از اقتصاد غیررسمی تا نظم جدید تجارت مرزی

بامدادجنوب_فاطمه آبادی

ته‌لنجی یا همان واردات کالای همراه ملوان، سال‌هاست یکی از مهم‌ترین جریان‌های اقتصادی استان بوشهر به شمار می‌رود؛ پدیده‌ای که نه‌تنها معیشت هزاران خانواده ساحل‌نشین را تأمین کرده بلکه به‌عنوان بخشی اثرگذار از اقتصاد غیررسمی ایران، نقش مهمی در شکل‌دهی بازار کالاهای مصرفی داشته است. ته‌لنجی ترکیبی از سنت دیرینه دریانوردی جنوب و نیازهای امروز اقتصاد مدرن ایران است؛ جریانی که ریشه‌های آن به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد، زمانی که ملوانان پس از سفرهای طولانی، بخشی از کالا را به‌عنوان «سهم ملوانی» وارد بازار می‌کردند.

این کالاها شامل پوشاک، لوازم خانگی، مواد غذایی و ابزارهای کوچک بود و برای بسیاری از خانواده‌ها در نبود صنایع بزرگ و فرصت‌های شغلی پایدار حکم اصلی‌ترین منبع درآمد را داشت. ته‌لنجی از همین مسیر، در گذر زمان تبدیل به بخشی از هویت اقتصادی، فرهنگی و حتی سبک زندگی مردم استان شد. امروز نیز این نقش همچنان پررنگ است و برآوردها نشان می‌دهد ظرفیت واردات ته‌لنجی در بوشهر سالانه به چند میلیون دلار می‌رسد و هزاران لنج در بنادر بوشهر، گناوه، دیلم، دیر و دلوار فعال‌اند؛ فعالیتی که هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده است. در میانه این نقش تاریخی، اجرای قانون جدید ساماندهی تجارت مرزی نیز فصل تازه‌ای در پرونده ته‌لنجی باز کرده است؛ فصلی که آمار رسمی آن اکنون تصویر دقیق‌تری از این جریان اقتصادی ارائه می‌دهد.

رسول رستمی، معاون امور اقتصادی استاندار بوشهر، با اشاره به نتایج اجرای قانون ساماندهی و نظارت بر تجارت مرزی و ته‌لنجی، اعلام کرده است که تنها در سال جاری بیش از ۹۵ هزار تن کالا از طریق سفرهای ملوانی وارد استان شده و حدود یک هزار و ۶۵۳ سفر ملوانی بر اساس قانون جدید انجام شده است. از این تعداد، ۷۵۰ لنج عملیات ترخیص خود را به پایان رسانده‌اند.

به گفته رستمی، ارزش کالاهای وارداتی حدود ۳۵۰ میلیون یورو برآورد شده و بیش از ۶۰ درصد تخلیه کالای تجاری لنج‌ها مربوط به بوشهر است؛ آماری که نشان می‌دهد استان همچنان محور اصلی تجارت مرزی جنوب کشور است.

او همچنین از کسب درآمدی بیش از ۱۳۰۰ میلیارد تومان از اجرای همین قانون خبر داده و پیش‌بینی کرده است که رقم هدف‌گذاری‌شده در بودجه سال جاری حدود ۲۶۰۰ میلیارد تومان با ادامه روند فعلی قابل تحقق است. این داده‌ها نشان می‌دهد ساماندهی ته‌لنجی نه‌تنها مانع فعالیت ملوانان نشده بلکه جریان درآمدی دولت و ثبات بازار را نیز افزایش داده است.

با وجود این دستاوردها، چالش‌ها همچنان پابرجاست: ورود کالاهای غیرمجاز، قاچاق سازمان‌یافته، رقابت نابرابر با واردکنندگان رسمی و فشار بر تولید داخلی از مهم‌ترین نگرانی‌هاست. با این حال، تأکید مسئولان استان این است که هدف «حذف» ته‌لنجی نیست؛ بلکه شکل‌دهی نظمی است که هم معیشت مردم را حفظ کند و هم بی‌سامانی بازار را کاهش دهد.

واقعیت آن است که حضور کالاهای ته‌لنجی طی سال‌ها نه‌تنها بازارهای گناوه و دیلم را به قطب‌های ملی خرید تبدیل کرده، بلکه سبک مصرف مردم جنوب و حتی سلیقه فرهنگی آنان را دگرگون کرده است. در مقابل، ته‌لنجی وابستگی به واردات را افزایش داده و در برخی دوره‌ها انگیزه تولید داخلی را کاهش داده است. از این رو نگاه به ته‌لنجی باید دوگانه باشد: هم فرصت، هم تهدید. فرصتی برای اشتغال، رونق بنادر کوچک و دسترسی مردم به کالاهای متنوع و ارزان‌تر؛ و تهدیدی برای صنایع داخلی، تنظیم بازار و کنترل قاچاق.

آینده ته‌لنجی به رویکرد دولت در ساماندهی آن، متنوع‌سازی اقتصاد استان و پرهیز از تصمیم‌های ناگهانی بستگی دارد. توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، گسترش آبزی‌پروری، تقویت گردشگری ساحلی و مدیریت مبتنی بر داده‌های گمرکی می‌تواند ته‌لنجی را از یک فعالیت خاکستری به بخشی پایدار و رسمی از اقتصاد دریا محور ایران تبدیل کند.

آنچه روشن است این است که بوشهر با پیشینه عمیق دریایی خود، نمی‌تواند ته‌لنجی را نادیده بگیرد و حذف آن نه ممکن است و نه منطقی. تنها راه، ساماندهی هوشمندانه این جریان است؛ مسیری که اگر درست طی شود، ته‌لنجی را از تهدید به فرصت تبدیل کرده و معیشت ساحل‌نشینان را پایدارتر خواهد کرد.