برای رونق انتخابات شوراها باید چاره اندیشی کرد

بامداد جنوب – مریم خوئینی

چند سال پیش، انتخابات شوراهای بوشهر صحنه‌ای پرشور از رقابت چهره‌های محلی و حضور معتمدان و مردم بود. محلات زنده بودند و اعتماد اجتماعی، موتور اصلی این شور انتخاباتی بود. اما امروز، در آستانه انتخابات شوراهای اسلامی شهر ۱۴۰۵، میدان سیاست محلی خلوت‌تر از همیشه است. روابط میدانی کمرنگ شده، اعتماد مردم کاهش‌یافته و آن شور گذشته جای خود را به سکوت داده است. مطابق برنامه زمان‌بندی انتخابات روز گذشته یکشنبه ۲۷ مهر آخرین فرصت استعفا مشمولان ماده ۴۱ قانون انتخابات شوراهای اسلامی بود و تاکنون خبری خاص از استعفای مسئولانی که قصد ثبت‌نام در انتخابات شوراهای شهر را دارند، منتشر نشده است. در این گزارش، در گفت‌وگو با یکی از اعضای پیشین شورای شهر، به وضعیت سپهر سیاسی بوشهر و تغییراتی که در روند مدیریت شهری رخ داده است، پرداخته‌ایم.

از شوراها فقط اسمی باقی مانده

امان‌الله شجاعی در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص شوراها و کارکردشان، گفت: هدف از تشکیل شورای شهر این بود که مردم هم تمرین دموکراسی داشته باشند و هم بتوانند از پایین به بالا در مسائل شهری مشارکت کنند. به بیان دیگر، مردم در سطح محلی بر جامعه خود حکومت یا بهتر بگویم، حاکمیت داشته باشند، البته در سطحی جزئی و در چارچوب قانون به‌عنوان مثال، تصمیم‌گیرنده برای شهر بوشهر کسی باشد که از دل بوشهر انتخاب‌شده و برای مردم همین شهر تصمیم می‌گیرد. اما متأسفانه به دو دلیل، امروز شوراها از کارکرد اصلی‌شان فاصله گرفته‌اند و فقط اسمی از آنها باقی مانده‌ است. در حالی که ماهیت شورایی عمل کردن، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی تشکیل شوراها، بسیار مفید و کارآمد بود و اگر فعالیت شوراها، حداقل مانند آن دوران، تا حدود دوره چهارم ادامه می‌یافت، امروز اثرگذار بود.

وی تاکید کرد: من نمی‌گویم شوراها امروز بی‌فایده شده‌اند، اما واقعاً آن زمان ارزش و جایگاه ویژه‌ای داشتند. مردم با امید وارد صحنه می‌شدند و تا پایان دوره چهارم، تغییرات بیشتر در عمل بود نه در قانون. اما همان تغییراتی که در سطح کلان کشور رخ داد، در مدیریت شهری هم دیده شد. احترام و اهمیتی که زمانی برای مقامات انتخابی و انتصابی وجود داشت، امروز کم‌رنگ شده و همین موضوع در سطح شوراها نیز اثر گذاشته است.

شوراها جایگاه سابق را ندارند

شجاعی افزود: بحث من شخص یا جناح خاصی نیست. ما به‌جای رقابت بر سر شایستگی، با انتخابات به شکل قبیله‌ای برخورد کردیم. هر گروه فقط به شخص مورد نظر خود رأی می‌داد، بدون توجه به توانمندی و کارآمدی او درست شبیه دوران خان‌خانی که مردم صرفاً پشت خان خود می‌ایستادند، نه بر اساس حق و باطل. الان هم نگاه مردم به مدیریت شهری به همین شکل تغییر کرده است. اهمیت و جایگاه شوراها پایین آمده، نه به علت افراد فعلی، چرا که خود موضوع برای مردم دیگر آن ارزش گذشته را ندارد.

این عضو سابق شورای شهر بوشهر، با یادآوری شور و شوق انتخاباتی در گذشته گفت: اوایل، هفت- هشت روز مانده به انتخابات، اوضاع آن‌قدر شلوغ می‌شد که حد و حساب نداشت. هر روز چندین نفر برای شورا ثبت‌نام می‌کردند و هر کدام گروهی را پشت سرشان داشتند؛ یکی کمتر، یکی بیشتر. اما حالا حتی اگر ۲۰۰ نفر هم بیایند ثبت‌نام کنند، به همان اندازه شور و اشتیاق وجود ندارد. من فکر نمی‌کنم به آن راحتی مردم برای انتخاب هفت یا نه نفر این‌طور پای کار بیایند و مشارکت کنند.

وی در خصوص مشارکت مردم در تصمیم‌سازی‌های شورا افزود: آن زمان مردم واقعاً حضور داشتند. می‌آمدند، حرف می‌زدند، حتی با ما دعوا می‌کردند و مطالبه‌گر بودند. خودمان بارها از گروه‌های مختلف دعوت می‌کردیم، رئیس اصناف، مدیرکل بازرگانی، فرماندار، معاون استاندار و حتی نمایندگان مجلس می‌آمدند در جلسات و رودررو با مردم صحبت می‌کردند. فضا زنده و پرانرژی بود. امروز، آیا وقتی شورا دعوت‌نامه‌ای برای این افراد می‌فرستد، همان اهمیت و توجه گذشته وجود دارد؟ آیا مثل قبل استقبال می‌شود؟ به نظرم این‌طور نیست و این کاهش مشارکت، خودش علامت هشدار است.

شجاعی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان مشارکت مردم را در مدیریت شهری افزایش داد، گفت: ایران از گذشته‌های دور تا امروز همواره به شکل متمرکز اداره شده است و ساختار حکومتی و حتی شرایط ژئوپلیتیکی کشور هم همین را ایجاب می‌کند. تمرکزگرایی ویژگی خاص ایران است. کشوری با تنوع قومی، جغرافیایی و تاریخی که در بسیاری مواقع برای حفظ ثبات، نیازمند تصمیم‌گیری متمرکز بوده است. به همین دلیل، واگذاری کامل اختیارات به استان‌ها یا ایالت‌ها، به‌ویژه در مسائل سیاسی و امنیتی، به نظر من تصمیم درستی نیست. ما در طول تاریخ با بحران‌های مختلفی مواجه بوده‌ایم که اگر مدیریت یکپارچه‌ای از مرکز وجود نداشت، کنترل آنها ممکن نبود. البته این به معنای نفی نقش محلی نیست، اما قدرت‌های محلی رسمی مانند استاندار، فرماندار و بخشدار باید تابع سیاست‌های کلی مرکز باشند تا انسجام ملی حفظ شود. ایران از سه، چهار هزار سال پیش تا امروز با همین ساختار متمرکز اداره شده و به باور من، این مدل همچنان مناسب‌ترین شکل برای حفظ ثبات و یکپارچگی کشور است.

مردم به خواسته‌شان از شورا نرسیدند

شجاعی یادآور شد: اوضاع و احوال کلی جامعه نشان می‌دهد که میزان مشارکت مردم رو به کاهش است. عدد دقیقی نمی‌توانم بگویم، اما این روند کاملاً قابل مشاهده است. یکی از دلایل اصلی این کاهش مشارکت این است که بسیاری از جوانان می‌توان گفت اکثریت قابل توجهی از آنها و حتی پیش از این، حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد مردم به خواسته‌هایشان از طریق شوراها نرسیده‌اند؛ چه این خواسته‌ها منطقی و معقول بوده باشند و چه نبوده باشند. همین ناکامی باعث شده نه‌تنها علاقه‌ای به شوراها و مشارکت شکل نگیرد، بلکه علاقه و انگیزه قبلی هم کاهش پیدا کند. البته منظور من این نیست که اگر شهردار از طرف استانداری یا مرکز منصوب می‌شد، اوضاع بهتر بود؛ حرف من این است که انتظارات مردم برآورده نشد و همین مساله باعث فاصله گرفتن آنها از نهاد شورا شده است.

بعضی‌‎ها به تقویت شورا مایل نیستند

وی گفت: بسیاری از افرادی که امروز هم در ساختار نظام جمهوری اسلامی فعالیت می‌کنند، از ابتدا علاقه‌ای به تقویت شوراهای شهر و روستا نداشتند و هنوز هم ندارند. این بی‌میلی معمولاً دو دلیل دارد، اول اینکه برخی چهره‌ها و گروه‌های صاحب قدرت، صرفاً به‌دلیل مواضع سیاسی یا حتی شخصی، با تقویت نهاد شورا مخالف‌اند و نگاهشان به شوراها از فیلتر مسائل سیاسی می‌گذرد. دلیل دوم به تغییر شکل فضای انتخاباتی برمی‌گردد. قبلاً اگر فردی نامزد شورا می‌شد، کافی بود با بزرگان یک روستا صحبت کند تا کل روستا به او رای بدهد. رای زنان هم تا حد زیادی تابع رای مردان بود و همین باعث می‌شد با گفت‌وگو با حدود نیمی از رای‌دهندگان، نتیجه تا حد زیادی مشخص شود. اما حالا اوضاع پیچیده‌تر شده؛ نامزدها باید با شمار زیادی از مردم مستقیم گفت‌وگو کنند و همین مساله کار را سخت و فرسایشی کرده است. در این شرایط، بعضی نامزدها برای جلب حمایت، به روش‌هایی متوسل می‌شوند که خودشان پیش‌تر به آنها انتقاد داشتند. این رفتارها در بلندمدت باعث می‌شود وجهه واقعی شوراها تضعیف شود و انتخابات از مسیر اصلی خود فاصله بگیرد. متاسفانه ما در دوره پنجم هم نمونه‌هایی از این وضعیت را دیدیم؛ افرادی که قرار بود در خدمت منافع مردم باشند و منابع شهرداری را در جهت عمومی هزینه کنند، در برخی موارد عملکردی داشتند، که مایه تأسف بود.

شورا باید پلی بین مردم و مدیریت شهری باشد

شجاعی در پاسخ به این پرسش که اولویت اصلی مدیریت شهری بوشهر امروز چه باید باشد؟ گفت: شهردار باید منتخب مردم باشد و خود را موظف بداند که آرامش نسبی در جامعه ایجاد کند. منظورم صددرصد رضایت نیست. اولویت مدیریت شهری این است که کارها بر اساس خواست واقعی مردم انجام شود، نه میل شهردار یا گروه‌های سیاسی. اگر این اتفاق نیفتد، مشارکت مردم دچار بی‌اعتمادی و حالت قبیله‌ای می‌شود. شورا اساساً برای ایجاد پلی بین مردم و مدیریت شهری ایجاد شده بود تا خواسته‌ها و نیازهای مردم به دولت منتقل شود و کار مردم تسهیل گردد. اما امروز شورا بیشتر تبدیل شده به پلی بین مردم و شهرداری و وجهه اصلی خود را از دست داده است.

وی با اشاره به اینکه فضای شورا تحت تاثیر مسائل سیاسی و جناحی است، بیان کرد: رفتار سیاسی و جناحی گاهی همه چیز را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. واقعیت این است که مردم دیگر به پست‌ها مانند گذشته اهمیت نمی‌دهند؛ چه احمدی‌نژاد باشد، چه خاتمی. تفاوت شخصیتی را می‌پذیرند، اما جایگاه پست و مقام برایشان کمتر ارزش دارد.

رفتار اعضای شورا مطابق با قانون باشد

این عضو پیشین شورا، با اشاره به تجربه‌های خود، گفت: برای من مشخص شد که اگر بدانیم چرا به شورا می‌رویم و بر اساس آن دانسته‌ها و در چارچوب قانون عمل کنیم، موفقیت ما تضمین می‌شود. در دوران حضورم در شورا متوجه شدم کسانی که رفتارشان مطابق قانون و اصول وظایفشان باشد، حتی اگر در زمان حضورشان مورد توجه قرار نگیرند، در آینده و چند سال بعد از سوی مردم ارزیابی می‌شوند و نمره بالاتری می‌گیرند. کسی که در چارچوب قانون عمل کند و زیر بار تهدید نرود، در نهایت موفق است. این تجربه برای من بسیار ارزشمند بود. درباره مجلس، متاسفانه تایید نشدم و نتوانستم حضور پیدا کنم. نمی‌گویم اگر تایید می‌شدم، رای می‌آوردم، اما تجربه حضور در شورا برایم آموزنده بود. و در پاسخ به این که به اعضای فعلی شورا چه توصیه‌ای دارم، باید بگویم: «توصیه‌ای ندارم!»