جشنواره‌ای که وام‌دار هنر زنان آوانگارد شد

بامدادجنوب_الهام بهروزی

سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر که مزین به نام ایرج صغیری، پدر تئاتر آیینی ایران بود، پس از ۳ روز رقابت سرانجام در ۲۹ آبان در جوار آرامگاه این هنرمند نام‌آشنا و فقید تئاتر بوشهر در مجموعه فرهنگی تاریخی شیخ حسین چاهکوتاهی با معرفی برگزیدگان این دوره به کار خود پایان داد؛ رویدادی که به سکوی پرتاب دو اثر از تئاتر شهرستان به جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مبدل شد؛ یعنی «نسخه نسوان ناکام» به کارگردان نازخاتون هوشمند و «آداب شکار روباه» به کارگردانی حیدر احمدی.

به عقیده یکی از اعضای هیات داوری، آثار در این دوره از نظر فرم اجرا و متن در سطح متوسطی قرار داشتند و تنها وجه تمایز دو اثر برگزیده در کارگردانی و متن انتخابی بود. برخی از آثار از ابتدا با درد آغاز می‌شدند و سپس با غرق شدن در حرکت‌ها و آیین‌های بی‌شمار از دیالوگ و بازی موثر درمی‌ماندند و در نهایت بدون مسئله‌یابی به انتها می‌رسیدند. به هر روی، اغلب آثاری که در این رویداد به روی صحنه رفتند ساخته‌هایی از جنس نوآوری و تجربه‌گرایی بودند. به عقیده برخی از مخاطبان تئاتری، در این دوره مجموعه‌ای از آثار بومی روی صحنه رفتند که بازتاب‌دهنده بخشی از فرهنگ و آداب و قصه‌های خاموش این جغرافیای تاریخ‌مند بود ولی در میان همه آن‌ها، نسخه نسوان ناکام توانست چشم‌های بیشتری را به خود خیره کند و آداب شکار روباه هم به دلیل انتخاب نمایش‌نامه قوی و کارگردانی صحیح بخت برگزیده شدن را پیدا کند.

دبیر اجرایی سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر در خصوص کیفیت آثار این دوره از جشنواره تئاتر استان بوشهر به بامداد جنوب گفت: با توجه به اینکه تاریخچه جشنواره تئاتر استانی را در کتابی به نام «روایت صحنه» کار کرده‌ام،به جشنواره تئاتر استانی اشراف کاملی دارم. از همان اوایل این جشنواره مثلاً دوره سوم یا چهارم، حداقل به‌عنوان تماشاچی در جشنواره حاضر بوده‌ام. به‌نظر من بیشتر جشنواره‌ها از منظر کیفی ساختاری مشابه دارند؛ یعنی یکی دو کار خوب دیده می‌شود و بقیه آثار در سطح پایین‌تری قرار می‌گیرند.

جهانشیر یاراحمدی تاکید کرد: این وضعیت در بیشتر جشنواره‌های گذشته نیز وجود داشته است. البته هر کسی دوست دارد که جشنواره از لحاظ کیفی در سطح بالاتری باشد. هر بار وقتی کار خوب می‌بینم، با خودم می‌گویم ای‌کاش مجموع کیفیت آثار بالاتر بود. جشنواره امسال هم از همین قاعده پیروی می‌کرد؛ یکی دو کار در سطحی بالاتر بودند و دیگر آثار در سطوح پایین‌تر قرار داشتند. با این‌حال انتظار من از تئاتر استان همچنان بالاتر است.

وی در خصوص انتخاب هیات داوری این رویداد هم گفت: در هر جشنواره‌ای، از تئاتر استانی گرفته تا ملی، انتخاب هیات داوران از همان ابتدا با حساسیت بالایی همراه است. هر ستاد برگزاری یا شورای سیاست‌گذاری تلاش می‌کند ترکیبی از کارشناسان صاحب‌تجربه و آشنا با فضای تئاتر را گرد هم بیاورد تا نتیجه نهایی، منصفانه و مبتنی بر معیارهای هنری باشد. در همین راستا، شورای سیاست‌گذاری جشنواره تئاتر استان تصمیم گرفت ترکیبی کاملاً بومی را برای داوری برگزیدگان امسال انتخاب کند. ترکیبی متشکل از پنج نفر از چهره‌های شاخص تئاتر استان؛ کسانی که از دهه هفتاد تاکنون نام‌شان با افتخارات این عرصه گره خورده است. گرچه دو نفر از این اعضا ساکن بوشهر نیستند، اما از فرزندان همین خاک‌اند و سه نفر دیگر هم در استان زندگی و فعالیت می‌کنند.

یاراحمدی با بیان اینکه نکته مهم این‌ است که هر پنج داور، تحصیلات آکادمیک تئاتر دارند و کارنامه‌شان مملو از تجربه‌های درخشان صحنه است؛ همین امر باعث شده نتیجه نهایی داوری‌ها، مهر تائیدی بر انتخاب دقیق این تیم باشد، افزود: اما آنچه از زبان این داوران شنیده می‌شود، تأکیدی است ساده و روشن؛ در داوری آثار، گرایش بومی یا غیر‌بومی ملاک نیست؛ کیفیت هنری است که وزن می‌آورد. از این‌رو، داوران نه بر اساس منشأ جغرافیایی، بلکه بر پایه میزان خلاقیت، انسجام و قدرت اجرایی هر اثر تصمیم گرفتند و انتخاب کردند. به گفته یکی از اعضای هیات داوران، در همین جشنواره چند نمایش بومی شرکت داشتند؛ برخی موفق به دریافت جوایز متعدد شدند و برخی دیگر، با وجود تعلق به بوم و اقلیم جنوبی، از گردونه جوایز خارج ماندند، چون در رقابت کیفیتی، عقب‌تر بودند. این نگاه، شفاف‌ترین پیام را دارد که در صحنه هنر، آنچه ماندگار است نه تعلق جغرافیایی، بلکه تلاش برای رسیدن به کیفیت است.

رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان بوشهر با تاکید بر اینکه با این حال، بسیاری از فعالان تئاتر استان تأکید می‌کنند که برای پویایی صحنه، باید فضای مشترکی میان نسل جوان و کارگرداناان باتجربه ایجاد شود، تصریح کرد: در سه ‌چهار سال اخیر به‌دلیل شرایط فرهنگی و اقتصادی استان، برخی از فعالان قدیمی تمایل چندانی به تولید نداشتند؛ اما حالا پیش‌بینی می‌شود با بازگشت آنها به میدان، در کنار گروه‌های تازه‌نفس، شاهد جریان پرنشاط‌تری از تولید آثار نمایشی باشیم.

یاراحمدی سپس به نقش و حضور پررنگ و کارآمد زنان در سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر اشاره و تصریح کرد: در این دوره از جشنواره تئاتر استان، زنان نقش محوری صحنه را بر عهده داشتند. در اغلب آثار امسال، بازیگران زن نه فقط حضوری پرشمار، بلکه درخشان و اثرگذار داشتند؛ حضوری که در مقایسه با نقش‌آفرینی مردان به‌وضوح برجسته‌تر بود. این برتری حاصل سال‌ها کوشش و دلبستگی جامعه بانوان تئاتر است؛ زنانی که با عشق به صحنه و اعتماد به نسل جوان، مسیر تازه‌ای پیش روی تئاتر گشوده‌اند. توانایی و پشتکارشان نه از جنس اتفاق که نتیجه پیگیری و مسئولیت‌پذیری فرهنگی است؛ نشانه‌ای از آن‌که تئاتر ایران، با تکیه بر استعداد و ایمان همین زنان، آینده‌ای روشن در پیش دارد. خوشبختانه امروز صحنه تئاتر استان از حضور زنان جان گرفته است

دبیر اجرایی سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر با تاکید بر اینکه تئاتر تنها هنری است که برای رشد و خلق آثار درخشان، چاره‌ای جز کار مداوم ندارد، تصریح کرد: تمرین و تلاش مستمر، در نهایت به تولید آثاری باکیفیت منجر می‌شود؛ آثاری که هم مخاطب عام و هم مخاطب خاص از تماشای آن لذت می‌برد. به باور من، هر شهرستان یا منطقه‌ای که در عرصه تئاتر موفق ظاهر شده، حاصل کوشش و پیگیری مداوم خود اهالی آن است. حمایت‌های بیرونی و محیطی می‌تواند این حرکت را تقویت کند، اما ریشه اصلی ماجرا همان پشتکار و تلاشی است که خود هنرمندان تئاتر با عشق و تعهد دنبال می‌کنند.

یاراحمدی در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه هر دو اثر برگزیده سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر که به جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌شوند، از شهرستان‌ها هستند و هیات داوران، متن و کارگردانی آن‌ها را نقطه قوت دانسته است. به نظر شما این دستاورد تا چه میزان متاثر از آموزش‌های حرفه‌ای و تجربه‌های میدانی گروه‌های شهرستانی است، توضیح داد:  ببینید آن چیزی که در تئاتر باعث می‌شود نتیجه‌ خوبی به‌دست بیابد، کار و تلاش مستمر است. هر شهرستان یا منطقه‌ای اگر در تولید آثار تئاتری کوشش مداوم داشته باشد، قطعاً رشد می‌کند. اتفاقی هم که در این دوره افتاد، نتیجه همین تلاش و استمرار گروه‌های شهرستانی در تئاتر است؛ یکی از گروه‌های برگزیده‌ امسال از کنگان بود که چندین دوره عنوان برگزیده را از آن خود کرده و گروه دیگر از «بَردخون» بود که این گروه هم در سه سال اخیر آثار قابل‌توجهی را اجرا کرده که در این رویداد هم کارشان از نظر کیفی مورد تائید هیات داوران قرار گرفت.

وی تاکید کرد: در بوشهر اما تئاتر گسترده‌تر است؛ تنوع آثار و کارگردان‌ها بیشتر شده و نسل جوان با جدیت کار می‌کند. مطمئنم نتیجه‌ این کوشش در آینده به شکلی درخشان دیده خواهد شد. هرچند همین الان هم تولیدات متنوع‌تری به نسبت گذشته داریم، تعداد اجراها در تماشاخانه‌های شهر بیشتر شده و همه‌ اینها نشون می‌دهد تئاتر بوشهر با پشتوانه‌ درخشانش به‌دست نسل جوانی سپرده شده که این مسیر را با امید و انرژی تازه پیش می‌برد.

یاراحمدی سپس به بزرگداشت دو چهره تاثیرگذار و پیشکسوت تئاتر استان یعنی احمد آرام و غلامحسین دریانورد در آیین اختتامیه سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر اشاره کرد و گفت: احترام گذاشتن به نسل گذشته تئاتر، از نظر من یکی از وظایف نانوشته نسل‌های بعدی است. هر نسلی باید به پیشینیان خود ارج بگذارد و برای آنان حرمت قائل شود. این حرمت، معنا و مفهوم ژرفی دارد و می‌تواند به ما و نسل‌های آینده یادآوری کند که اگر تئاتر انسانی‌ترین هنرهاست، باید در موقعیت‌هایی مانند این، ماهیت انسانی خود را نشان دهد. با همین نگاه، ستاد برگزاری جشنواره تصمیم گرفت از آقایان احمد آرام و غلامحسین دریانورد، دو پیشکسوت ارجمند هنر تئاتر استان که کارنامه‌ای درخشان به‌ویژه در حوزه نمایشنامه‌نویسی دارند، تجلیل کند. به‌نظر من، این پاسداشت یکی از نقاط عطف جشنواره سی‌وهفتم بود.

در پایان این گزارش یادآوری می‌شود، آثار برگزیده سی و هفتمین جشنواره تئاتر استان بوشهر با رای هیات داوری که متشکل از رامتین بالف، حیدر مظفری، میترا خواجه‌ئیان، قاسم تنگسیرنژاد و شعله عباس‌زاده بود، به این شرح معرفی و تجلیل شدند: طراحی بروشور: شایسته تقدیر: محمدمهدی کشوری (آداب شکار روباه)  ، برگزیده: پوریا بهرام‌ نژاد (غریق)؛ طراحی نور: شایسته تقدیر: رضا باقری (ماه گیسو)  و برگزیده: محمدرضا جاوید نژاد (غریق)؛   طراحی گریم: شتیسته تقدیر: شهربانو نیسنی (آداب شکار روباه و حمله به رافائل)  و برگزیده: ساحل صالحی (غریق)؛ موسیقی: رتبه سوم: محمد ماندگار نسب (ماه گیسو)، رتبه دوم: علی احمدی (عمارت سوخته) و رتبه اول: سعید قیطاسی (حمله به رافائل)؛ طراحی لباس: شایسته تقدیر: سوگند مخبر بوشهری (غریق) و برگزیده: نازخاتون هوشمند (نسخه نسوان ناکام)؛ طراحی صحنه: شایسته تقدیر: غلامرضا خضری (غریق)  و برگزیده: علی بحرانی (آداب شکار روباه)؛ بازیگری زن: رتبه سوم (مشترک): فریبا خرمگاه (نسخه نسوان ناکام)، نیکا بازیاری (غریق)، رتبه دوم: فاطمه چمی (گگزی)  و رتبه اول: زهرا احمدی (نسخه نسوان ناکام).

بازیگری مرد: شایسته تقدیر: احمدرضا قربانی (عمارت سوخته)، امیرحسین بارونی (گگزی)، رتبه سوم (مشترک): عباس قاسمی (آداب شکار روباه)، قحطبه فخرایی (اقلیم)، رتبه دوم: احسان شهنیایی (آداب شکار روباه) و رتبه اول: ماشالله بحرانی (آداب شکار روباه)؛ نمایشنامه‌نویسی: رتبه سوم: افشین چمکوری (عمارت سوخته)، رتبه دوم: علیرضا احمدی (گگزی)   و رتبه اول: رضا مختارزاده (نسخه نسوان ناکام)؛ کارگردانی: رتبه سوم (مشترک): ساحل صالحی (غریق)، غلامرضا احمدی (گگزی)، رتبه دوم: حیدر احمدی (آداب شکار روباه) و رتبه اول: نازخاتون هوشمند (نسخه نسوان ناکام) و آثار معرفی شده به دبیر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر: نسخه نسوان ناکام اثر نازخاتون هوشمند و آداب شکار روباه اثر حیدر احمدی.