تعلل جایز نیست

بامداد جنوب – الهام بهروزی

عمارت امیریه یکی از بناهای شاخص تاریخی بازمانده دوره قاجار در بوشهر است که در سال‌های اخیر در اختیار شورای شهر قرار گرفته است. زنده‌یاد سیدجعفر حمیدی در کتاب فرهنگنامه بوشهر در خصوص این بنا نوشته است که «ساختمان حکومتی وقت، ساختمانی است از بناهای احمدخان احمدبیگی، حاکم بوشهر در شمال غربی بوشهر و در خیابان ساحلی امروز و مشرف به دریا..»

این بنا در سال ۱۳۷۶ از سوی شرکت مهندسان مشاور پی‌چنگ مرمت و بازسازی شد و در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ با شماره ملی ۲۳۱۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این بنا از نظر قدمت، معماری و نوع طراحی که دارد، بنایی مهم و تاریخمند به شمار می‌رود. فراز غلام‌زاده در کتاب «معماری بوشهر در دوره زند و قاجار» در خصوص ساختار این عمارت حکومتی نوشته است: «بنا مانند سایر ساختمان‌های موجود در بافت قدیم بوشهر به شکل حیاط مرکزی طراحی شده، اتاق‌ها در چهار جهت حیاط و در دو طبقه (همکف- اول) ساخته شده‌اند. نمای ساختمان به سمت غرب و مشرف به دریاست. بار وارده از سقف به وسیله هشت ستون (دو ستون چوبی و شش ستون با سنگ و گچ) که در سمت غرب بنا قرار دارد. تحمل می‌شود. چنانچه زنده‌یاد عبدالرحیم جعفری گفته، جنس این دو ستون از چوبی به نام سُوئنت بود که در برابر رطوبت و حرارت از مقاومت بالایی برخوردار است و آن را از کشورهای افریقایی آوردند.»

در این کتاب هم‌چنین اشاره شده است که «در وسط حیاط این بنا، یک آب‌انبار وجود دارد که امروز جای آن باغچه ساخته‌ شده است.» به گفته غلام‌زاده، این بنای حکومتی پذیرای شاهانی چون احمدشاه قاجار و رضاشاه پهلوی بوده است. با این اوصاف، این بنا هم از حیث سیاسی و هم معماری و ابعاد زیباشناختی، مهم و ارزشمند است.

در این میان، برخی از فعالان گردشگری از نحوه نگهداری آن در سال‌های اخیر شاکی هستند. برای مثال، سال گذشته یکی از کارشناسان گردشگری استان در جریان بازدید از بافت تاریخی بوشهر با جمعی از گردشگران خارجی و داخلی متوجه یک دخل و تصرف غیرکارشناسی‌شده در بخشی از ساختمان امیریه ‌شد و با نگارنده تماس گرفت که پیگیر این موضوع شوم. آن هم تخریب بخشی از دیوار این ساختمان و تعبیه عابربانک در آن بود که از دید این فرد، کاری غیراصولی و غیراستاندارد بود؛ چراکه بافتار اولیه بناهای تاریخی به‌ویژه آنهایی که ثبت ملی شده‌اند، هرگز نباید دستخوش تغییر و تحولات غیراصولی و سلیقه‌ای شود.

این گذشت تا روز پنجشنبه برخی از فعالان میراث فرهنگی دوباره تماس گرفتند و در خصوص وضعیت فعلی این ساختمان قدمت‌دار و مهم شهر، ابراز نگرانی کردند. به گفته آن‌ها، این ساختمان به دلیل بی‌توجهی شورا به مرمت و بازسازی به‌موقع آن، فرسوده و در شرایط خطرآفرینی قرار گرفته است تا جایی که ظاهرا نشست‌های اخیر شورا مدتی است در ساختمان امیریه دیگر برگزار نمی‌شود.

این موضوع را از طریق سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر که به‌عنوان نهاد متولی و ناظر بر مرمت و بازسازی بناهای تاریخی است، پیگیری کردیم. نصرالله ابراهیمی با تائید نیاز این عمارت به مرمت و بازسازی دوباره، به بامداد جنوب گفت: عمارت امیری یکی از بناهای تاریخی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و در حال حاضر با کاربری شورای اسلامی شهر بوشهر فعالیت می‌کند. مالکیت آن در اختیار شهرداری است و ما فقط می‌توانیم بر مرمت و بازسازی آن نظارت داشته باشیم.

به گفته وی، طبق بند «الف» ماده ۹۳ قانون برنامه ششم توسعه، بناهای تاریخی که در اختیار دستگاه‌های دولتی هستند، مکلفند هزینه‌های مربوط به پژوهش، مطالعه، مرمت، آسیب‌شناسی و استحکام‌بخشی را با نظارت میراث فرهنگی از محل اعتبارات داخلی خودشان تأمین کنند.

سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر، عمارت امیری از جمله بناهایی است که طی دو سه مرحله مرمت و ساماندهی شده که آخرین مرمت آن از محل اعتبارات داخلی شهرداری و با نظارت میراث فرهنگی در سال ۱۴۰۰ انجام گرفته است. با توجه به اینکه این بنا یکی از بناهای شاخص در حوزه کرانه‌ای و ساحلی بافت تاریخی واقع شده، اخیراً آسیب‌هایی به آن وارد شده و نیاز به مرمت، استحکام‌بخشی و تقویت پی دارد.

ابراهیمی تاکید  کرد: در داخل این بنا آب‌انباری وجود دارد که خود عامل فرسودگی برخی آسیب‌های سازه‌ای شده است. پیش‌تر این آب‌انبار پر از خاک بود که طی خاکبرداری خالی شد. هم‌اینک آب‌های موجود در آن احتمالاً به کف و بخش زیرسطحی بنا نفوذ کرده‌اند. همچنین آب‌های ‌نزولی و آب‌های سطحی کوچه‌های اطراف نیز موجب شده‌اند که بخشی از بنا نشست کند و دچار فرونشست شود. بنابراین باید هرچه سریع‌تر برای استحکام‌بخشی، سبک‌سازی و مقاوم‌سازی پی اقدام شود.

وی با اشاره به حضور تیم کارشناسان مرمت و بازسازی اداره‌کل میراث فرهنگی برای بازدید و بررسی وضعیت ساختمان امیریه، یادآور شد: طبق بررسی‌ها و گزارش کارشناسان فنی اعزامی، عملیات مقاوم‌سازی و مرمت در سطح بنا باید هر چه زودتر انجام شود. اکنون بنا تحت کنترل و نظارت است و به همین منظور دستور داده‌ایم هرچه سریع‌تر اعتبارات لازم تأمین و مرمت انجام شود تا از وقوع حوادث ناگوار جلوگیری شود.

وی در خصوص تامین اعتبار برای مرمت و بازسازی این عمارت تاریخی هم بیان کرد: بخشی از اعبتار آن را ما از محل اعتبارات مرمت بافت تاریخی و بخشی هم از سوی شهرداری و شورای شهر اختصاص خواهد یافت. در مجموع، مالکیت بنا با شهرداری و شورا است و میراث فرهنگی به‌عنوان دستگاه نظارتی مکاتبات لازم را انجام داده و تأکید کرده است که باید فوراً برای تأمین اعتبار و اجرای مرمت اقدام مؤثر صورت گیرد.

امید می‌رود مرمت و بازسازی این عمارت تاریخی به مانند مرمت کتابخانه مصلحیان فرسایشی و زمانبر نشود، با توجه به اینکه این بنا از بناهای شاخص و شناسنامه‌دار بوشهر است، شهرداری و شورای شهر به عنوان صاحبان کنونی بایستی هر چه زودتر اعتبار لازم را برای آغاز عملیات مرمت این عمارت اختصاص بدهند تا با نظارت کارشناسان مرمت و بازسازی اداره‌‌کل میراث فرهنگی استان این عمارت شکیل از تهدید ویرانی و نابودی رهیده شود.

بناهای تاریخی نظیر امیریه جزئی از هویت این کهن‌بوم هستند. بناهایی که بر مبنای اقلیم، معماری و سبک زندگی مردمان جنوب در حدود صد و اندی سال پیش با هنر دستان معماران خوشفکری ایرانی پا به هستی گذاشته‌اند. بی‌شک حفظ این میراث کهن، کمک زیادی به بازسازی هویت معماری بومی و ایرانی این منطقه و باززنده‌سازی خاطره جمعی اهالی جنوب می‌کند.