ایران نقش راهبردی خود را در منطقه به همه گوشزد کرد

بامداد جنوب – مریم خوئینی

رئیس‌جمهور کشورمان به دعوت رسمی نخست وزیر ارمنستان، به این کشور سفر کرد. هر چند برنامه‌ریزی‌ها قبل‌تر انجام شده بود اما این سفر در شرایطی که توافق درمورد راه‌گذر زنگزور میان ایروان و باکو با واسطه‌گری آمریکا نگرانی‌هایی را درمورد مرزهای شمالی کشور ایجاد کرده، اهمیت بیشتری پیدا کرده است و به طور حتم در تثبیت موقعیت ایران در منطقه تاثیر بسزایی خواهد داشت.

رضا صارمی راد کارشناس ارشد امور بین‌الملل در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص توافقی که ۱۷ مرداد میان نیکول پاشینیان و الهام علی‌اف در کاخ سفید و با حضور ترامپ امضا شد، گفت: این توافق ابهامات زیادی دارد، بخشی از آن چیزی که در رسانه‌ها بیان شده با آن چیزی که در واقعیت است کمی متفاوت به نظر می رسد. همان زمان اکونومیست اعلام کرد که توافقی امضا نشده، فقط طرفین آمدند و اسم‌ها را نوشتند و همین.  زیرا مشکلات بسیاری وجود دارد و اساساً جمهوری آذربایجان معتقد است هر توافقی که می‌خواهد امضا شود باید در مرحله اول قانون اساسی ارمنستان تغییر کند و مباحث مربوط به قره‌باغ از آن حذف شود. از آن سو  محبوبیت پاشینیان در ساختار قدرت و بین مردم ارمنستان پایین آمده است. سال آینده نیز باید انتخابات برگزار کند قاعدتاً توافقی را امضا نمی‌کند.

وی ادامه داد: اصولاً توافق‌های نظامی یا توافق‌هایی که از سوی یک کشور خارج از مجموعه‌های منطقه‌ای انجام می‌گیرد مثل توافق ۲۰۲۰ که یک طرف آن ترکیه و یک طرف روسیه بود، معمولاً نتیجه نمی‌گیرند. همان گروه مینسک هم بی‌نتیجه ماند و عملاً آتش‌بس برقرار نشد.

این کارشناس بین‌الملل در ادامه با اشاره به مباحث مربوط به کریدور زنگزور تاکید کرد: هر چند اختلاف نظرهای زیادی پیرامون این کریدور مطرح است، اما هنوز اتفاقی رخ نداده است. در سفری که معاون وزیر خارجه ارمنستان به تهران داشت، به این موضوع اشاره‌ شد و اعلام کرد آن منطقه کماکان جزو خاک ارمنستان است و هنوز اتفاقی نیفتاده است.

حضور آمریکایی‌ها در مرزهای ما جای نگرانی دارد

صارمی راد در پاسخ به این سوال که برخی معتقدند سفر رئیس‌جمهور به ارمنستان برای تثبیت ملاحظات ایران در منطقه است، گفت: هرچند برنامه این سفر از قبل چیده شده بود، اما به‌طورقطع یکی از دغدغه‌های ما بحث کریدور زنگزور یا همان بخشی که از نظر ارمنستان، سیونیک است، می‌باشد؛ ما که همواره از صلح و برقراری آتش‌بس بین ارمنستان و آذربایجان استقبال کرده‌ایم. حال اینکه ما مرز راهبردی و استراتژیکی که با ارمنستان داریم و اگر این مرز از بین برود و در منطقه شمال‌غرب فقط با یک کشور مرز داشته باشیم، چه از نظر راهبردی و چه از نظر امنیتی قابل قبول نیست.

وی بیان کرد: آقای پزشکیان در همان روزهایی که توافقنامه امضا شد به هر دو طرف ارمنستان و آذربایجان مواضع روشن خود را اعلام کرد. هدف معاون وزیر خارجه ارمنستان هم در سفر خود به تهران همین بود که اطمینان بدهد این فقط یک راه‌گذر است که با یک شرکت آمریکایی،(پیمانکار آمریکایی) زیر نظر ارمنستان به صورت شراکتی انجام می‌شود. بنابراین این خواسته ما یعنی تغییر نکردن مسائل مرزی تامین شده است، ولی همچنان حضور آمریکایی‌ها در مرزهای ما جای نگرانی دارد. جمهوری اسلامی ایران این را هم تلفنی، هم در بیانیه رسمی، هم در صحبت‌های وزیر امور خارجه و همچنین سخنگوی وزارت خارجه به شکل کامل به اطلاع طرفین رسانده است.

وی با اشاره به اهمیت قفقاز برای ایران، گفت: در راهبردهای امنیت ملی ما قفقاز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این منطقه مسیر ما برای برقراری ارتباط با اروپا است، شاید یکی از کوتاه‌ترین راه‌های ارتباط ما با اروپا از همین منطقه قفقاز می‌گذرد. این موضوع در مباحث سرمایه‌گذاری اقتصادی و بحث صادرات جدی است. همچنین ما پیشینه تاریخی در منطقه قفقاز داریم. وجود کشور جمهوری آذربایجان که ۹۴ درصد مردم آن شیعه هستند و به هر حال در یک مقطع تاریخی جزئی از خاک ایران بوده و منطقه قفقاز هم به همین شکل، هم از نظر ریشه‌های فرهنگی و هم راهبردی برای ما اهمیت دارد. اینها دلایل محکمی هستند برای اینکه بتوانیم در این زمینه برای خودمان منافعی تعریف کنیم.

وقتی ترامپ چهره پدرخوانده‌ خیرخواه جهان را می‌گیرد!

محسن سوهانی کارشناس رسانه و روابط بین‌الملل نیز در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص توافق جمهوری آذربایجان و ارمنستان گفت: بر کسی پوشیده نیست که هدف راهبردی آمریکا از میانجیگری برای پایان دادن به درگیری تقریباً ۳۷ ساله میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه‌ قره باغ، دست‌یابی به امتیاز ۹۹ ساله توسعه مسیر زنگزور بوده است؛ مسیری که قره‌باغ را از طریق ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند. این طرح که با عنوان TRIPP یا مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی معرفی شده و می‌تواند تسهیل‌گر تجارت بین ترکیه، آذربایجان، آسیای مرکزی و اروپا شود. یک شاهراه ژئوپلیتیک است که بسیاری از مناسبات و معادلات منطقه‌ای را بر هم می‌ریزد و می‌توان آن را از زوایا و لایه‌های گوناگون تحلیل کرد.

وی با بیان اینکه ترامپ علاقه دارد تصویر یک «میانجی مقتدر صلح» و «پدرخوانده‌ خیرخواه جهان» را از خود بسازد، تاکید کرد: او مدعی است و مکرر تاکید می‌کند که از زمان روی کار آمدن، شش مناقشه بین‌المللی، از جمله میان آذربایجان و ارمنستان را متوقف کرده است. البته که این میانجی‌گری‌ها عمیق نیست، بیشتر مبتنی بر معامله و اهداف راهبردی آمریکا شکل گرفته و بنابراین ناپایدار است. اسم این جاده یعنی مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی بیش از هر چیز گواهی بر این نکته است. از سوی دیگر، کریدور سیونیک یا زنگزور فراتر از یک مسیر ترانزیتی ساده است و یک حرکت کلیدی در شطرنج ژئوپلیتیک خاورمیانه و قفقاز به شمار می‌رود که می‌تواند تعادل قدرت را به نفع آمریکا و متحدانش تغییر دهد. این اقدام بخشی از سیاست کلان واشنگتن برای تضعیف رقبا، افزایش نفوذ در مسیرهای استراتژیک انرژی و تجارت، و تقویت ائتلاف‌های غربی محسوب می‌شود.

تغییر در مرزهای بین‌المللی، خط قرمز ایران

به گفته این کارشناس روابط بین ملل، کارکرد کریدور زنگزور در شطرنج راهبردی خاورمیانه امروز برای آمریکا و غرب عبارت است از: ۱. قطب‌بندی منطقه‌ای: این کریدور گامی مهم در چارچوب مهار روسیه، ایران و محدودسازی نفوذ چین است؛ چینی که در حال توسعه مسیرهای جایگزین انرژی و تجارت در منطقه است. ۲. تقویت ناتو و اتحادهای غربی: با این طرح، آمریکا حضور ناتو را در مرزهای شرقی اروپا و دروازه‌های آسیای میانه تقویت می‌کند؛ امری حیاتی برای امنیت جمعی بلوک غرب.۳. رقابت با مسیرهای ترانزیتی رقیب: این کریدور می‌تواند در مقابل مسیرهای ترانزیتی روسیه مانند کریدور شمال-جنوب یا مسیرهای قزاقستان و طرح کمربند و جاده چین قرار گیرد و نقش کلیدی در ترانزیت کالا و انرژی ایفا کند.۴. ایجاد نقطه ثقل سیاست منطقه‌ای:  کنترل یا مدیریت این گذرگاه، واشنگتن را قادر می‌سازد در بحران‌های احتمالی منطقه سریع‌تر وارد عمل شود و نقش میانجی یا بازدارنده داشته باشد.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال آیا سفر رئیس‌جمهور ایران به ارمنستان با هدف تثبیت ملاحظات تهران بود؟ گفت: بی‌شک بله. این سفر که در زمانی حساس انجام شد، پیام‌هایی چندلایه داشت. از جمله حضور فعال ایران در صحنه منطقه‌ای و نمایش دیپلماسی فعال حتی در دوره تنش و ابهام و دفاع از منافع ترافیکی ایران در قفقاز و تاکید بر ضرورت حفظ دسترسی زمینی به اروپا. همچنین اجتناب از درگیری لفظی و ارائه چهره‌ای معتدل و واقع‌گرایانه از سوی ایران در سیاست خارجی و در نهایت، ارسال پیامی مشخص به بازیگران خارجی که ایران مایل است نقش مدیریت‌کننده منطقه‌ای خود را حفظ کند، نه آنکه اهمیت استراتژیک منطقه را به نفوذ خارجی واگذارد.

این کارشناس بین‌الملل با اشاره به اهمیت تحولات قفقاز برای ایران، گفت: تحولات این منطقه برای ایران مهم است زیرا با آن همسایگی دارد و وقایع منطقه برایش آبشار ژئوپلیتیک است. بنابراین می‌توان دلایل سیاسی و امنیتی متعددی را برای اهمیت این منطقه برای ایران برشمرد. یکی این که درصد قابل توجهی از جمعیت ایران را آذری‌ها تشکیل می‌دهند، بنابراین مسائل منطقه‌ای می‌تواند به مطالبات قومی در داخل کشور دامن بزند. همچنین می‌توان از منافع اقتصادی و ترانزیتی نام برد. ایران به‌دنبال فرصت‌هایی برای گسترش دسترسی به اروپا و منطقه قفقاز از مسیرِ طرح‌هایی مانند کریدور بین‌المللی شمال-جنوب یا INSTC است، که به همکاری آذربایجان نیاز دارد. بُعدِ امنیتی مساله نیز با توجه به همجواری بسیار مهم و حیاتی است. ضمانت امنیت مرزی و جلوگیری از تغییر در نقشه سیاسی مهم‌ترین خط قرمز منافع ملی به شمار می‌رود.

سوهانی بیان کرد: ایران بارها تاکید کرده که تغییر در مرزهای بین‌المللی برایش خط قرمز است. مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که هرگونه تغییر در حوزه‌های مرزی، مانند مسیر زنگزور که شیرازه امنیتی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، نمی‌پذیرند.