از تثبیت نقش راهبردی ایران تا کاهش اثر تحریم‌ها

بامداد جنوب_مریم خوئینی

چهارمین اجلاس وزیران کشور عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، روز گذشته سه‌شنبه ۶ آبان، پس از وقفه‌ای طولانی با حضور مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان، در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار شد.

در این نشست، وزیران و مقامات ارشد کشورهای جمهوری اسلامی پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، ازبکستان و جمهوری اسلامی ایران به همراه دبیرکل سازمان اکو، وزیر کشور عمان و معاون وزیر کشور عراق به عنوان مهمان حضور داشتند. در این اجلاس علاوه بر بررسی موضوعات امنیتی، انتظامی، پلیسی و مرزی، محورهایی چون دیپلماسی مرزی، همکاری‌های اقتصادی و شهری با مشارکت استانداران و شهرداری‌ها مورد بحث قرار گرفت.

رئیس‌جمهور کشورمان، این اجلاس را نشانه‌ای از اراده کشورهای عضو برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای دانست و تاکید کرد که وزارتخانه‌های کشور با نقش کلیدی در تامین امنیت و ثبات، زیرساخت اصلی توسعه اقتصادی و پیش‌نیاز همگرایی منطقه‌ای را فراهم می‌کنند.

تمایل کشورهای اکو برای احیای همکاری‌های منطقه‌ای

محسن سوهانی کارشناس علوم ارتباطات و روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص برگزاری این نشست گفت: برگزاری چهارمین نشست وزیران کشور سازمان همکاری اقتصادی (اکو) در تهران پس از یک وقفه ۱۵ ساله، نشانه مهمی از تجدید اراده و تمایل کشورهای عضو برای احیای همکاری‌های منطقه‌ای در شرایط پیچیده جهانی و منطقه‌ای است. این رویداد را می‌توان از چند منظر تحلیلی بررسی کرد که با ارزش‌ترینش تلاش برای احیای همکاری منطقه‌ای است. وقفه طولانی در برگزاری نشست‌ها نشان‌دهنده رکود نسبی در تعاملات عملی کشورهای عضو بود. برگزاری مجدد اجلاس، نشانه‌ای است از تمایل کشورهای عضو برای احیای همکاری‌های اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای.

وی با اشاره به اینکه تقویت نقش ایران در معادلات منطقه‌ای نیز پس از جنگ ۱۲ روزه و تحولات منطقه‌ای، نکته بسیار مهم و برجسته‌ای است، افزود: ایران به‌عنوان میزبان و یکی از کشورهای اصلی اکو، با برگزاری این نشست بعد از ۱۵ سال، تلاش دارد جایگاه خود را در میان کشورهای همسایه و اعضای اکو تثبیت کند و با دیپلماسی فعال یک موازنه مهم اقتصادی به نفع خویش رقم بزند. این اقدام می‌تواند پیام قدرت نرم سیاسی و اقتصادی ایران را به سایر اعضا منتقل کند و نشان دهد که ایران در پی ایفای نقش محوری در توسعه منطقه‌ای و حل مسائل مشترک است.

بازگشت دیپلماسی منطقه‌ای فعال

سوهانی با بیان اینکه تمرکز بر امنیت و توسعه اقتصادی مشترک نیز محوری مهم در این نشست بوده است، افزود: از منظر تحلیل امنیت منطقه‌ای، این می‌تواند نشانه‌ای از افزایش همکاری در حوزه امنیت داخلی و مرزی باشد که به کاهش تهدیدات فرامرزی کمک می‌کند.

وی تاکید کرد: از منظر ژئوپلیتیکی، احیای نشست‌ها پس از این مدت طولانی می‌تواند به بازیگران خارجی پیام بدهد که علی رغم تحریم‌های غربی و فعال شدن اسنپ‌ بک علیه ایران، کشورهای منطقه در تلاش برای انسجام، همگرایی و افزایش همکاری‌های اقتصادی و امنیتی هستند. این اقدام و موازنه ممکن است بر تصمیمات سرمایه‌گذاری، تجارت منطقه‌ای و حتی سیاست‌های امنیتی کشورهای خارج از منطقه اثر بگذارد. برگزاری این نشست، فراتر از یک اقدام نمادین است؛ این رویداد نشان‌دهنده بازگشت دیپلماسی منطقه‌ای فعال، تمرکز بر همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، و تلاش ایران برای بازیگری محوری در منطقه است. اگر این روند ادامه یابد، می‌تواند به شکل‌گیری بلوک‌های اقتصادی و امنیتی قوی‌تر در آسیای مرکزی و خاورمیانه منجر شود.

اعتراف اعضا به جایگاه کلیدی ایران در اکو

این کارشناس ادامه داد: اولاً، انتخاب تهران به عنوان میزبان و آغاز مجدد نشست‌ها، نشان‌دهنده اعتراف سایر اعضا به جایگاه کلیدی ایران در ساختار منطقه‌ای اکو است. ایران با میزبانی این اجلاس، نه تنها امکان تعیین دستور کار و اولویت‌بندی موضوعات را پیدا می‌کند، بلکه فرصت دارد نقش میانجی و هماهنگ‌کننده میان کشورهای عضو را ایفا کند. این امر به طور مستقیم موقعیت ایران در دیپلماسی منطقه‌ای و در فرایندهای تصمیم‌گیری را تقویت می‌کند. ثانیاً، دستور کار نشست شامل مسائلی حیاتی برای توسعه و امنیت منطقه‌ای مانند مدیریت مرزها، مبارزه با قاچاق، امنیت سایبری و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. این محورهای همکاری نه تنها ابعاد اقتصادی دارند، بلکه مستقیم بر ثبات و امنیت منطقه اثرگذار هستند. ایران با ایفای نقش فعال در این حوزه‌ها، می‌تواند موقعیت خود را به عنوان بازیگری کلیدی و مؤثر در امنیت و توسعه منطقه تثبیت کند. ثالثاً، احیای نشست‌ها پس از این مدت طولانی، به بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نشان می‌دهد که ایران در تلاش برای بازپس‌گیری محوریت خود در همکاری‌های منطقه‌ای است و قصد دارد نقش فعال و اثرگذار در مسائل امنیتی و اقتصادی منطقه ایفا کند.

وی تاکید کرد: با این حال، باید توجه داشت که احیای نقش محوری ایران به شکل پایدار، به استمرار تعاملات عملی، پیگیری توافقات و اعتمادسازی واقعی با سایر اعضا وابسته است. تنوع توان اقتصادی و سیاست‌های داخلی اعضای اکو، چالشی است که ایران باید با دیپلماسی فعال و اقدامات عملی مستمر بر آن غلبه کند.

موقعیت ایران یکی از عوامل تعیین‌کننده پیوند میان اعضای اکو

این کارشناس بین‌الملل افزود: بی‌تردید موقعیت ژئوپلیتیکی ایران یکی از عوامل تعیین‌کننده در شکل‌گیری و تحکیم پیوندهای اقتصادی، امنیتی و سیاسی میان کشورهای عضو اکو است و نقش آن چندبعدی و راهبردی است. این نقش را می‌توان در چهار محور اصلی بررسی کرد: ۱-پل ارتباطی میان آسیای مرکزی و خاورمیانه؛ از این منظر، ایران نقش تسهیل‌کننده همگرایی اقتصادی و تجاری میان اعضا را ایفا می‌کند. ۲- قطب امنیتی و هماهنگ‌کننده مرزها؛ ایران می‌تواند به عنوان هماهنگ‌کننده امنیت مرزی و منطقه‌ای عمل کند و ظرفیت همکاری‌های مشترک امنیتی میان کشورهای عضو اکو را تقویت کند. ۳- محور انرژی و زیرساخت‌های حیاتی؛ ایران یکی از منابع اصلی انرژی در منطقه است و شبکه خطوط انتقال نفت و گاز آن، امکان همگرایی اقتصادی و انرژی میان اعضای اکو را فراهم می‌آورد. این امر ایران را به یک قطب اقتصادی و ترانزیتی حیاتی برای منطقه تبدیل می‌کند. ۴- توان دیپلماسی و رهبری منطقه‌ای؛ ایران می‌تواند از جایگاه استراتژیک خود برای هدایت مذاکرات، تعیین اولویت‌های دستور کار و ایجاد ائتلاف‌های اقتصادی و امنیتی بهره ببرد. این نقش، علاوه بر بعد اقتصادی و امنیتی، ظرفیت ایران در دیپلماسی نرم و سیاست‌گذاری منطقه‌ای را نیز تقویت می‌کند.

سوهانی با اشاره به اینکه موقعیت ژئوپلیتیکی ایران آن را همزمان به یک راهبرد ترانزیتی، محور امنیتی، قطب انرژی و بازیگر کلیدی دیپلماسی منطقه‌ای تبدیل کرده است، گفت: توانایی ایران در استفاده از ظرفیت‌های جغرافیایی، امنیتی و اقتصادی خود، شرط لازم برای تثبیت و تعمیق همکاری‌های منطقه‌ای میان اعضای اکو است.

ظرفیت اکو برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها

وی همچنین در خصوص اینکه چگونه می‌توان از ظرفیت اکو برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها یا توسعه تجارت منطقه‌ای استفاده کرد، افزود: سازمان همکاری اقتصادی، به عنوان یک نهاد منطقه‌ای با حضور کشورهای عضو در آسیای مرکزی، خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس، ظرفیت‌های قابل توجهی برای تقویت همکاری اقتصادی و کاهش وابستگی به بازارهای خارجی و تحت تاثیر تحریم‌ها دارد. این ظرفیت‌ها را می‌توان در چند محور اساسی تحلیل کرد: اولاً، توسعه شبکه‌های تجاری درون‌منطقه‌ای یکی از مهم‌ترین راهکارهاست. کشورهای عضو اکو می‌توانند با کاهش تعرفه‌ها، ایجاد مناطق ویژه اقتصادی و تسهیل حمل‌ونقل مرزی، حجم تجارت داخلی منطقه را افزایش دهند. در این زمینه، موقعیت ژئوپلیتیکی ایران به عنوان پل ارتباطی میان آسیای مرکزی و خاورمیانه، یک مزیت راهبردی است که ایران را به یک قطب ترانزیتی و لجستیکی منطقه تبدیل می‌کند. ثانیاً، همکاری در حوزه انرژی و منابع استراتژیک می‌تواند راهکاری موثر برای کاهش اثر تحریم‌ها باشد. ایران و سایر کشورهای عضو اکو منابع انرژی و کالاهای حیاتی دارند که از طریق معاملات مستقیم، قراردادهای چندجانبه و حتی سیستم‌های مبادله کالا به کالا می‌توانند جریان تجارت و تامین انرژی منطقه‌ای را بدون وابستگی به بازارهای تحریم‌کننده تضمین کنند. این همکاری انرژی، علاوه بر کاهش فشارهای تحریمی، می‌تواند به ایجاد شبکه‌های اقتصادی و صنعتی متصل و پایدار میان اعضا کمک کند.

استفاده از ظرفیت‌ اکو نیازمند سیاست‌گذاری هماهنگ

او سومین محور را همگرایی مالی و بانکی منطقه‌ای خواند و ادامه داد: یکی از محدودیت‌های اصلی تحریم‌ها دسترسی محدود به سیستم بانکی بین‌المللی است. اکو می‌تواند با ایجاد سازوکارهای مالی داخلی، شبکه‌های پرداخت منطقه‌ای و توسعه بانکداری مشترک میان اعضا، بخشی از این محدودیت‌ها را جبران کند. چهارم، تقویت همکاری‌های فناورانه و صنعتی از دیگر ظرفیت‌های مهم اکو است. کاهش وابستگی به واردات حساس و افزایش تولید داخلی اعضا، اقتصاد منطقه را در برابر فشارهای تحریمی مقاوم‌تر می‌کند و ظرفیت همکاری اقتصادی بلندمدت را افزایش می‌دهد.

سوهانی تاکید کرد: استفاده موثر از ظرفیت‌های اکو نیازمند سیاست‌گذاری هماهنگ و رهبری استراتژیک است. ایران می‌تواند با هدایت دیپلماسی اقتصادی و هماهنگی میان اعضا، مسیرهای جایگزین تجارت، انرژی و سرمایه‌گذاری را تقویت، و نقش محوری خود را در توسعه همکاری‌های منطقه‌ای تثبیت کند. این اقدام نه تنها به کاهش اثر تحریم‌ها کمک می‌کند، بلکه به ایجاد شبکه‌های اقتصادی، صنعتی و امنیتی پایدار در منطقه نیز منجر می‌شود. ایران با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی خود، منابع انرژی، زیرساخت‌های ترانزیتی و توان دیپلماسی منطقه‌ای، می‌تواند محور اصلی این شبکه همکاری باشد. اگر این ظرفیت‌ها به صورت عملیاتی و هماهنگ مورد استفاده قرار گیرد، اکو نه تنها راهکاری برای کاهش اثر تحریم‌ها فراهم می‌کند، بلکه بستری برای توسعه پایدار اقتصادی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای ایجاد خواهد کرد.