵-۱۳۸۹) به‌عنوان سفیر ایران در کویت فعالیت می‌کرد، تجربه زیسته‌ای از نزدیک با جامعه ایرانیان مقیم و تحولات روابط تهران و کویت دارد. او در گفت‌وگو با بامداد جنوب از نقش ایرانی‌تبارها در اقتصاد و فرهنگ کویت سخن گفت.

۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت کویت ایرانی‌تبارند

به گفته وی، بخشی از جمعیت کویت را ایرانی‌ها و ایرانی‌تبارها تشکیل می‌دهند که ریشه در استان‌های بوشهر، فارس (به‌خصوص لار) و چهارمحال و بختیاری دارند. مهاجرت آنها ازمناطق جنوبی کشور به کویت سابقه‌ای طولانی دارد. برآورد می‌شود حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت کویت ایرانی‌تبار باشند. پیش از اشغال کویت از سوی عراق، شمار ایرانیان ساکن این کشور حدود ۱۰۰ هزار نفر بوده که پس از آزادسازی، به دلیل محدودیت‌های دولت کویت برای بازگشت ایرانیان، تعدادشان به ۴۰ تا ۴۵ هزار نفر در اوایل دهه ۸۰ کاهش یافت و این روند نزولی ادامه دارد، زیرا با فوت یا خروج مهاجران افراد جدیدی جایگزین نمی‌شوند. کویت تلاش می‌کند در حد امکان تعداد ایرانی‌ها در کویت را کاهش بدهد.

سابقه طولانی اقامت ایرانی‌های ساکن کویت

جنتی با بیان اینکه پیش از انقلاب، روابط ایران و کویت همراه با حسن همجواری بود، یادآور شد: کویت موقعیت تجاری ممتازی در خلیج فارس داشت، بر همین اساس نیروی کار ایرانی حتی به‌صورت غیرقانونی هم تمایل داشت برای کسب درآمد به کویت برود. بر همین اساس در ایران به کسی که دارایی و خانه خوب داشته باشد می‌گویند: «فلانی وضعش کویته».

سفیر اسبق ایران در کویت بیان کرد: در این میان گروهی از ایرانی‌ها که در کویت زندگی می‌کنند، سابقه طولانی اقامت در این کشوررا دارند. بسیاری از آنها پیش از سال ۱۳۴۰ خورشیدی (۱۹۶۱ میلادی) و قبل از استقلال کویت، به این کشور مهاجرت کرده اند. تا سال ۱۹۶۲ میلادی (۱۳۴۱ شمسی) کویت تحت‌الحمایه بریتانیا بود و پس از استقلال، دولت کویت به کسانی که در آن زمان در این کشور ساکن بودند، گذرنامه کویتی اعطا کرد و لذا بسیاری از ایرانیان، به‌عنوان شهروند کویتی شناخته شدند.

خانواده بوشهری از خانواده‌های سرشناس کویت

جنتی افزود: بخش مهمی ازایرانی‌تبارها از استان بوشهر به کویت مهاجرت کرده‌اند. در میان خانواده‌های شناخته‌شده بوشهری خانواده بوشهری یکی از خانواده‌های بزرگ و سرشناس در کویت هستند. جواد بوشهری از چهره‌های برجسته این خاندان است که علاوه بر فعالیت‌های تجاری گسترده، در عرصه هنرهای تجسمی نیز نقش مهمی ایفا کرده است و نمایشگاهی برای عرضه آثار هنرمندان ایرانی در اختیار دارد. خانم دکتر جنان بوشهری در یک دوره نماینده مجلس کویت بود. خانواده دشتی یکی دیگر از خاندان‌‌های بزرگ ساکن کویت هستند که بسیاری از آنها در حوزه تجارت و دریانوردی فعالیت دارند. کشتی مسافربری که در گذشته بین ایران و کویت تردد می‌کرد، متعلق به یکی از خانواده‌های دشتی بود.

وی یادآور شد: خاندان بستکی خانواده دیگری هستند که از بستک به کویت مهاجرت کرده و به مقامات بالای دولتی نیز دست یافته‌اند. همچنین خانواده اسیری از ایرانی‌تباران شناخته شده هستند. از جمله دکتر عبدالرضا اسیری استاد برجسته علوم سیاسی و رئیس پیشین دانشکده علوم سیاسی، از چهره‌های شاخص این خاندان است. همچنین خانواده بهبهانی از خوزستان و خانواده لاری از استان فارس از خانواده‌های سرشناس ایرانی ساکن کویت هستند . خانواده عوضی نیز خاندان بزرگی است که از اوز فارس به کویت مهاجرت کرده‌اند. برخی از ایرانی‌تبارها به مقام وزارت و معاونت وزارتخانه‌ها رسیده و تعدادی نیز در مجلس کویت به نمایندگی رسیده‌اند. گرچه این خانواده‌ها امروز کویتی محسوب می‌شوند، اما ریشه‌های ایرانی آنها به‌ویژه در فرهنگ و هویت اجتماعی همچنان زنده و پررنگ باقی مانده است.

روابط پر فراز و نشیب ایران و کویت

جنتی در خصوص روابط فرهنگی ایران و کویت نیز، گفت: جامعه کویت یکدست نیست و اکثریت قاطع کویتی‌ها مهاجرانی هستند که از عربستان، عراق و ایران به آن کشور رفته‌اند. ایرانی‌تبارها و شیعیان سعودی‌تبار به‌شدت به ایران علاقه‌مندند و پیوند نزدیکی با بستگان خود در ایران دارند. برخی از اهل سنت کویت نیز روابط مطلوبی با ایران دارند، ولی بخشی از رسانه‌های کویت که وابستگی به خارج دارند مرتب علیه ایران دروغ ‌پراکنی می‌کنند.

سفیر اسبق ایران در کویت در ادامه در خصوص روابط پر فراز و نشیب ایران و کویت سخن گفت و یادآورشد: در دوران پیش از انقلاب، روابط ایران و کویت عادی و همراه با حسن همجواری بود؛ اما پس از انقلاب اسلامی، با توجه به شعارها و فضای سیاسی جدید در ایران، کشورهای حوزه خلیج فارس نسبت به جمهوری اسلامی ایران حساس شدند. زیرا تصور می‌کردند ایران به دنبال صدور انقلاب و تغییر نظام‌های منطقه است و لذا از همان ابتدا در برابر ایران موضعی محتاطانه داشتند. با آغاز جنگ تحمیلی، کویت به دلیل نزدیکی جغرافیایی به عراق، از اصلی‌ترین حامیان صدام حسین بود و امکانات گسترده‌ای را در اختیار عراق قرار داد؛ از قرار دادن بنادر خود برای ورود سلاح و فروش نفت گرفته تا کمک‌های نقدی و مالی کلان. به این ترتیب، در طول جنگ، کویت عملاً در جبهه مقابل ایران قرار داشت. اما پس از پایان جنگ، ورق برگشت. هنگامی که عراق در سال ۱۹۹۰ به کویت حمله کرد، ایران جزو نخستین کشورهایی بود که این اقدام را محکوم کرد. این موضع، تأثیر مثبتی بر نگاه مقامات کویتی گذاشت. همچنین، پس از عقب‌نشینی نیروهای عراقی که چاه‌های نفت کویت را به آتش کشیده بودند، ایران کارشناسان و مهندسان خود را برای مهار آتش‌سوزی‌ها اعزام کرد. این اقدام نیز جایگاه ایران را نزد کویتی‌ها تقویت کرد. لذا با آزادی کویت، روابط تهران و کویت عادی شد وکویتی‌ها که سال‌ها از صدام حمایت کرده بودند، این بار با واقعیتی متفاوت روبه‌رو شدند؛ صدام حسین که از کمک های بی‌دریغ کویت برخوردار بود، به کشورشان حمله کرد و ثروت و منابع آن را غارت کرد. در چنین شرایطی، موضع ایران برای کویت معنا و ارزش تازه‌ای یافت.

وی تاکید کرد: با این حال، در سه دهه اخیر روابط ایران و کویت همواره با فراز و نشیب همراه بوده است. کویت به دلیل مسائل مختلف از جمله برنامه هسته‌ای ایران و نگرانی‌های امنیتی، همواره نوعی احساس تهدید نسبت به ایران داشته است. هرچنداین نگرانی‌ها به‌صورت رسمی اعلام نمی‌شد، اما در رفتار و سیاست‌های عملی کویت آشکار بود. یکی از پیامدهای این نگرانی‌ها، محدودیت شدید برای ورود ایرانیان به کویت است. امروز گرفتن روادید برای شهروندان ایرانی بسیار دشوار است؛ حتی کسانی که اقوام یا بستگانی در کویت دارند، با مشکلات فراوانی برای دیدار با آنان مواجه هستند. این محدودیت‌ها حتی خانواده‌ دیپلمات‌های ایرانی را نیز در بر می‌گیرد.

آزادی سیاسی کویت بهتر از دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس

جنتی در پاسخ به این سوال که وضعیت آزادی‌های سیاسی در کویت چگونه است؟ گفت: در کویت، جز در مورد امیرکه نقد مستقیم او ممنوع است، رسانه‌ها و شهروندان می‌توانند آزادانه از مقامات انتقاد کنند. این نوع آزادی در دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس وجود ندارد. همچنین، کویت تنها کشوری است که پارلمانی به‌نسبت آزاد دارد و مردم نمایندگان خود را انتخاب می‌کنند. در مقابل، در کشورهایی مثل عربستان یا امارات بیشتر شوراهای مشورتی انتصابی وجود دارد. این‌ها امتیازاتی است که کویت را از دیگر کشورهای منطقه متمایز می‌کند. از همین رو، من از هر دو دوره ماموریتم در این کشور کاملاً راضی بودم.

او در پاسخ به سوالی درباره امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز بیان کرد: واقعیت این است که مسائل کلی امنیتی خلیج فارس یا تنگه هرمز هیچ‌وقت موضوع گفت‌وگوی مستقیم ما با کویت نبوده و روابط ایران با کویت بیشتر بر مسائل دوجانبه متمرکز بود؛ مثلاً موضوعات مربوط به مرز دریایی، تردد قاچاقی لنج‌ها، یا ماهی‌گیرانی که ناخواسته وارد آب‌های طرف مقابل می‌شدند. گاهی هم موضوعاتی مثل قاچاق مواد مخدر مطرح می‌شد که از سوی گارد ساحلی کویت پیگیری می‌شد. بنابراین، بحث‌های امنیتی کلان منطقه معمولاً در روابط دوجانبه با کویت جایی نداشت.

تجارت ظرفیت اصلی روابط ایران و کویت

وی در ادامه در پاسخ به سوالی در خصوص ظرفیت‌های موجود برای همکاری اقتصادی، فرهنگی و یا در حوزه انرژی که میان دو کشور ایران و کویت وجود دارد، گفت: در حال حاضر، ظرفیت اصلی فعالیت میان ایران و کویت بیشتر تجاری است. اگر کویت فضای همکاری را بازتر کند، ایران توانایی دارد طیف گسترده‌ای از کالاهای ایرانی را به این کشور صادر کند. این موضوع می‌تواند فرصتی باشد که برخی اقلام مورد نیاز ایران نیز از طریق کویت وارد ایران شود، اما متأسفانه در عمل، موانعی وجود دارد. از یک‌سو کویت برای پذیرش بخشی از کالاهای ایرانی تمایل چندانی نشان نمی‌دهد. از سوی دیگر، صادرات ایران به کویت غالبا مستقیم انجام نمی‌شود و بیشتر کالاها از طریق امارات فرستاده می‌شود و گاه بدون نام ایران به کویت، عربستان، قطر و سایر کشورها صادر می‌شود. این واقعیتی است که امروز وجود دارد و باعث شده بخش زیادی از ظرفیت‌های بالقوه همکاری میان ایران و کویت به فعلیت نرسد.

سفیر اسبق ایران در کویت در خصوص وضعیت کنونی روابط ایران و کویت، بیان کرد: تنها مساله مورد اختلاف میان دو کشور اختلاف بر سر میدان نفتی آرش است. کویت تنها کشوری در خلیج فارس است که هنوز مرز دریایی آن با ایران مشخص نشده است، به همین دلیل، وضعیت میدان نفتی آرش نیز همچنان در ابهام قرار دارد؛ اینکه این میدان در محدوده ایران است یا در قلمرو آبی کویت یا به صورت مشترک میان دو کشور پس از تعیین مرز دریایی مشخص خواهد شد.