تفریح روی مرز تاریخ

بامداد جنوب – الهام بهروزی

زیپ‌لاین از آن دسته تفریحات هیجان‌انگیزی است که همواره به‌عنوان یک عامل موثر در جذب گردشگران نقش‌آفرینی کرده و توانسته در بسیاری از نقاط جهان، رونق اقتصادی و گردشگری ایجاد کند. در این میان، به‌تازگی احداث این سرگرمی مهیج و شورانگیز مراحل اجرایی خود را از سوی شهرداری بوشهر با مشارکت بخش خصوصی در ساحل ریشهر چسبیده به حریم قلعه باستانی آغاز کرده؛ اجرایی که با شرایط محیط‌زیستی و بستر تاریخی این منطقه به تضاد خورده است و همین تناقض، پرسش‌های جدی برای افکار عمومی درباره نحوه مدیریت و ارزیابی پیامدهای آن بر میراث طبیعی و فرهنگی ریشهر به‌وجود آورده است!

این طرح که اتفاقا خلأ آن به‌شدت در زنجیره تفریحات دریایی و گردشگری بوشهر احساس می‌شود و می‌تواند به سهم خود در جذب گردشگران به این بندر نقش کلیدی ایفا کند اما در اجرا فرایندی معیوب در پیش گرفته و بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که مطالعه‌ای که برای اجرای آن صورت گرفته، نه‌تنها عمیق و جامع نبوده، بلکه با الزامات قانونی و پیوست‌های محیط‌زیستی منطقه نیز همخوانی ندارد. چنین رویکردی، خطر بی‌توجهی به میراث طبیعی و تاریخی ساحل ریشهر را به همراه دارد و این سوال را پیش می‌آورد که آیا شتاب در اجرای پروژه بر مسئولیت‌پذیری و آینده‌نگری آن چیرگی پیدا کرده است؟

انتقال مصالح از محدوده باستانی قلعه ریشهر به ساحل یکی از وجوه شتاب‌زدگی اجرای این طرح از سوی کارفرما و پیمانکار است که از بی‌توجهی و ناآگاهی نسبت به اهمیت تاریخی این منطقه و زیست‌بوم آن نشأت می‌گیرد؛ ناآگاهی که نتیجه نبود برنامه‌ریزی و بی‌توجهی به هشدار کارشناسان میراث فرهنگی و محیط‌زیست است. این رویکرد، با نادیده گرفتن پیوست‌های حفاظتی و اصول پایدار توسعه گردشگری، زمینه نابودی هویت تاریخی ریشهر و تخریب تدریجی سرمایه‌های طبیعی‌اش را فراهم می‌کند؛ سرمایه‌هایی که بازسازی آن‌ها، اگر هم ممکن باشد، نیازمند سال‌ها و هزینه‌های هنگفت خواهد بود.

در این میان، یک کنشگر و فعال میراث فرهنگی که به حوزه محیط زیست هم اشراف بالایی دارد، به بامداد جنوب گفت: زیپ‌لاین یک طرح لازم برای بوشهر است. ما با جانمایی این طرح در ساحل بکر ریشهر مشکلی نداریم اما به‌شرطی که در اجرای این طرح هم پیوست‌های محیط زیستی و هم حریم قلعه ریشهر رعایت شود. متاسفانه پیمانکار بارها و بارها برای انتقال مصالح از محدوده این قلعه استفاده کرده است؛ این در حالی است که هرگز این کار اصولی نیست و کاملا حریم قلعه را نادیده گرفته! حالا متولی این طرح کدام ارگان یا بخش است، جای خود، اما اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان متولی این محدوده باستانی که نقش شگرفی در هویت تاریخی شهر و باززنده‌سازی آن دارد، باید مسئولانه بر فرایند اجرای طرح زیپ‌لاین نظارت کند.

وی که نخواست نامش فاش شود، افزود: این طرح در بسیاری از نقاط جهان که اتفاقا دارای طبیعتی بکر و دست‌نخورده با چشم‌اندازهای منحصربه‌فرد هستند، ایجاد شده و به گردشگری و اقتصاد منطقه رونق بخشیده است؛ اما اجرای این طرح‌ها در این نقاط اصولی و در تعامل با محیط زیست صورت گرفته است. در برخی از شهرها و مناطق توریستی ایران هم زیپ‌لاین‌ها اجرایی شدند و خیلی هم جاذبه ایجاد کرده‌اند اما در تعامل با محیط زیست.

به گفته این بوشهرپژوه، الان قرار است این طرح در بوشهر هم اجرایی شود اما سوال ما این است که کدام کارشناسان این طرح را در این منطقه مطالعه کردند و کدام یک از این متخصصان و مهندسان پیشنهاد یا مجوز دادند که انتقال مصالح از محدوده تاریخی ریشهر به ساحل ماسه‌ای و بکر ریشهر صورت بگیرد؟!

به عقیده این کنشگر و فعال میراث فرهنگی، نه تنها سکوی این زیپ لاین در حریم ۶۰ متری دریا واقع شده، بلکه نحوه اجرای آن نیز کاملا مغایر با قوانین محیط زیستی است! حال باید از شهرداری و متولی این طرح سوال کرد که آیا ارکان توسعه پایداری شهری را به‌خوبی می‌شناسند که این‌گونه بدون نظارت دقیق و رعایت خط قرمز‎‌های محیط زیستی و همچنین محوطه‌های تاریخی اجازه ساخت و ساز داده‌اند! اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان به‌عنوان متولی حریم دریا آیا در هنگام صدور مجوز برای این طرح مطالعات لازم را انجام داده است؟ اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز آیا اجرای این طرح را در حریم قلعه ریشهر تائید کرده است؟

در این باره، موضوع را از مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به عنوان یکی دستگاه‌های مرتبط با این طرح و متولی قلعه ریشهر جویا شدیم. نصرالله ابراهیمی در این خصوص به بامداد جنوب گفت: طرح زیپ‌لاین شهرداری، طرحی است که از پایین‌دست پارک ریشهر تا لبه کانالی که در مرز قلعه ریشهر قرار دارد، امتداد پیدا می‌کند. این طرح، قبلا بررسی شده بود و ما در بحث احداث آن مشکلی نداشتیم، چون یک طرح گردشگری و تفریحی است که یک ارزش‌افزوده به گردشگری این منطقه می‌دهد.

وی ادامه داد: اما محدوده‌ای که پیمانکار برای زیرسازی سکوی زیپ‌لاین در نظر گرفته، نامناسب است چون در محدوده تاریخی قلعه تاریخی ریشهر واقع شده و ما با حضور در محل احداث این پروژه، مستقیما این مورد را به او تذکر دادیم و قرار بر این شد که سکو در محلی که قبلا برای ساخت آن توافق شده بود، عملیاتی شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر با تاکید بر اینکه متاسفانه پیمانکار برای آغاز عملیات اجرایی این پروژه هیچ ‌گونه هماهنگی با ما انجام نداده، تصریح کرد: این در حالی است که ما پیش از این با سختی‌های بسیار مطالعات پژوهشی خود را در محدوده باستانی ریشهر انجام دادیم و طبق این مطالعاتی که صورت دادیم، متاسفانه پیمانکار تخلیه و انتقال مصالح ساخت این سکو را در محدوده باستانی قلعه ریشهر انجام داده است. از همین‌رو، برای توقف این فرایند غیراصولی، بلافاصله دست به کار شدیم تا با فنس‌کشی، این محدوده را از دسترس وی خارج کنیم.

ابراهیمی تاکید کرد: فنس‌کشی محوطه باستانی قلعه ریشهر هم به‌ همین دلیل و هم به علت کوتاه شدن دست افراد سودجو به این محوطه اتفاق افتاده، چون پیش از این متاسفانه این افراد با حضور و حفاری‌های غیرقانونی در این محوطه برای دست‌یافتن به اشیای تاریخی ارزشمند و کم‌نظیر دخل و تصرف‌هایی انجام داده بودند که ما باید جلوی این کار را می‌گرفتیم و محدوده را سازماندهی می‌کردیم.

وی به توقف این پروژه و مسدود کردن مسیر انتقال مصالح آن به ساحل در ابتدای کار از سوی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع استان اشاره و تاکید کرد: در ادامه هم به شهرداری و هم به پیمانکار طرح تاکید کردیم که ساخت این سکو در حریم قلعه و همچنین انتقال مصالح از محدوده قلعه کاملا غیرقانونی است و تحت هیچ شرایطی نباید این رویه در این محدوده تکرار شود. دوباره تاکید می‌کنم که ما با احداث زیپ‌لاین مخالفتی نداریم اما با فرایند اجرای آن که حریم قلعه را تحت شعاع قرار بدهد، مشکل داریم و کوتاه نمی‌آییم.

در این میان، هرچند پروژه پس از فنس‌کشی حریم قلعه ریشهر از سوی میراث فرهنگی به‌طور مقطعی متوقف شده، ولی ظاهرا پیمانکار با تکیه بر مجوزهای صادرشده، پایه‌های سکو را دوباره در همان محدوده پی‌ریزی کرده است. اقدامی که این بار نه‌تنها موج تازه‌ای از اعتراض فعالان میراث فرهنگی را برانگیخت، بلکه کنشگران محیط‌زیست را نیز به واکنش واداشت. در این باره یکی از فعالان میراث فرهنگی با انتقاد از این رویه گفت: این ساخت‌وساز نه‌تنها منظر قلعه باستانی ریشهر را مخدوش کرده، بلکه ساحل آن را که از نظر باستان‌شناسی ساحلی و زیرآبی از ارزش بالایی برخوردار است، عملا نادیده گرفته است. مگر چند محوطه تاریخی و طبیعی مشابه داریم که امروز، بی‌آن‌که مطالعات عمیق و کارشناسی بر آن‌ها صورت گیرد، اسیر تصمیم‌های شتاب‌زده شوند؟

موسایی تأکید کرد: امروز علم و فناوری آن‌قدر پیشرفت کرده که می‌توان با اتکا بر آن، طرح‌هایی مانند زیپ‌لاین را با کمترین تهدید برای محیط زیست دریا و محوطه‌های تاریخی چون قلعه ریشهر اجرایی کرد؛ اما ظاهراً شهرداری بوشهر همچنان به بهره‌گیری از فناوری در مدیریت شهری بی‌اعتقاد است. او ابراز امیدواری کرد که دغدغه شهروندان و کنشگران محیط‌زیستی و میراث فرهنگی، از سوی متولیان شهری و گردشگری جدی گرفته شود و توسعه پایدار شهر قربانی اجرای طرح‌های غیراصولی نشود. بی‌تردید فعالان این حوزه خواهان توسعه شهر و تجهیز آن به تفریحاتی چون زیپ‌لاین و سایر بازی‌های دریایی هستند، اما به شرط حفظ زیست‌بوم طبیعی بندر و میراث تاریخی ارزشمند آن.

اینجا نقطه‌ای است که پرسش بی‌پاسخ و همیشگی دوستداران میراث فرهنگی خود را به رخ می‌کشد؛ در کشاکش بی‌امان میان «توسعه» و «حفاظت»، چه کسی سنگر هویت تاریخی بوشهر را نگاه می‌دارد؟ شهرداری که ساخت‌وساز را پیش می‌برد یا میراث فرهنگی که باید پاسدار گذشته باشد؟ شاید زمان آن رسیده که یاد بگیریم توسعه را در کنار تاریخ پیش ببریم. بامداد جنوب به‌منظور روشنگری و پاسخگویی به افکار عمومی اعلام می‌کند که آماده انتشار توضیحات شهرداری بوشهر درباره طرح زیپ‌لاین، فرایند اجرا و مجوزهای صادرشده آن است.