پایان سال آبی در بوشهر با ۱۱۵ میلی‌متر بارندگی!

بامداد جنوب – داود علیزاده

شاخص‌های پایش خشکسالی نشان می‌دهد اغلب دشت‌ها و حوضه‌های آبریز استان بوشهر در وضعیت «خشکسالی شدید» یا «بسیار شدید» قرار گرفته‌اند و این پدیده دیگر موقتی نیست، بلکه به سمت مزمن‌شدن پیش می‌رود؛ روندی که در صورت تداوم می‌تواند به رهاشدن اراضی کشاورزی، کاهش جمعیت روستایی و مهاجرت فزاینده به شهرها بینجامد. کاهش بارش، افت مبنای ذخایر سدها، افزایش دما و تبخیر، و همچنین شوری روزافزون منابع آب زیرزمینی، نشانه‌های روشنی از فشار مضاعف بر منابع آبی استان است. کارشناسان راهکارهایی فوری و بلندمدت را ضروری می‌دانند؛ از جمله کاهش هدررفت در شبکه‌های آب شرب، توسعه آبیاری نوین و حذف کشت محصولات پرمصرف، استفاده گسترده‌تر از پساب تصفیه‌شده در فضای سبز و صنعت، سرمایه‌گذاری در تأسیسات شیرین‌سازی آب دریا و پایش مستمر با اطلاع‌رسانی شفاف به شهروندان و کشاورزان. این هشدار اکنون فرصتی است برای برنامه‌ریزی پیشگیرانه، چراکه تعلل امروز، هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بسیار سنگین‌تری را در آینده تحمیل خواهد کرد.

در سال آبی جاری، استان بوشهر با کم‌بارشی کم‌سابقه مواجه شده است؛ به‌طوری که میزان بارش ثبت‌شده تا ۲۲ شهریور ۱۴۰۴ تنها ۱۱۵ میلی‌متر است. این میزان نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد کاهش و نسبت به میانگین بلندمدت نیز افتی قابل‌توجه حدود ۵۴ درصدی نشان می‌دهد. این کاهش شدید بارندگی، منابع سطحی و ذخایر سدهای استان را تحت فشار قرار داده و چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای برای تأمین آب شرب و کشاورزی ترسیم کرده است. تازه‌ترین داده‌ها نشان می‌دهد ذخیره مهم‌ترین سد استان، رئیسعلی دلواری، تنها ۱۱ میلیون مترمکعب است که نسبت به سال گذشته ۷۲ درصد کاهش داشته و به حدود یک‌چهارم متوسط پنج‌ساله رسیده است.

سد باهوش با ۹ میلیون مترمکعب ذخیره، افتی ۴۴ درصدی را ثبت کرده و سد تنگار نیز با کاهش ۶۳ درصدی روبه‌روست. سایر سدهای کوچک استان هم کمتر از نصف متوسط تاریخی خود آب دارند. بررسی رنگ‌بندی شاخص‌های جدول ملی نیز نشان می‌دهد اکثر سدهای کشاورزی بوشهر در محدوده هشدار (زرد) یا بحران (قرمز) قرار گرفته‌اند که به معنای کاهش بیش از ۲۵ درصدی ذخایر نسبت به پارسال است.

چنین وضعیتی پیامدهای گسترده‌ای به‌دنبال دارد؛ در بخش کشاورزی، نخلستان‌ها و مزارع صیفی‌کاری بخش بزرگی از آب آبیاری خود را از دست خواهند داد و کاهش عملکرد محصول اجتناب‌ناپذیر است.

 در بخش شرب، افت ذخایر می‌تواند کمبود مقطعی آب را در تابستان آینده به معضلی پایدار تبدیل کند، مگر با اجرای فوری طرح‌های اضطراری مانند انتقال آب، شیرین‌سازی و کاهش هدررفت در شبکه توزیع. تهدید جدی دیگر، افزایش نفوذ آب شور به سفره‌های زیرزمینی در مناطق ساحلی است که جبران آن تقریباً ناممکن خواهد بود و کیفیت منابع آبی را برای سال‌ها تحت تأثیر قرار می‌دهد.

کارشناسان تأکید می‌کنند که ترکیب کاهش بارش و افت ذخایر، نشانه آغاز یک دوره تنش آبی شدید در استان است و نیازمند مدیریتی جامع شامل ارتقای بهره‌وری آبیاری، استفاده از پساب تصفیه‌شده، سرمایه‌گذاری در طرح‌های پایدار و فرهنگ‌سازی عمومی برای مصرف بهینه است. بی‌تردید، تعلل در اجرای این اقدامات، بحران آب را به سرعت از حوزه کشاورزی فراتر برده و به زندگی شهری، سلامت عمومی و حتی مهاجرت‌های اجباری دامن خواهد زد.

در دیگر نقاط کشور نیز وضعیت بهتری مشاهده نمی‌شود و بر اساس آخرین آمار از ابتدای سال آبی تا تاریخ ۲۲ شهریورماه از وضعیت سدهای کشور حجم مخازن سدها تنها ۳۷ درصد است.

میزان ورودی مخازن کل کشور از ابتدای سال آبی (ابتدای مهرماه) تا ۲۲ شهریورماه معادل ۲۴.۴۸ میلیارد متر مکعب بوده که در قیاس با سال گذشته که عددی معادل ۴۲.۰۶ میلیارد مترمکعب بوده ۴۲ درصد کاهش داشته است. همچنین میزان کل خروجی سدهای کشور نیز نسبت به سال قبل با ۲۳ درصد کاهش مواجه بوده است.

حجم آب موجود مخازن اکنون ۲۵.۴۸ میلیارد متر مکعب ثبت شده که این عدد نسبت به سال قبل که عددی معادل ۲۵.۴۸ میلیارد متر مکعب بوده ۲۵ درصد کاهش یافته است. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور نیز تا این تاریخ ۳۷ درصد است.

بر اساس اعلام شرکت مدیریت منابع آب، وضعیت برخی از سدهای مهم کشور بیانگر این است که در ۱۳ سد درصد پرشدگی کمتر از ۱۰ درصد است، به‌طوری‌ که سد لار، سد دوستی و طرق استان خراسان رضوی، سد پانزده خرداد حوضه قمرود، سد استقلال، شمیل و نیال و سرنی آذربایجان غربی، سد سفید رود استان گیلان، سد تهم  استان زنجان، سد رودبال داراب استان فارس، سد تنگوییه سیرجان و نشا استان کرمان و سد ساوه استان مرکزی کمتر از ۱۰ درصد آب دارند.

همچنین ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۱۴۸.۸ میلیمتر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (۲۴۶.۳ میلیمتر) ۴۰ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۴۹.۸میلیمتر) ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.