گردشگری بوشهر هنوز مقصد نشده است

بامدادجنوب_الهام بهروزی

اغراق نیست که اگر بگوییم که گردشگری در بوشهر، هنوز «صنعت» نشده است؛ چون بیشتر تلاش‌هایی که در این زمینه صورت می‌گیرد، اغلب جزیره‌ای هستند و با هر بار تغییر مدیران، اولویت‌ها و سیاست‌ها، دوباره از نقطه‌ صفر آغاز می‌شود. این در حالی است که این استان در دهه‌های اخیر به‌دلیل توسعه بازار کالاهای خارجی، بازنمایی جاذبه‌ها و نقاط تاریخی و طبیعی و سواحل بکر در جذب گردشگران و مسافران موفق ظاهر شد؛ اما در ادامه به‌دلیل ضعف در برنامه‌سازی، کمبود زیرساخت‌های اقامتی و گردشگری متناسب با تقاضا، ضعف در سیستم حمل‌ونقل شهری و برون‌شهری، شبکه‌ خدمات سفر، از اطلاعات گردشگری تا دسترسی به جاذبه‌ها در سطحی پایه باقی مانده است. درحالی‌که شهرهایی با ظرفیت‌های گردشگری کمتر با اتکا بر برنامه‌ریزی، برندینگ و زیرساخت پایدار، به سهم قابل‌توجهی از اقتصاد گردشگری دست یافته‌اند ولی متاسفانه بوشهر همچنان در مرحله‌ «تعریف مسئله» متوقف مانده است.

در این میان، نبود نقشه‌راه برای گردشگری استان که فقدان نگاه استراتژیک متولیان امر را گوشزد می‌کند، موجب شده که صنعت گردشگری استان بدون مسیر و اهداف مشخص پیش برود و همین خلأ سرمایه‌گذاری در گردشگری بوشهر را به چالش کشیده است. در چنین شرایطی نه سرمایه‌گذار خصوصی با تصویر روشنی از آینده به حوزه گردشگری این منطقه ورود می‌کند و نه بخش دولتی سیاستی پایدار برای هدایت این صنعت به سمت توسعه اتخاذ کرده است.

به عقیده برخی از کارشناسان حوزه گردشگری، متاسفانه ضعف برنامه‌سازی و تولید محتوا؛ از روایت شهری تا بسته‌های گردشگری باعث شده بوشهر در فضای رقابتی از استان‌های هم‌جوار عقب بماند؛ استانی که از تاریخ و هویت فرهنگی درخشان، موسیقی منحصربه‌فرد و تجربه‌ زیستی متفاوتی برخوردار است اما هنوز فاقد برند گردشگری و نقشه‌ی جامع محصولات سفر است. از همین‌رو، این خلأها، امکان توسعه‌ گردشگری فرهنگی، دریایی، خوراک و گردشگری رویداد این منطقه را محدود کرده ‌است. حال بوشهر برای بازگشته به جایگاه دوم خود در حوزه گردشگری و جذب مسافران نوروزی، چاره‌ای جز مسئله‌یابی، دیدسازی، راهبردسازی و نوسازی صنعت گردشگری خود ندارد تا بتواند تصویر جدیدی از خود در گردشگری کشور ارائه کند.

در این میان، رئیس هیات‌مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر، در خصوص دلایل افت گردشگری بوشهر و ریزش مسافران نوروزی در دو سه اخیر به بامداد جنوب گفت:  واقعیت این است که بوشهر طی دو سه سال اخیر از نقطه تعادل گردشگری خارج شده است. هیچ مقصدی بدون سه رکن همزمان مدیریت مقصد، ثبات خدمات و تجربه‌ی مطلوب سفر پایدار نمی‌ماند. در بوشهر، این سه رکن هم‌زمان آسیب دیده‌اند. مدیریت مقصد پراکنده شده، تصمیم‌ها کوتاه‌مدت‌اند و برندسازی شهری به‌طور کامل متوقف مانده. در نتیجه، شهرهای رقیب مثل قشم و هرمز، به‌سادگی بخش عمده‌ای از گردشگران نوروزی بوشهر را جذب کرده‌اند. به گمان من، ریزش مسافران نوروزی در بوشهر فقط یک «نشانه» است! بیماری اصلی، نبود یک مدل حکمرانی مقصد است که از برنامه‌ریزی تا بازاریابی را به‌هم متصل کند که ما در این زمینه کار خاصی را انجام نداده‌ایم.

عماد شیرویس در خصوص اهمیت و نقش زیرساخت‌ها و تفریحات در جذب گردشگر توضیح داد: بی‌شک گردشگر وقتی وارد یک شهر می‌شود، پیش از هر چیز کیفیت حمل‌ونقل، پاکیزگی سواحل، محل اقامت استاندارد و تنوع تفریحات را می‌سنجد. بوشهر از این بعد دارای ضعف‌های عیانی است و هنوز مقصدی نیمه‌تمام شناخته می‌شود. زیرساخت‌های آن نه به زیرساخت‌های استاندارد رقبا می‌رسند و نه تجربه ماندگاری می‌سازند. تفریحات دریایی کم هستند، ساحل‌ها تجهیز نشده‌اند و شب‌های شهر فاقد برنامه‌ریزی‌ است. در چنین شرایطی، گردشگر عملاً دلیلی برای «ماندن» پیدا نمی‌کند و وقتی مقصد قدرت نگهداشتن نداشته باشد، رقابت را واگذار می‌کند.

وی سپس بر ضرورت تدوین نقشه‌راه گردشگری استان تاکید و تصریح کرد: متاسفانه نبود نقشه‌راه، انرژی فعالان گردشگری را هدر داده و مسیر سرمایه‌گذاری را در بوشهر مبهم کرده است. ما برای توسعه گردشگری باید یک نقشه‌راه را تدوین و نهایی کنیم، چراکه نقشه‌راه، یک سند تزئینی نیست، به عقیده من، نقشه‌راه یعنی تعیین محصول، بخش‌های ذی‌نفع، بازار هدف، سرمایه‌گذاران، ظرفیت‌های قابل حفاظت و مدل توسعه. اگر استان چنین سندی نداشته باشد، هر مدیر تازه‌واردی ناچار است که دوباره چرخه گردشگری در این استان را بازطراحی کند که این یعنی اتلاف زمان، سرمایه و اعتماد عمومی.

رئیس هیات‎مدیره انجمن حرفه‌ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر، گردشگری خوراک و گردشگری شب را در توسعه گردشگری مهم برشمرد و گفت: این نوع گردشگری‌ها در استان‌های همجوار اجرا شده، شما در قشم به خوبی شاهد جریان گردشگری شب و گردشگری خوراک هستید که خوشبختانه توانسته به جاذبه‌های خوبی برای گردشگری این منطقه مبدل شوند و ما در این زمینه همچنان اندر خم کوچه اول مانده‌ایم. این در حالی است که بوشهر یکی از اصیل‌ترین فرهنگی غذایی را در جنوب ایران دارد؛ اما این ظرفیت هنوز «محصول گردشگری» نشده است. برای تبدیل خوراک به محصول، باید زنجیره تجربه تعریف شود که شامل بازارچه‌های تخصصی و استاندارد و شکیل، رویدادهای فصلی، بسته‌های گردشگری خوراک و برندسازی رستوران‌های بومی می‌شوند.

وی تاکید کرد: در مورد گردشگری شب هم باید اشاره کنم که این نوع گردشگری نه فقط یک جاذبه است، بلکه یک محرک اقتصادی است. با راه‌اندازی بازارچه‌های شبانه، موسیقی خیابانی، تفریح‌های ساحلی امن و برنامه‌ریزی برای خانواده‌ها می‌توان این نوع گردشگری را در بوشهر به جریان انداخت. بدون شک با توسعه گردشگری شب و گردشگری خوراک می‌توان بوشهر را از شهر گذر به مقصد تجربه تبدیل کرد.

این کارشناس گردشگری همچنین نقش بومگردی‌ها و بافت تاریخی را در توسعه گردشگری مهم برشمرد و افزود: بوم‌گردی‌ها و خانه‌های تاریخی بوشهر، شناسنامه فرهنگی شهر هستند. مشکل اینجاست که این بخش هنوز بدون برند، بدون بازاریابی و بدون اکوسیستم حمایتی فعالیت می‌کند. اگر اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر و شهرداری، مدل‌های حمایتی سرمایه‌گذاری، مرمت و استانداردسازی برای بافت تاریخی و بناهای شاخص آن تعریف کنند، بافت تاریخی می‌تواند موتور گردشگری فرهنگی بوشهر باشد. در بسیاری از شهرها، همین بافت‌های تاریخی هستند که هویت مقصد را می‌سازند. بوشهر اگر می‌خواهد دوباره در نقشه گردشگری ایران دیده شود، باید از همین هویت تاریخی شروع کند.

شیرویس در پاسخ به این سوال مبنی بر اینکه چگونه می‌توان از بافت تاریخی بوشهر به‌عنوان یک فرصت برای توسعه گردشگری استان استفاده کرد؟ توضیح داد: بافت تاریخی بوشهر به‌دلیل نزدیکی به دریا، معماری منحصربه‌فرد و شکیل و متناسب با اقلیم جنوب و جریان زندگی محلی، قابلیت تبدیل شدن به هاب گردشگری جنوب ایران را دارد؛ اما در این میان، سه مشکلِ نبود طرح مرمت جامع و هماهنگ، نبود نظام بهره‌برداری پایدار و نبود مشوق برای ساکنان و سرمایه‌گذاران خودنمایی می‌کند. در نتیجه، بافت تاریخی نه بازار زنده شده، نه محله رویدادی و نه پاتوق فرهنگی. در حالی‌که امکانش صددرصد وجود دارد.

وی نقش جشنواره‌ها را در توسعه گردشگری به‌ویژه گردشگر فرهنگی بسیار موثر دانست و با اشاره به فستیوال کوچه در رونق‌بخشی گردشگری بوشهر در چند سال اخیر، گفت: به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران حوزه گردشگری، رویدادها در گردشگری امروز دنیا نقش شتاب‌دهنده دارند. فستیوالی مثل کوچه، دقیقا همان چیزی است که برند فرهنگی بوشهر را احیا می‌کند؛ تلفیق موسیقی، فرهنگ شهری، حضور جوان‌ها و روایت تاریخی. کوچه می‌تواند بوشهر را در تقویم رویدادهای ملی ثبت کند؛ اما به شروطی!

شیرویس با تاکید بر اینکه افزون بر بناهای تاریخی و آثار باستانی و ظرفیت‌های فرهنگی، بوشهر در اکوتوریسم نیز ظرفیت‌های کم‌نظیری دارد که شامل جنگل‌های حرا، خورهای ساحلی، گونه‌های پرندگان، چشم‌اندازهای بکر خلیج فارس و روستاهای ساحلی با معماری اصیل می‌شوند، افزود: اکوتوریسم می‌تواند هم شغل‌آفرین باشد، هم محیط زیست را از فشار توسعه نادرست نجات دهد. آنچه مانع توسعه این بخش شده، نبود برنامه مدون برای راهنمایان طبیعت‌گردی، کمبود تجهیزات و نبود بسته‌های سفر حرفه‌ای است.

رئیس هیات‌مدیره انجمن حرفه ای راهنمایان گردشگری استان بوشهر سپس به مغفول ماندن برخی از گونه‌های گردشگری در بوشهر اشاره و تصریح کرد: بوشهر چندین گونه گردشگری دارد که بلااستفاده رها شده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها شامل گردشگری صنعتی (پتروشیمی، نفت و سازه‌های انرژی)، گردشگری خوراک، گردشگری شب، پرنده‌نگری، گردشگری رویدادمحور و گردشگری ورزشی دریایی می‌شود. غفلت از این گونه‌ها ناشی از نداشتن برنامه است. ما هنوز نمی‌دانیم محصول اصلی‌مان در گردشگری چیست؟ بنابراین برای عرضه آن برنامه‌ریزی نکرده‌ایم.

این فعال و کارشناس حوزه گردشگری با تاکید بر اینکه بوشهر به‌واسطه داشتن بیشترین مرز با خلیج فارس و برخورداری از سواحل ماسه‌ای بکر می‌تواند قطب گردشگری دریایی ایران باشد، گفت: اما نیست، چون عواملی نظیر نبود اسکله‌های استاندارد گردشگری، کمبود شناورهای ایمن و خدماتی، ضعف مدیریت و مقررات دریایی برای فعالیت‌های تفریحی و نبود سرمایه‌گذار مطمئن به‌دلیل نبود برنامه پایدار به‌عنوان جدی‌ترین موانع بر سر راه بوشهر برای تبدیل شدن به قطب گردشگری دریایی شناخته می‌شوند. بی‌شک اگر این چهار مانع برداشته شود، بوشهر می‌تواند به مقصدی برای رقابت با قشم، کیش و هرمز تبدیل شود. متاسفانه ظرفیت دریایی بوشهر همچنان به‌رسمیت شناخته نشده و همین موضوع بزرگ‌ترین فرصت‌سوزی استان است.

وی در خصوص دلیل عقب‌افتادگی گردشگری بوشهر از دیگر استان‌های همجوار در گردشگری دریایی بیان کرد: رقابت امروز گردشگری در جنوب کشور، رقابت تجربه است، نه رقابت جاذبه. بوشهر جاذبه دارد، اما تجربه ندارد. قشم، کیش و هرمز توانسته‌اند تجربه‌های تازه برای گردشگر تعریف کنند از سواحل تفریحی، زیست‌گردی مدیریت‌شده و بازارهای فعال گرفته تا برندهای شناخته‌شده غذایی و رویدادهای پی‌درپی در حوزه‌های گردشگری و هنرهای بومی! در مقابل، بوشهر هنوز درگیر ارائه خدمات پایه است؛ یعنی همان جایی که باید نقطه شروع باشد، نه مقصد رقابت. همین فاصله باعث شده گردشگر حتی اگر به بوشهر علاقه‌مند باشد، در نهایت مقصد دیگری را انتخاب کند.

شیرویس با تاکید بر اینکه متاسفانه بوشهر هنوز برند واحد ندارد؛ نه برندی برای خوراک، نه برای موسیقی، نه برای شب‌های ساحلی و نه برای گردشگری دریایی، افزود: یک فستیوال کوچه تلاش کرد برای موسیقی این منطقه برند شود که آن هم نشد بنا به دلایلی. در دیگر بخش‌ها اما هیچ اتفاقی نیفتاد. بنابراین وقتی این بندر برند ندارد، همه تلاش‌ها پراکنده و کم‌اثر می‌شوند. امروز اگر از گردشگران ملی بپرسی هویت گردشگری بوشهر چیست؟ پاسخ یکسانی نمی‌شنویم. البته شاید تعدادی بگویند: فستیوال کوچه ولی آیا همگرایی لازم برای برندسازی این رویداد در بوشهر شکل گرفت؟ خیر.

رئیس هیات مدیره انجمن حرفه ای راهنمایان گردشگری استان بوشهردر پاسخ به اینکه آیا تعریف بسته‌های سفر می‌تواند در کنار برندسازی به گردشگری این استان رونق ببخشد؟، توضیح داد: بله؛ گردشگر امروز به بسته سفر آماده نیاز دارد که شامل بازدید، خوراک، رویداد، تفریح، خرید و اسکان می‌شود. متاسفانه در بوشهر این زنجیره کامل نشده چون فعالان گردشگری به هم متصل نیستند. هر بخش راه خودش را می‌رود. در حالی‌که بسته سفر یعنی مدیریت صحیح و تجربه یکپارچه. نبود بسته سفر، یعنی گردشگر خود باید برنامه‌ریزی کند که او این کار را در مقصدهای دیگر آسان‌تر انجام می‌دهد.

این کارشناس گردشگری در خصوص علل بی‌میلی سرمایه‌گذاران دانه‌درشت گردشگری در بوشهر بیان کرد: سرمایه‌گذاران به مقصدهایی می‌روند که نقشه‌راه، بازده اقتصادی و ثبات مدیریتی داشته باشند. بوشهر هیچ‌کدام را تضمین نکرده. تغییر مدیریت‌ها، نبود مدل مشارکت بخش خصوصی و نبود پروژه‌های شاخص باعث شده سرمایه‌گذار ریسک کند و به سمت فارس و هرمزگان حرکت کند. تا زمانی که پروژه‌های مرجع (مثل اسکله‌های تفریحی، مراکز تجربه گردشگری یا ریزورت‌های ساحلی) تعریف نشوند، سرمایه‌گذاری در بوشهر پراکنده و کم‌بازده باقی می‌ماند.

وی با تاکید بر اینکه افزون بر لزوم سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه گردشگری بوشهر، این صنعت به حرفه‌ای‌ترین نیروی انسانی نیز وابسته است، اما آموزش در بوشهر جزیره‌ای و غیرهدفمند پیش می‌رود، تصریح کرد: اغلب راهنمایان محلی، نیروهای هتل‌ها، برگزارکنندگان تور و مدیران واحدهای گردشگری، نیازمند مهارت‌های تازه هستند؛ از آموزش زبان، بازاریابی، تجربه‌سازی گرفته تا استانداردهای محیط‌زیست و مدیریت ارتباط با گردشگر.  این در حالی است که ضعف در منابع انسانی باعث می‌شود تجربه گردشگر حتی با وجود جذابیت مقصد، کامل و به‌یادماندنی نشود.

شیرویس با تاکید بر اینکه استان بوشهر یکی از معدود نقاط ایران است که در آن موسیقی، خوراک، معماری و آیین‌های مردمی هم‌زمان حضور دارند، بیان کرد: اما این ظرفیت‌ها تاکنون به «تجارت فرهنگی» تبدیل نشده‌اند. جشنواره‌ها مقطعی‌اند، فضاهای فرهنگی اندک‌اند و بازار صنایع‌دستی سازمان‌نیافته است. در چنین شرایطی، حتی رویدادهای مهمی مثل فستیوال «کوچه» هم به‌جای اینکه ضلع ثابت برندسازی فرهنگی باشند، به یک اتفاق فصلی تبدیل می‌شوند.

شیرویس همچنین یکی از عوامل ضعف گردشگری استان را غیرفعال بودن روایت رسانه‌ای دانست و گفت:  بوشهر حتی با وجود زیبایی‌های کم‌نظیرش، آن‌گونه که باید در فضای مجازی دیده نمی‌شود. این یعنی نبود استراتژی تولید محتوای مقصد، نبود برنامه اثرگذار با اینفلوئنسرها و نبود شبکه اطلاع‌رسانی پیش از سفر. در دنیای امروز، گردشگری «بدون رسانه» اساسا وجود خارجی ندارد.