مشارکت مردمی، رمز احیای جنگل‌های حرا در استان بوشهر

بامداد جنوب – داود علیزاده

جنگل‌های حرا در سواحل بوشهر که روزگاری در آستانه فراموشی بودند، امروز با دستان مردم و همت فعالان محیط زیست دوباره جان گرفته‌اند؛ تجربه‌ای که نشان می‌دهد مشارکت مردمی نه‌تنها می‌تواند حیات یک اکوسیستم منحصربه‌فرد را حفظ کند، بلکه الگویی الهام‌بخش برای حفاظت پایدار از محیط زیست سواحل کشور به شمار می‌آید. یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه فعالیت‌های «انجمن درختکاران بوشهر» است که در چند سال اخیر عملاً به یکی از نیروهای مردمی اصلی برای گسترش فضای سبز و حفاظت از اکوسیستم‌های حساس استان تبدیل شده است. اعضای این انجمن به‌صورت هفتگی گرد هم می‌آیند تا برای کاشت و آماده‌سازی نهال‌های حرا قدمی بردارند.

حیدر فقیه، کارشناس محیط زیست و رئیس اداره آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در این زمینه به بامداد جنوب گفت: جنگل‌های حرا، این اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد سواحل جنوبی کشور، طی سال‌های گذشته با چالش‌های فراوانی روبرو بوده‌اند. توسعه نامتوازن، آلودگی‌های محیطی و پیامدهای تغییرات اقلیمی، بقای این میراث طبیعی را به خطر انداخته بود؛ اما در استان بوشهر، داستان متفاوتی رقم خورده است؛ داستانی که از دل همکاری و همدلی مردم با طبیعت شکل گرفته و امروز به الگویی امیدبخش برای سایر مناطق کشور تبدیل‌شده است.

به گفته وی از اواخر دهه هشتاد شمسی، فعالان و انجمن‌های محیط زیستی استان بوشهر با درک عمیق از اهمیت نقش مردم در حفاظت پایدار، رویکردی نوین را در پیش گرفتند. این رویکرد بر پایه باور راسخی استوار بود که حفاظت واقعی از محیط زیست زمانی محقق می‌شود که مردم خود را بخشی جدایی‌ناپذیر از این فرآیند بدانند. به همین دلیل، برنامه‌ای جامع طراحی شد که در آن، ساکنان ساحلی از نقش تماشاگر صرف به بازیگران اصلی صحنه حفاظت تبدیل شدند.

فقیه در ادامه افزود: در این راستا مراکز تولید نهال حرا که با مشارکت فعالان و انجمن‌ها راه‌اندازی شد، به کانون‌هایی برای آموزش و توانمندسازی جوامع محلی تبدیل شد. مردم محلی که پیش از این ارتباط چندانی با فعالیت‌های محیط زیستی نداشتند، امروز به‌عنوان متخصصان محلی در تولید، کاشت و نگهداری نهال‌های حرا فعالیت می‌کنند. این تحول، حس تعلق عمیقی نسبت به این جنگل‌ها در میان مردم ایجاد کرده است. فرآیند احیای جنگل‌های حرا در مناطق تالابی، خور سلطانی، خور لشکری، خور شکسته و سایر مناطق مستعد ساحلی استان، نمونه بارزی از قدرت همکاری جمعی است. هزاران نهال که با دستان پرمهر مردم محلی کاشته شده، اکنون به درختانی تنومند تبدیل شده‌اند که زیستگاه امنی برای انواع پرندگان مهاجر و بومی فراهم آورده‌اند. حضور کثیر گونه‌هایی مانند انواع کاکایی‌ها، حواصیل خاکستری، پرستوی دریایی و پلیکان در این مناطق، نشانه‌ای از افزایش حیات به این اکوسیستم‌هاست.

رئیس اداره آموزش و مشارکت‌های مردمی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه اهمیت مشارکت مردمی در این موفقیت را نمی‌توان نادیده گرفت، تأکید کرد: وقتی مردم در تمام مراحل از تصمیم‌گیری تا اجرا مشارکت دارند، احساس مالکیت و مسئولیت‌پذیری در آنان تقویت می‌شود. این احساس، قوی‌ترین ضامن برای حفاظت بلندمدت از این جنگل‌هاست. برنامه‌های آموزشی گسترده که برای گروه‌های مختلف سنی و شغلی طراحی‌شده، از کارگاه‌های عملی کاشت گرفته تا آموزش روش‌های کاشت، همگی در جهت ایجاد یک جنبش مردمی برای حفاظت از محیط زیست گام برداشته‌اند. توسعه گردشگری طبیعت‌محور و برگزاری تورهای پرنده‌نگری، راهکار دیگری بوده که ضمن ایجاد شغل جایگزین برای جوامع محلی، آگاهی عمومی را نیز افزایش داده است. گردشگرانی که از نقاط مختلف کشور برای بازدید از این جنگل‌های احیاشده می‌آیند، سفیران محیط زیست می‌شوند و پیام اهمیت حفاظت از این اکوسیستم‌ها را به دیگران منتقل می‌کنند.

به گفته وی جنگل‌های حرای احیاشده امروز خدمات ارزشمندی به جامعه ارائه می‌دهند. از جذب کربن و کاهش آثار تغییرات اقلیمی گرفته تا حفاظت از خط ساحلی در برابر فرسایش و طوفان، این جنگل‌ها نقشی حیاتی در تأمین امنیت زیستی منطقه ایفا می‌کنند. ارزش اقتصادی این خدمات اکولوژیکی، انگیزه‌ای قوی برای ادامه و گسترش برنامه‌های حفاظتی با محوریت مشارکت مردمی فراهم آورده است. برای تبدیل این تجربه موفق به الگویی فراگیر، ضروری است شبکه‌ای قوی از انجمن‌های محیط زیستی در سطح کشور شکل گیرد، مراکز آموزشی تخصصی تأسیس شود و تبادل تجربیات میان مناطق مختلف تسهیل گردد. برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های منطقه‌ای، تدوین دستورالعمل‌های استاندارد و ایجاد سازوکارهای حمایتی برای جوامع محلی، گام‌های بعدی در این مسیر خواهد بود. تجربه بوشهر ثابت کرده است که مشارکت مردمی، رمز موفقیت حل بسیاری از چالش‌های زیست‌محیطی است و این درس ارزشمند باید به گوش جهانیان برسد.