از وعده ازدواج تا کابوس اخاذی

بامداد جنوب: یک کلیک ساده یا پیوستن به کانالی که با ظاهری فریبنده و عناوینی همچون «همسریابی»، «صیغه‌یابی»، «همدم»، «ازدواج موقت»، «حلال» یا «شرعی» فعالیت می‌کند، کافی است تا کاربران فضای مجازی وارد مسیری شوند که گاه آن‌ها را تا مرز نابودی شخصی، خانوادگی و حتی جسمی پیش می‌برد. این کانال‌ها، که عمدتاً در پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام فعال‌اند، از عناوین و آیدی‌های متنوع استفاده می‌کنند اما همگی بر کلیدواژه‌هایی مشابه سوارند تا به‌راحتی قربانیان را شناسایی و جذب کنند.

ورود به این کانال‌ها معمولاً ناخواسته یا بر اثر کنجکاوی صورت می‌گیرد، اما نقطه آغاز یک زنجیره منظم و سازمان‌یافته برای شکار قربانی است. پست‌هایی با مشخصات ساختگی «دختران یا پسران مناسب ازدواج» از نقاط مختلف کشور منتشر می‌شود؛ محتوایی که در ظاهر بی‌ضرر به‌نظر می‌رسد اما در واقع مانند قلابی برای صید کاربر عمل می‌کند. پشت این پروفایل‌ها، اغلب گردانندگان ناشناس یا شبکه‌های کوچک و بزرگ قرار دارند که به‌صورت هدفمند در جست‌وجوی اطلاعات خصوصی و پول قربانیان هستند. گزارش‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی، از جمله اینستاگرام، گویای آن است که بسیاری از افراد پس از ورود به این فضا با خشونت‌های کلامی، روانی و حتی فیزیکی مواجه شده‌اند. در موارد شدید، قربانیان دست به خودکشی زده یا دچار مشکلات روحی و روانی طولانی‌مدت شده‌اند.

ایرنا در گزارشی به این موضوع پرداخته که در ادامه چکیده‌ای از آن را می‌خوانیم. شیوه کار این شبکه‌ها معمولاً شبیه به هم است. بر اساس شهادت قربانیان، روند فعالیت این کانال‌ها معمولاً با درخواست پرداخت حق عضویت، هزینه معرفی یا عنوان‌هایی مانند «حق‌الزحمه» و حتی «مهریه» آغاز می‌شود. پس از پرداخت، فرد وارد شبکه‌ای محدودتر می‌شود که در آن فشار روانی، تهدید، اخاذی و انواع سوءاستفاده‌ها آغاز می‌گردد. گرفتن اطلاعات شخصی از قبیل آدرس، وضعیت اقتصادی، شغل، روابط خانوادگی و علایق، ابزار اصلی گردانندگان برای اعمال فشار و سوءاستفاده‌های بیشتر است.

در بسیاری از موارد، فیلم و عکس از قربانی بدون رضایت وی تهیه می‌شود تا با تهدید به انتشار، او را وادار به پرداخت مبالغ بیشتر یا پذیرش شرایط تحمیلی کنند. شرایطی که گاه با اجبار به روابط ناخواسته، بیگاری جنسی، یا اقدامات خلاف میل همراه می‌شود.

رئیس پلیس فتا هشدار داده است که بسیاری از قربانیان این کانال‌ها به دلیل ترس از رسوایی یا حفظ آبرو، شکایتی مطرح نمی‌کنند. این موضوع، نه‌تنها پیگیری قانونی را دشوار می‌سازد، بلکه به تداوم و رشد این شبکه‌ها کمک می‌کند. ضعف نظارت بر فضای مجازی، نبود قوانین بازدارنده مؤثر، و اطلاعات ناکافی مردم درباره مخاطرات این‌گونه فعالیت‌ها، بستر مناسبی برای گسترش آن‌ها فراهم کرده است.

دلایلی مانند افزایش سن ازدواج، بیکاری، افسردگی، مشکلات خانوادگی، و ضعف سواد رسانه‌ای نیز نقش قابل توجهی در گرایش برخی افراد به این کانال‌ها ایفا می‌کند. در نتیجه، ترکیب عوامل اقتصادی-اجتماعی و کمبود آگاهی به افزایش دامنه نفوذ این شبکه‌ها منجر شده است.

کارشناسان معتقدند مقابله با این پدیده تنها با اقدامات پلیس فتا ممکن نیست و نیاز به یک همکاری چندجانبه از سوی نهادهای مختلف دارد. سازمان صدا و سیما و سایر رسانه‌های رسمی باید در اطلاع‌رسانی گسترده و هشدار به مردم پیشگام باشند. وزارت آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات، سازمان بهزیستی، دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی و پژوهشگاه‌های علوم اجتماعی نیز موظف‌اند با آموزش، فرهنگ‌سازی و ارائه مشاوره‌های عمومی، خطرات موجود را گوشزد کنند.

پایگاه‌های خبری-تحلیلی، سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد) و مراکز تخصصی سلامت روان می‌توانند با تولید محتوای آموزشی، شناسایی هدفمند کلاهبرداری‌ها و ارائه راه‌های امن ارتباط، بخشی از این مسئولیت اجتماعی را به دوش بکشند.

«سیدحسن موسوی چلک»، معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی، در این زمینه با تأکید بر گسترش روزافزون کانال‌های صیغه‌یابی هشدار می‌دهد که این کانال‌ها در قالب همسریابی فعالیت می‌کنند اما هیچ مجوز رسمی ندارند. وی تصریح می‌کند: «دستگاه‌های مسئول اطلاعات کافی و دقیقی از ابعاد و پشت پرده این کانال‌ها در دست ندارند.»

به گفته موسوی چلک، در برخی موارد افرادی که به‌عنوان زنان صیغه‌ای معرفی می‌شوند، در واقع همکار گردانندگان کانال هستند و نقش «طعمه» را ایفا می‌کنند. این افراد بعد از جلب اعتماد قربانی، حداکثر اطلاعات ممکن را درباره زندگی شخصی او جمع‌آوری کرده و سپس از این اطلاعات برای ترساندن و اخاذی استفاده می‌کنند.

قربانیان این شبکه‌ها در معرض خشونت روانی، جنسی و حتی فیزیکی قرار می‌گیرند. ضبط ویدئو یا تصویر از این قربانیان، تهدید به انتشار آن‌ها، و تحمیل بیگاری جنسی از جمله رایج‌ترین تاکتیک‌هاست. در صورت نبود خانواده‌ای حمایتگر یا پناه بردن به مشاوران متخصص، قربانیان ممکن است به مشکلاتی همچون افسردگی شدید، اضطراب مزمن، یا حتی اعتیاد به مواد مخدر و الکل دچار شوند. مواردی از خودکشی نیز گزارش شده که ناشی از همین فشارها و بحران‌های ایجادشده بوده است.

متخصصان و نهادهای مسئول بارها تأکید کرده‌اند که هیچ یک از این کانال‌ها مجوز قانونی ندارند و اعتماد به آن‌ها، حتی با نیت خیر، خطرناک است. شهروندانی که آگاهانه یا ناآگاهانه در دام این شبکه‌ها افتاده‌اند باید در اسرع وقت از خدمات مشاوره‌ای معتبر استفاده کنند. سامانه «صدای مشاور» سازمان بهزیستی با شماره ۱۴۸۰ و خط «اورژانس اجتماعی» با شماره ۱۲۳، دو مسیر فوری برای دریافت راهنمایی هستند. ارتباط با روانشناسان و مشاوران مورد تأیید نیز می‌تواند از بروز آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند.

خانواده‌ها باید نسبت به حضور فرزندان یا دیگر اعضا در فضای مجازی هوشیار باشند. اگر عضوی از خانواده درگیر چنین دام‌هایی شد، وظیفه خانواده است که با حمایت همه‌جانبه، مانع از تنهایی و انزوا او شوند. حمایت عاطفی، کمک به مراجعه به مشاور، و پرهیز از سرزنش مستقیم، مهم‌ترین اقداماتی است که خانواده برای کاهش خطرات بعدی باید انجام دهد.

پدیده کانال‌های صیغه‌یابی یا همسریابی جعلی در فضای مجازی، صرفاً یک مسئله اخلاقی یا فرهنگی نیست بلکه یک تهدید جدی امنیت فردی و اجتماعی است. تداوم فعالیت این شبکه‌ها به دلیل پنهان بودن قربانیان، ضعف سامانه‌های نظارتی، و نبود آموزش کافی به کاربران، موجب شده است که گردانندگان آن‌ها با آسودگی و بدون نگرانی از پیگرد، به سوءاستفاده‌های سیستماتیک خود ادامه دهند.

برای مقابله با این معضل، ترکیبی از آگاهی‌رسانی عمومی، ارتقاء سواد رسانه‌ای، فرهنگ‌سازی در خانواده‌ها، ایجاد بسترهای ایمن قانونی برای ازدواج، و قاطعیت در پیگیری قضایی لازم است. بدون این اقدامات هم‌زمان، هیچ تضمینی وجود ندارد که روند فزاینده قربانی‌شدن افراد متوقف شود.