رشد بیش از ۴۵ درصدی اهدای عضو در بوشهر

بامدادجنوب_داود علیزاده

مدام نوشتن با لحن بی‌طرفانه و روایت خشک خبری، خبرنگار را به مرحله‌ای می‌رساند که رویدادها کمتر او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بااین‌حال در تمام این سال‌ها یک موضوع خبر برای من استثناء بوده است؛ خبر اهدای عضو. خبری که هیچ‌وقت تکراری نمی‌شود. در خود بار عاطفی نهفته‌ای دارد که گویی در لایه‌های پنهان اخبار دیگر نمی‌توان آن را لمس کرد؛ البته اوایل کارم، خبر اهدای عضو را هم مثل بقیه خبرها می‌دیدم تا اینکه چند سال پیش خبر اهدای عضو یک جوان دشتستانی را عصر برای روزنامه تنظیم کردم. بی‌آنکه تصویر یا تصوری از آن فرد داشته باشم؛ اما همان شب به‌صورت اتفاقی چهره‌اش را در پست‌های اینستاگرامی دیدم. کامنت‌هایی که مخاطبان گذاشته بودند و… حس عجیبی بود، ناگهان در ذهنم خبر خشک «چندمین ایثار ماندگار در بوشهر» به یک روایت دراماتیک مبدل شد. از آن شب به بعد، خبر اهدای عضو برای من فقط یک تیتر در صفحه اجتماعی نیست؛ روایتی است از زندگی که از دل مرگ ادامه پیدا می‌کند و می‌تواند ادامه هر کدام از ما یا عزیزانمان باشد. بعدها تجربه‌های ملموس‌تری را هم از سر گذراندم با این حال آن شب نقطه عطفی در ذهنم ایجاد کرد.

با وجود همه این مسائل و برخلاف رویه مرسوم در گزارش‌های خبری که معمولاً با چنین مقدمه‌ای آغاز نمی‌شوند، لازم است اشاره شود که در استان بوشهر از سال ۱۳۹۵ اقدامات متعددی در حوزه اهدای عضو انجام شده است؛ اقداماتی که تاکنون به ثبت بیش از صدوچهلمین مورد برداشت عضو در سطح استان انجامیده است. همچنین در سال جاری، در هفته‌های اخیر شانزدهمین مورد اهدای عضو به‌عنوان ایثاری ماندگار رقم خورده است. در همین راستا، برای آگاهی از آخرین وضعیت اهدای عضو در استان بوشهر، گفت‌وگویی داشتیم با علیرضا باقری، مسئول مرکز فراهم‌آوری اعضای پیوندی (OPU) دانشگاه علوم پزشکی بوشهر که در ادامه می‌خوانید.

لطفاً در ابتدا بفرمایید ارزیابی شما از وضعیت اهدای عضو در استان بوشهر در سال جاری چیست و این روند چه تغییری نسبت به سال‌های گذشته داشته است؟

در سال جاری شاهد رشد بیش از ۴۵ درصدی اهدای عضو در استان بوشهر بوده‌ایم. عوامل متعددی در افزایش این آمار نقش داشته‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به افزایش توانمندی و تجربه پرسنل و تیم فراهم‌آوری اعضای پیوندی در شناسایی، نگهداری و رضایت‌گیری از موارد مرگ مغزی اشاره کرد. همچنین نوعدوستی و همراهی خانواده‌های بیماران مرگ مغزی در تصمیم به اهدای عضو، نقش بسیار مهمی در تحقق این آمار داشته است.

فرآیند شناسایی، تشخیص مرگ مغزی و ورود بیمار به چرخه اهدای عضو در استان چگونه پیش می‌رود؟

تمامی بیمارانی که سطح هوشیاری آن‌ها زیر عدد ۶ باشد، توسط تیم فراهم‌آوری اعضا شناسایی و تحت مراقبت قرار می‌گیرند. در صورت کاهش سطح هوشیاری به عدد ۳ و وجود علائم بالینی مرگ مغزی، آزمایش‌های تخصصی برای تأیید مرگ مغزی انجام می‌شود. در صورت مثبت بودن نتایج و کسب رضایت از همراهان بیمار، مرگ مغزی توسط تیم تأییدکننده شامل جراح مغز و اعصاب، متخصص داخلی مغز و اعصاب، متخصص بیهوشی، متخصص داخلی و در نهایت نماینده پزشکی قانونی تأیید می‌شود. سپس بیمار به اتاق عمل منتقل شده و جراحان تیم پیوند از بیمارستان مقصد در بیمارستان مبدأ حاضر می‌شوند و اعضای مناسب برای پیوند برداشت می‌شود.

مهم‌ترین چالش‌هایی که در مسیر فراهم‌آوری عضو در بیمارستان‌های استان با آن روبه‌رو هستید چیست؟

همیشه سخت‌ترین بخش کار، گرفتن رضایت از خانواده بیمار مرگ مغزی است. در برخی موارد، ایجاد امید واهی توسط بعضی از همکاران درمانی، اعم از پزشک یا پرستار، باعث تردید و عدم رضایت خانواده‌ها می‌شود. همچنین گاهی برخی بیمارستان‌های خصوصی در استان‌های همجوار با عدم رعایت اخلاق حرفه‌ای و دادن وعده‌های غیرواقعی درباره بهبود بیمار و دریافت هزینه‌های سنگین، بیمار مرگ مغزی را بستری می‌کنند و پس از چند روز همان‌جا مرگ مغزی اعلام می‌شود که این موضوع مسیر فراهم‌آوری عضو را با مشکل مواجه می‌کند.

آیا امکانات و زیرساخت‌های فعلی برای نگهداری، انتقال و تیم‌های برداشت عضو کافی است؟ در چه بخش‌هایی نیازمند تقویت هستید؟

با توجه به اینکه عمل برداشت عضو (هاروست) یک اقدام فوق‌تخصصی است، در حال حاضر علاوه بر بیمارستان شهدای خلیج فارس بوشهر، در بیمارستان‌های شهید گنجی برازجان، سلمان فارسی (تأمین اجتماعی) و امام خمینی کنگان نیز برداشت عضو انجام می‌شود. با این حال، نگهداری مناسب بیماران مرگ مغزی نیازمند دانش و مهارت ویژه پرستاران بخش‌های ویژه و همکاری پزشکان متخصص است. آموزش‌هایی که به کوردیناتورهای تیم پیوند داده شده باعث شده اغلب آی‌سی‌یوهای استان تسلط قابل قبولی در شناسایی و نگهداری این موارد داشته باشند، اما جابجایی کوردیناتورها گاهی باعث ایجاد مشکل برای تیم پیوند می‌شود.

جامعه بوشهر در سال‌های اخیر همراهی بیشتری با اهدای عضو داشته؛ چه عواملی در افزایش اعتماد و رضایت خانواده‌ها نقش داشته است؟

واقعیت این است که از سال ۱۳۹۵ تاکنون اقدامات گسترده‌ای در حوزه فرهنگ‌سازی درباره مرگ مغزی و تفاوت آن با کما در استان انجام شده است. همکاری مؤثر اصحاب رسانه مانند صدا و سیما، برگزاری جشن نفس با حضور مسئولان کشوری و استانی، همایش ایثار در دانشگاه بوشهر، ایجاد غرفه‌های صدور کارت اهدای عضو در مراسم مختلف و برگزاری همایش‌ها و سخنرانی‌ها نقش مهمی در افزایش اعتماد عمومی داشته‌اند. همچنین نشست‌ها با شهرداری، شورای شهر و استاندار و تقدیر از خانواده‌های اهداکننده عضو، تأثیر بسیار مثبتی در همراهی جامعه داشته است.

خانواده‌های افراد مرگ مغزی معمولاً چه نگرانی‌ها یا سوالاتی دارند و شما چگونه برای ایجاد آرامش و اطمینان با آن‌ها گفتگو می‌کنید؟

با فرهنگ‌سازی انجام‌شده، اکنون بسیاری از خانواده‌ها تعریف مرگ مغزی را می‌دانند، اما امید به بازگشت بیمار و شک و تردید احساسی همچنان چالش‌برانگیز است. همچنین اینکه اعضای عزیزشان به چه افرادی اهدا می‌شود و سرنوشت گیرندگان عضو، از دغدغه‌های رایج خانواده‌هاست. ما با برگزاری جلسات تخصصی و گفتگوهای چهره‌به‌چهره تلاش می‌کنیم اعتماد خانواده‌ها را جلب کرده و آرامش لازم برای تصمیم‌گیری آگاهانه را فراهم کنیم.

فعالیت‌های فرهنگی، پویش‌ها و آموزش‌های عمومی چه تأثیری در افزایش آگاهی و مشارکت مردم داشته است؟

فعالیت‌هایی مانند جشن نفس، همایش زندگی دوباره، برپایی غرفه‌های صدور کارت اهدای عضو، حضور در همایش‌های ملی، سخنرانی در محافل مختلف، نشست با مدیران شهری و مسئولان استانی تأثیر قابل توجهی در افزایش آگاهی عمومی داشته‌اند. همچنین تقدیر از تیم فراهم‌آوری اعضای پیوندی بوشهر در سالن همایش‌های برج میلاد با حضور مقامات رسمی به خاطر انجام نخستین انتقال هوایی قلب در کشور، نقش مهمی در افزایش اعتماد عمومی ایفا کرده است.

همکاری بین واحد فراهم‌آوری و مراکز درمانی چهار شهرستان اصلی استان چگونه است؟

کلیه واحدهای فراهم‌آوری، کوردیناتورها و تیم‌های مستقر در بیمارستان‌ها (حتی بیمارستان‌های غیرتابع دانشگاه) در حوزه تشخیص مرگ مغزی و نگهداری بیماران، تحت نظارت مستقیم مرکز فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر فعالیت می‌کنند و هماهنگی مناسبی برقرار است.

چه اقداماتی برای آموزش و توانمندسازی کادر درمان انجام شده یا در حال اجراست؟

برگزاری کارگاه‌های تخصصی برای کوردیناتورهای تیم پیوند و پرستاران بخش‌های ویژه و همچنین نشست‌های سالانه با پزشکان متخصص و رؤسای بیمارستان‌ها، به‌صورت مستمر در دستور کار مرکز فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه قرار دارد.

در پایان، اگر بخواهید یک پیام مهم به مردم استان بوشهر بدهید، آن پیام چیست؟

آرزوی من این است که هیچ خانواده‌ای با شرایط داشتن بیمار مرگ مغزی روبه‌رو نشود، اما اگر به هر دلیلی چنین شرایطی پیش آمد، بهترین و آرامش‌بخش‌ترین تصمیم برای خانواده و عزیز مرگ مغزی‌شده، اهدای عضو است؛ تصمیمی انسانی که می‌تواند زندگی‌های بسیاری را دوباره زنده کند.