گرفتن غرامت از آمریکا برای حمله به تاسیسات هسته‌ای سخت اما ممکن !

بامداد جنوب – مریم خوئینی

سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگویی با روزنامه فایننشال تایمز که ۹ مرداد ۱۴۰۴ منتشر شد، شروط ایران برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای با دولت آمریکا را اعلام و تأکید کرد که آمریکا باید پیش از هرگونه مذاکره، خسارات ناشی از حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران را جبران کند، تضمین دهد که چنین حملاتی تکرار نخواهد شد و حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم را به رسمیت بشناسد.

موضوع غرامت خواستن ایران از آمریکا پس از حمله آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران مساله‌ای پیچیده و چندوجهی است که به مسائل حقوقی، دیپلماتیک و سیاسی مربوط می‌شود. ایران می‌تواند برای دریافت غرامت از آمریکا به دیوان بین‌المللی شکایت کند. با این حال قابل پیش بینی است در صورتی که ایران شکایت کند و دیوان بین‌المللی حکمی به نفع ایران صادر کند، آمریکا می‌تواند از طریق سازوکارهای سیاسی و دیپلماتیک تلاش کند که این حکم را بی‌اثر کند یا اجرای آن را به تأخیر بیندازد. در چنین شرایطی، ممکن است مذاکرات و توافقات دیپلماتیک جایگزین فرآیند قضائی شوند.

درخواست غرامت از سوی وزیر امور خارجه کشورمان، با واکنش سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روبه‌رو شد. تامی پیگوت در گفت‌وگو با شبکه «ان اچ کی» ژاپن از زیر بار پرداخت غرامت به ایران شانه خالی کرد و در پاسخ به این سوال که وزیر خارجه ایران، به فایننشال تایمز گفته که آمریکا باید پیش از آغاز مذاکرات هسته‌ای، با پرداخت غرامت موافقت کند، چرا که آمریکا به سایت‌های هسته‌ای ایران حمله کرده است. بدون آن‌که آمریکا را مقصر تجاوز اخیر به خاک ایران بداند، گفت، آنچه می‌توانم بگویم این است که هرگونه درخواست برای پرداخت غرامت مالی از سوی ایالات متحده به ایران، مضحک است. ولی آماده مذاکره هستیم.

در گفت‌و‌گو با دکتر عباس برزگرزاده، متخصص حوزه حقوق بین الملل و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر، بحث درخواست ایران از آمریکا برای جبران خسارات ناشی از حمله به تاسیسات هسته‌ای را بررسی کردیم.

وی گفت: بر اساس ماده ۱ پیش‌نویس مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها ۲۰۰۱، حقوق بین‌الملل عرفی و رویه قضائی دیوان بین المللی دادگستری، هر عمل خطاکارانه بین المللی با تحقق دو رکن (ماده ۲)  نقض تعهد بین المللی (breach of internatiinal obligation) و قابلیت انتساب (attributable) عمل خطاکارانه به یک دولت، موجب مسئولیت بین المللی دولتِ ناقضِ تعهد، می‌گردد. به منظور بررسی نقض تعهد بین المللی دولت ایالات متحده آمریکا و استحقاق ایران برای جبران خسارت در قضیه حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران پاسخ به این سوالات واجد اهمیت است: آیا ایالات متحده آمریکا مرتکب نقض تعهد بین المللی گردیده است؟ در صورتی که پاسخ مثبت باشد، آیا امکان حقوقی و یا سیاسی دریافت غرامت وجود دارد؟

آمریکا در حمله به ایران قوانین بین الملل را نقض کرد

این مدرس حقوق بین الملل با بیان اینکه بر اساس بند ۲ ماده ۴ منشور ملل متحد توسل به زور ممنوع است، گفت: تنها در دو وضعیت امکان توسل به زور وجود دارد؛ اول قطعنامه شورای امنیت (احراز وقوع تهدید و یا نقض صلح و امنیت بین المللی طبق ماده ۳۹ منشور) و دوم توسل به زور در مقام دفاع مشروع (ماده ۵۱ منشور) که در وضعیت حمله به تاسیسات اتمی ایران هیچ یک از دو وضع فوق الذکر حاکم نبوده است.

برزگرزاده ادامه داد: توجیه آمریکا و اسرائیل برای حمله به تاسیسات اتمی به عنوان دفاع پیشگیرانه(preventive defense) و پیش دستانه (preemptive defense) مورد تایید حقوق بین الملل عرفی نیست(قطعنامه ۴۸۷شورای امنیت مصوب ۱۹ ژوئن ۱۹۸۱). بنابراین در حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران، تعهد به عدم توسل به زور توسط ایالات متحده آمریکا نقض شده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا امکان حقوقی و یا سیاسی دریافت غرامت وجود دارد، بیان کرد: اینکه هیچ خسارت وارده نباید بدون جبران باقی بماند، در اصلی حقوقی به نام اصل جبران خسارت متبلور شده است. این اصل از نظام حقوقی داخلی به نظام بین المللی منتقل شده است و بر اساس جزء سوم بند ۱ ماده ۳۸ اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، اصول کلی حقوقی به عنوان منبع حقوق بین الملل مورد شناسایی قرار گرفته‌اند.

مطالبات ایران به‌حق است

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه موضوع مهم، امکان حقوقی و سیاسی دریافت غرامت است، افزود: راهکار حقوقی، مراجعه به مرجع ذیصلاح اعم از دیوان بین‌المللی دادگستری و یا داوری بین‌المللی است که با توجه به خروج آمریکا از معاهده مودت ۱۹۵۵، دیوان بین‌المللی دادگستری فاقد صلاحیت رسیدگی است.

برزگرزاده یادآور شد: در خصوص داوری بین المللی نیز هیچ گونه توافق پیشینی به منظور تعیین مرجع ذی‌صلاح وجود ندارد. مگر اینکه طرفین در خصوص مرجع صلاحیت‌دار به توافق دست یابند که با توجه به ساحت فعلی روابط بین الملل حصول چنین توافقی تقریبا غیر ممکن است.

وی معتقد است شیوه سیاسی نیز که از طریق مذاکره، سازش و نظایر اینها محقق می‌‎شود، با توجه به توضیحات پیشین غیر میسر است.

استادیار حقوق بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر تاکید کرد: موضع وزیر امور خارجه گرچه موضعی به‌حق است ولی دریافت غرامت در وضع فعلی ممکن نیست. البته این موضوع بدان معنا نیست که ایران از حقوق خود اعراض کند. مطالبه این حق حداقل این فایده را دارد که مطالبات حقوقی به عنوان یک طلبکاری طرح شده است، هرچند که فعلا امکان تحقق نداشته باشد.