مجاهدی که اندیشه‌های وطن‌دوستانه و اسلام‌خواهی داشت

مریم خوئینی – بامداد جنوب 

۱۲ شهریور، روزی است که در تقویم کشورمان به نام روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس ثبت شده است. برای ما بوشهری‌ها این روز یادآور قیام مردم این استان است به فرماندهی رئیسعلی دلواری دلاور جنوب، که در نبردی نابرابر با نیروهای استعمارگر انگلیسی جان خود را فدای این سرزمین کرد.

رئیسعلی دلواری نه تنها به عنوان یک قهرمان ملی شناخته می‌شود، بلکه نماد ایستادگی در برابر استعمار و دفاع از استقلال کشور است. در این گزارش، به مناسبت سالروز شهادت او، در تلاش هستیم تا علاوه بر مرور این رویداد تاریخی، از منظر کارشناسان به تحلیل ابعاد مختلف مبارزات رئیسعلی دلواری و تاثیر آن بر تاریخ ایران بپردازیم.

در مصاحبه‌ای با دکتر عبدالکریم مشایخی پژوهشگر و‌ مورخ و دکتر نرگس صداقت مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر به بررسی ابعاد سیاسی و اجتماعی قیام جنوب و تاثیر این مبارزات بر شکل‌گیری مقاومت‌ در مقابله با استعمار، در سایر نقاط کشور خواهیم پرداخت.

رئیسعلی شخصیتی ملی- مذهبی

عبدالکریم مشایخی پژوهشگر و مورخ هم استانی در خصوص ویژگی‌هایی که او را از دیگر مبارزان متمایز می‌کرد، گفت: شهید رئیسعلی دلواری که از وی به عنوان سردار جنوب و به قول سردار قشقایی «تاج ‌سر کرانه» یاد می‌شود، در بحبوحه جنگ جهانی اول، سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی، جنگی که البته مربوط به اروپایی‌ها بود، حضور داشت. در همین احوال امپراتوری عثمانی به جنگ پیوست و همین امر باعث شد علمای عراق(به طرفداری از عثمانی) فتوای جهاد علیه انگلیسی‌ها بدهند، علمای بوشهر نیز مثل عبدالله بلادی و شیخ محمدحسین برازجانی با تبعیت کردن از این فتاوی و با فتواهایی که دادند، مبارزان جنوب را به جنگ با انگلیسی‌ها تشویق کردند.

وی با اشاره به وضعیت پیچیده‌ای که انگلیسی‌ها در سال ۱۹۱۵ میلادی، یک سال پس از شروع جنگ جهانی اول، در بین‌النهرین به آن دچار شدند، افزود: به دلیل مشکلاتی که انگلیسی‌ها در منطقه‌ بین‌النهرین داشتند، در سال ۱۹۱۵ میلادی بوشهر را اشغال کردند. همین اتفاق یعنی اشغال بوشهر، نقطه‌ آغاز مبارزات رئیسعلی دلواری بود. هرچند این مبارزات به دلیل شهادت رئیسعلی در همان سال ۱۹۱۵ کوتاه مدت بود، اما هم‌رزمان او مبارزاتشان را ادامه دادند و این مقاومت‌ها تا پایان جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۸ میلادی ادامه داشت.

تاثیر شهادت رئیسعلی در تداوم مقاومت

این پژوهشگر، در پاسخ به این سؤال که شهادت رئیسعلی دلواری در شهریور ۱۲۹۴ ه.ش چه تاثیری بر مردم بوشهر گذاشت، بیان کرد: تاثیر شهادت رئیسعلی نه تنها در بوشهر، بلکه حتی در فارس نیز قابل مشاهده بود. پس از شهادت رئیسعلی، در فارس، ژاندارمری شیراز و دموکرات‌های شیراز توانستند اوکانر، کنسول انگلیس، را به اسارت بگیرند و به قلعه زایر خضرخان منتقل کنند. از سوی دیگر، در بوشهر، خالو حسین دشتی که هم‌رزم رئیسعلی بود، مقدمات نبردی به نام نبرد «کوه‌گزی» را فراهم کرد. اگرچه این نبرد با شکست بوشهری‌ها همراه شد، اما خالو حسین نیز بعدها به اسارت در آمد و فرزندش، عبدالحسین، در این نبرد به شهادت رسید. این‌ها بخشی از پیامدهای شهادت رئیسعلی است.

مشایخی در ادامه، در پاسخ به این سوال که در تاریخ‌نگاری محلی بوشهر، رئیسعلی دلواری چگونه به تصویر کشیده شده و آیا نگاه به او در طول زمان تغییر کرده است یا خیر، عنوان کرد: در مجموع، نگاه به رئیسعلی دلواری همواره مثبت بوده است، زیرا او به عنوان یک مبارز و شخصیتی ملی- مذهبی شناخته می‌شود. در نامه‌ی تاریخی‌اش به آیت الله برازجانی، اشاره کرده که وقتی سرزمینش مورد تعرض قرار بگیرد، وظیفه شرعی، دینی و اسلامی‌اش است که در مقابل تجاوز بایستد. علیرغم این که مدت زمان مبارزاتش کوتاه بود  شاید حتی به یک سال هم نرسید اما به دلیل شخصیت پاک‌باخته، صادق و مبارزی که از اندیشه‌های اسلامی و میهن‌دوستانه برخوردار بود، در تمامی آثار و مقالاتی که تا امروز منتشر شده، همواره رویکردی مثبت به او وجود داشته است.

وی یادآور شد: کتابی با عنوان «رئیسعلی دلواری» به صورت مجموعه مقالات به مناسبت صدمین سال شهادتش چاپ کرده‌ایم. در همه این مقالات، از او به عنوان نیرویی صادق، مبارز و مجاهد یاد شده است. به‌رغم اینکه بزرگان دیگری هم مثل زایر خضرخان، شیخ حسین چاه‌کوتاهی، غضنفرالسلطنه و خالو حسین بوده‌اند، اما در کتاب‌ها و مقالات همیشه یک رویکرد مثبت نسبت به رئیسعلی وجود داشته است.

تفاوت رئیسعلی با دیگر مبارزان، توان رهبری او بود

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر نیز در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص شخصیت و ویژگی‌های شهید رئیسعلی دلواری و تفاوت‌های او با دیگر مبارزان، گفت: به جرات می‌توانیم بگوییم که شهید رئیسعلی دلواری یک شخصیت بی‌نظیر بود. ایمان، عزت نفس، اخلاص و محبوبیت مردمی او، و در واقع نبوغش، بسیار فراتر از زمانه‌اش بود. شجاعت، صراحت بیان، وطن‌دوستی و مبارزات خودساخته‌اش باعث شد که دنیا تحت تأثیر قرار گیرد. امروز نیز شاهدیم که آوازه‌ دلاورمردی‌های او و هم‌رزمانش نه تنها در منطقه، بلکه در سطح جهانی نیز شناخته شده است و جهان استعمار را به لرزه درآورده است. او نماد مقاومت و شجاعت در تاریخ ایران است.

نرگس صداقت با بیان اینکه رئیسعلی دلواری، مبارزی آگاه و متعهد بود که از حیث اجتماعی نفوذ زیادی داشت، تاکید کرد: تفاوت او با بسیاری از مبارزان زمان خودش در توان رهبری او بود. او توانست هم‌رزمان و قبایل پیرامون خود را به یک مقاومت متحد و منسجم رهنمون سازد. ابتکار عمل او در شبیخون‌های شبانه به پایگاه‌های انگلیس در جنوب ایران، یکی از نقاط برجسته مبارزاتش بود. علاوه بر این، یکی دیگر از ویژگی‌های مهم او بحث حکم جهاد بود که از علمای زمان خود مانند علامه بلادی بوشهری، مجاهد برازجانی و دیگر علمای منطقه دریافت کرده بود. شهید دلواری، علاوه بر شجاعت، وطن‌پرستی و ویژگی‌های برجسته‌ای که ذکر کردم، از نظر اخلاقی فردی متواضع، ساده‌زیست و عمیقاً مذهبی بود. ایمان و اعتقاد راسخ او به خداوند متعال، منبع اصلی قدرت و انگیزه‌اش در مبارزه بود.

۱۲ شهریور، روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس

وی ادامه داد: قیام شهید رئیسعلی دلواری یک پدیده‌ مهم سیاسی اجتماعی در تاریخ کشور ما محسوب می‌شود. تنگستانی‌ها به فرماندهی شهید رئیسعلی دلواری، نخستین پاسخ را به ندای علمای دین دادند و به پا خاستند. پس از اشغال بوشهر، شهید رئیسعلی دلواری هسته‌ مقاومت جنوب را سامان داد و با مقابله‌ نظامی در محور دلوار تنگستان، انگلیسی‌ها را وادار کرد که نیروهایی را برای امداد و کمک به متجاوزان اعزام کند. اگر این قیام را در سطح کلان بررسی کنیم، می‌توان گفت که قیام رئیسعلی دلواری یکی از کانون‌های مهم ضد استعماری در جنگ جهانی اول در ایران بود و در حافظه‌ تاریخی قدرتمند کشور، به نمادی از ایستادگی محلی در برابر امپراتوری‌های استعمارگر تبدیل شد.

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر همچنین با اشاره به اینکه در حافظه‌ محلی استان بوشهر، از همان ابتدا از رئیسعلی دلواری با عنوان «دلیر تنگستان» و «قهرمان مقاومت» یاد شده است، گفت: در روایت‌هایی مانند سریال «دلیران تنگستان» این تصویر از سطح محلی به سطح ملی بازتاب گسترده‌ای یافت. پس از انقلاب اسلامی، با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۹، سالروز شهادت رئیسعلی دلواری، یعنی ۱۲ شهریور، به عنوان «روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس» نام‌گذاری شد و این روز در تقویم رسمی کشور ثبت شده است.

صداقت افزود: کتاب‌های متعددی درباره وی تالیف شده که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب استاد سیدقاسم یاحسینی اشاره کرد که به شهید رئیسعلی دلواری پرداخته است.

وی درباره تاثیر شهادت رئیسعلی دلواری در ۱۲ شهریور بر مردم بوشهر و ایران، گفت: شهادت این بزرگ‌مرد و دلاور تاریخ‌ساز، موجی از سوگ و خشم را در منطقه جنوب به‌وجود آورد و در واقع جریانی از مقاومت در بوشهر شکل گرفت.

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر در پاسخ به این سؤال که آیا در تاریخ محلی بوشهر، قصه‌ها یا روایت‌های شفاهی کمتر شناخته‌شده‌ای درباره رئیسعلی دلواری وجود دارد، گفت: در روایت‌های محلی نکات جالب و کمتر شنیده‌شده‌ای درباره رئیسعلی دلواری وجود دارد. از جمله شبیخون‌های شبانه و همچنین تقسیم منصفانه غنائم میان نیروهایش، که بارها نقل شده است. همچنین جزئیاتی درباره نحوه ترور و شهادت ایشان در این روایت‌ها آمده و در برخی نقل‌قول‌ها از فردی به عنوان عامل نفوذی نیز یاد شده است. یکی از ویژگی‌های شخصیتی رئیسعلی برخورد جوانمردانه با اسرا و زخمی‌های دشمن بوده است؛ رفتاری که زبانزد خاص و عام بوده و یکی از جلوه‌های بارز خصوصیات اخلاقی و انصاف او به شمار می‌رود. رئیسعلی فردی بود که همواره به کمک درماندگان می‌شتافت، به مستمندان رسیدگی می‌کرد، خانه‌اش محل برگزاری جلسات قرائت قرآن بود و با روحانیون منطقه نیز ارتباط نزدیکی داشت.

امروز صد و دهمین سالروز شهادت رئیسعلی دلواری است. قرار است به این مناسبت همایشی علمی امروز در بوشهر برگزار شود. همچنین مراسم بزرگداشت این مجاهد مبارز فردا(پنجشنبه ۱۳ شهریور) با حضور مجید انصاری معاون حقوقی رئیس جمهور در دلوار برگزار خواهد شد.

رونمایی از یادمان شهید رئیسعلی دلواری و غبارروبی از مزار مادرش از دیگر برنامه‌هایی است که قرار است اجرا شود.

مزار شهید رئیسعلی دلواری در وادی السلام نجف اشرف قرار دارد.