شورای دفاع، پاسخ به تغییر میدان نبرد

بامداد جنوب – مریم خوئینی

شورای عالی امنیت ملی ۱۲ مرداد سال جاری در چارچوب اصل ۱۷۶ قانون اساسی، تاسیس «شورای دفاع کشور» را تصویب کرد، ریاست این شورا که طرح‌های دفاعی و ارتقای توانمندی‌های نیروهای مسلح را به صورت متمرکز بررسی می‌کند، بر عهده رئیس جمهور است و اعضای آن متشکل از سران قوا، فرماندهان نیروهای مسلح و بعضی وزارت خانه‌های مرتبط است.

شورای دفاع یادآور شورای عالی دفاع است که پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ وظیفه فرماندهی ارتش و امنیت کشور را بر عهده گرفت. این شورا در دفاع مقدس فرماندهی جنگ را نیز عهده‌دار بود اما پس از بازنگری در قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، جای خود را به شورای عالی امنیت ملی داد.

حالا «شورای دفاع» با هدف فرماندهی هرگونه جنگ احتمالی و حمله به کیان کشور، ذیل شورای عالی امنیت ملی و با تصمیم رئیس‌جمهور و تایید رهبر انقلاب تشکیل شده است و بخشی از چیدمان جدید حکمرانی در حوزه دفاع و امنیت تلقی می‌شود. انتظار عمومی آن است که این شورا بتواند ظرفیت های جدیدی برای هماهنگی میان نیروهای مختلف نظامی، امنیتی و دولتی فراهم کند، و هم در مواجهه با بحران‌های احتمالی، نقشی کلیدی در مدیریت منابع و برنامه‌ریزی استراتژیک ایفا کند.

در این گزارش، در گفت‌وگو با کارشناسان مربوط به بررسی اهداف و ساختار شورای دفاع خواهیم پرداخت.

سیدرضا صدرالحسینی کارشناس مسائل بین الملل در گفت‌وگو با بامدادجنوب در این باره گفت: در قانون تشکیل شورای عالی امنیت ملی به این شورا اجازه داده شده است که در خصوص افزایش امنیت کشور می‌تواند دو شورای دیگر را در ذیل خودش داشته باشد؛ یکی شورای امنیت کشور که سال‌هاست تشکیل شده و ریاست آن به عهده وزیر کشور، و محدوده کارش جغرافیای داخلی است. اما دومی، *شورای دفاع* است که اقدامات قابل توجهی را در حوزه مسائل دفاعی، که هر روز هم مانند هر علم دیگری در حال گسترش است، می‌تواند انجام دهد.

وی یادآور شد: شاید در گذشته و در زمان هشت سال دفاع مقدس، موضوع فعالیت و ضرورت شورای عالی دفاع مشخص بود زیرا ما در حال دفاع همه‌جانبه در برخی از استان‌های مرزی برای حفظ آب و خاک و جلوگیری از تجاوز نظامی رژیم بعثی عراق بودیم. ولی بعد از گذشت بیش از ۳۰ سال که زوایای مختلف دفاعی و نظامی گسترش قابل توجهی پیدا کرده و به بخش‌هایی همچون جنگ سایبری، جنگ اقتصادی، جنگ امنیتی، جنگ حفاظت و اطلاعات و در مجموع جنگ ترکیبی تقسیم شده، اکنون ضرورت تشکیل شورای دفاع بیش از گذشته مشخص شده است.

جنگ ۱۲ روزه ثابت کرد شرایط دفاعی باید تغییر کند

این کارشناس مسایل بین الملل تاکید کرد: جنگ ۱۲ روزه ملت ایران در مقابل عملیات تهاجمی رژیم صهیونیستی (با حمایت قابل توجه آمریکایی‌ها و بخشی از ناتو تحت فرماندهی سنتکام) این موضوع را اثبات کرد که شرایط دفاعی امروز باید همزمان با افزایش تهدیدات، تغییر ماهیت و عمق تهدیدات، تغییرات قابل توجهی پیدا کند. بر این اساس، شورای عالی امنیت ملی از این ظرفیت موجود در قانون خود استفاده، و موضوع تشکیل شورای دفاع کشور را مطرح کرد. اعضای این شورا بیشتر از فرماندهان ارشد نظامی و اطلاعاتی کشور هستند. امروز این ضرورت کاملاً روشن شده که برای جلوگیری از نفوذ سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی (از جمله حوزه پدافندی، موشکی، زمینی، دریایی، فرا جَوّ) باید از همه توان کشور استفاده شود تا تهدیدات آتی دفع شود.

صدر الحسینی با بیان اینکه شورای دفاع در جنگ حوزه الکترونیک و سایبری نیز نقش بسیار مهمی دارد،  گفت: این شورا می‌تواند از ظرفیت‌های جمهوری اسلامی در این حوزه‌ها و همچنین در جنگ هوایی، دریایی، زمینی و توان اطلاعاتی و ضد اطلاعات استفاده کند تا در بحران‌هایی مانند جنگ (که بالاترین سطح بحران است) از تمام نیروهای مسلح و ظرفیت کشور بهره‌برداری کامل صورت گیرد. در شرایط کنونی تجربه این شورا اولین تجربه در کشور است و تاکنون به این صورت وجود نداشته، بنابراین پیش از استفاده عملی، لازم است همه سازوکارهای تقویت آن بررسی شود.

وی با یادآوری اینکه رئیس این شورا، رئیس‌جمهور، و دبیر آن همان دبیر شورای عالی امنیت ملی است، گفت: این شورا می‌تواند از تمام ظرفیت‌های کشور برای دفاع استفاده کند. در زمان جنگ، اداره کشور  همچون شرایط عادی نیست و تفاوت هایی وجود دارد، این شورا می‌تواند در تأمین نیاز مردم از جمله سوخت، مواد غذایی، خدمات رسانی و نظارت بر نانوایی‌ها، اقداماتی دقیق و عادلانه انجام دهد. همچنین، این شورا می‌تواند با استفاده از امکانات دولتی، حاکمیتی و مردمی برای مدیریت منابع و خدمات، و حتی با واگذاری اختیارات به استان‌ها و مقامات محلی، دوران بحران جنگ را مدیریت کند. بهره‌گیری از تجربیات دفاع مقدس و بحران‌های گذشته همچون سیل و زلزله نیز می‌تواند کمک زیادی کند.

به کارگیری فناوری‌های نوین ضرورت ساختار دفاعی

رضا صارمی راد کارشناس ارشد امور بین الملل نیز در گفت‌وگو با بامداد جنوب گفت: تجربه‌ای که ما در دوران جنگ تحمیلی ۱۲ روزه داشتیم، نشان داد که باید در ساختارهای دفاعی و امنیتی‌مان تجدید نظر اساسی بکنیم، خصوصاً با توجه به فناوری‌های جدیدی که به وجود آمده است.

او با بیان اینکه بخشی از آسیب‌هایی که در این جنگ تحمیلی دیدیم، مربوط به استفاده نکردن از فناوری‌های نوین یا آشنا نبودن با آنها بود، افزود: ما نخستین بار با پدیده‌ای به نام «ریزپرنده»‌ها در جنگ روبه‌رو شدیم. علاوه بر این، نفوذ افراد هم وجود داشت و افرادی در این بازه زمانی نیز بازداشت شدند، اما واقعیت این است که بخش مهمی از آسیب‌ها ناشی از به کارگیری فناوری‌های پیشرفته مثل هوش مصنوعی بود. هوش مصنوعی می‌تواند الگوریتم‌های حرکتی و رفتاری، محل‌های تردد، زمان‌های حضور، شماره تلفن‌ها، حتی نوع حرکت، راه رفتن و صدای افراد را جمع‌آوری کند. سپس، این اطلاعات در سامانه رایانه‌ای یک پهپاد قرار می‌گیرد و پهپاد فرد مورد نظر را هدف قرار می‌دهد. بنابراین ما باید خیلی جدی‌تر به این موضوع بپردازیم و هدف از تشکیل شورای دفاع هم دقیقاً همین است.

این کارشناس ارشد امور بین الملل تاکید کرد: اکنون حتی در زمان آتش‌بس هم نیستیم؛ در حالت توقف عملیات نظامی هستیم و هر لحظه ممکن است رژیم صهیونیستی عملیات جدیدی علیه ما انجام دهد. به همین دلیل باید آمادگی و هماهنگی کامل داشته باشیم. برای همین، در ذیل شورای عالی امنیت ملی، این شورای تخصصی ایجاد شده تا هماهنگی اطلاعاتی، امنیتی و نظامی بین نیروهای مسلح، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط را تقویت کند.

صارمی راد با بیان اینکه تشکیل شورای دفاع یکی از اقدامات اساسی و زیربنایی بود که باید انجام می‌شد، افزود: اگر بخواهیم مقابل دشمن صهیونیستی- که معتقدم ایالت پنجاه‌ویکم آمریکا در منطقه است- بایستیم یا حتی بازدارندگی ایجاد کنیم، باید از سازوکارها و فناوری‌های نوین، هماهنگی‌های بیشتر و آموزش‌های دقیق‌تر استفاده کنیم. بازدارندگی رژیم صهیونیستی همیشه بر مبنای دو اصل بوده؛ غافلگیری و بازدارندگی. اگر ما همیشه در آمادگی کامل باشیم، احتمال حمله دشمن بسیار کاهش پیدا می‌کند. هرچه در حوزه‌های اطلاعاتی، امنیتی، نظامی، پدافندی و حتی آفندی (که نقطه قوت ماست) تنوع و قدرت بیشتری ایجاد کنیم – چه در عرصه نظامی، چه امنیتی و چه سایبری- میزان بازدارندگی ما بالاتر می‌رود.

شورای دفاع و چابکی در ساختار تصمیم‌گیری

شعیب بهمن کارشناس روابط بین الملل هم در گفت‌وگو با بامداد جنوب با اشاره به اینکه تشکیل شورای دفاع مسبوق به سابقه است، گفت: پیش‌تر در جریان جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران هم این شورا در ساختار نظام سیاسی وجود داشت. البته بعد از پایان جنگ و بر اساس مقتضیاتی که شرایط روز جامعه و وضعیت ایران داشت، به فعالیت‌های آن خاتمه داده شد.

وی یادآور شد: در شرایط کنونی که ایران یک جنگ بزرگ ولی کوتاه‌مدت با آمریکا و اسرائیل را پشت سر گذاشته، شرایط و مقتضیات نسبت به قبل تغییر کرده است؛ به‌ویژه که احتمال وقوع جنگی شدیدتر، بزرگ‌تر، با دامنه گسترده‌تر و زمان طولانی‌تر در آینده وجود دارد. بنابراین، ایران باید آمادگی لازم برای مقابله با شرایط جنگی و مدیریت بحران را داشته باشد.

این تحلیلگر روابط بین الملل تاکید کرد: قاعدتاً شورای عالی امنیت ملی به دلیل مسئولیت‌های گسترده در زمینه‌های مختلف، ممکن است در ایام بحرانی نتواند کارویژه‌های خاص دفاعی را به‌طور دقیق و کامل انجام دهد. اما شورای دفاع، به شکل متمرکز و مشخص، می‌تواند در هر شرایط بحرانی- چه جنگی و چه غیرجنگی- اوضاع را مدیریت، و حتی در مواجهه با حوادث غیرقابل پیش‌بینی، به سرعت تصمیم‌گیری کند.

بهمن افزود: در واقع، یکی از دلایل ایجاد شورای دفاع این است که چابکی در ساختار تصمیم‌گیری به وجود بیاورد و مدیریت بحران را متمرکزتر و یکپارچه‌تر انجام دهد. همچنین، حتی در شرایط عادی که بحران خاصی وجود ندارد، این شورا می‌تواند به طراحی طرح‌های کلان در حوزه‌های دفاعی و نظامی بپردازد و به‌عنوان یک پیشران تصمیم‌گیری، امنیت ملی کشور را در عرصه‌های مختلف تأمین و تضمین کند. بنابراین، این شورا هم در زمان جنگ و هم در شرایط عادی، وظایف قابل توجهی بر عهده دارد که می‌تواند آن‌ها را به انجام برساند.