تخفیف توهمی به‌جای فروش واقعی

بامدادجنوب_داود علیزاده

بلک فرایدی یا همان جمعه سیاه، در بسیاری از کشورهای جهان روزی است برای فروش فوق‌العاده و ارائه تخفیف‌های چشمگیر در فروشگاه‌ها و وب‌سایت‌های آنلاین. این رویداد که ریشه‌ای آمریکایی دارد، سال‌هاست به عرصه‌ای جهانی تبدیل شده و در بسیاری از کشورها فرصتی برای جنب‌وجوش اقتصادی و رقابت سالم میان فروشندگان و جلب رضایت مشتریان به شمار می‌رود؛ اما در ایران، ماجرا چهره‌ای کاملاً متفاوت دارد. آنچه در تبلیغات فروشگاه‌ها با عنوان «جمعه سیاه» معرفی می‌شود، بیش از آن‌که فرصتی برای خرید ارزان‌تر باشد، اغلب به صحنه‌ای از فریب مشتریان، تبلیغات غیرواقعی و عرضه کالاهای بی‌کیفیت تبدیل شده است.

در نگاه اول، تخفیف‌های چند ده درصدی و قیمت‌های به ظاهر شگفت‌انگیز، توجه هر مشتری را جلب می‌کند؛ اما در واقع، یکی از اصلی‌ترین شیوه‌های کلاهبرداری در بلک فرایدی ایرانی، روش افزایش مصنوعی قیمت‌ها پیش از شروع این کمپین است. بسیاری از فروشگاه‌ها، چند روز یا حتی چند هفته پیش از موعد بلک فرایدی، قیمت کالاهای خود را افزایش می‌دهند تا در روز اعلام تخفیف، با کاهش ظاهری آن عدد، القا کنند که تخفیف بزرگی داده‌اند. در حقیقت، مشتری کالایی را با همان قیمت واقعی یا حتی گران‌تر تهیه می‌کند و تفاوتی واقعی در ارزش پرداختی وجود ندارد. این ترفند با عنوان «تخفیف توهمی» شناخته می‌شود و متأسفانه، در ایران به شکل گسترده رواج یافته است.

از دیگر روش‌های فریب خرید، عرضه جنس‌های بی‌کیفیت، مرجوعی یا تاریخ مصرف گذشته با عنوان «تخفیف ویژه بلک فرایدی» است. بسیاری از فروشندگان، کالاهایی که در انبار مانده و فروششان دشوار شده را با القاب فریبنده به بازار عرضه می‌کنند. مشتری، مجذوب درصد تخفیف اعلام‌شده، خرید را انجام می‌دهد و بعدها متوجه می‌شود کالای تحویلی نه‌تنها ارزش خرید ندارد، بلکه گاه غیرقابل استفاده است.

در این میان، فروشگاه‌های آنلاین بیشترین سهم را در کلاهبرداری‌های بلک فرایدی دارند؛ از استفاده از تصاویر جذاب و گرافیکی گرفته تا قیمت‌های غیرواقعی و بستری برای فریب کاربران کم‌تجربه. برخی صفحات حتی ماهیت جعلی دارند و پس از دریافت وجه، کالایی ارسال نمی‌کنند یا محصولی متفاوت از آنچه تبلیغ شده به دست مشتری می‌رسد.

یکی دیگر از شگردهای روانی فروشندگان در ایران، فشار زمانی برای خرید است. اعلام اینکه تخفیف‌ها تنها برای چند ساعت یا یک روز معتبرند، حس اضطرار مصنوعی در ذهن خریداران ایجاد می‌کند. این تکنیک، تصمیم‌گیری احساسی را تحریک می‌کند و فرصت بررسی قیمت و کیفیت واقعی را از مشتری می‌گیرد. در بسیاری از موارد، مشتری پس از خرید متوجه می‌شود که تخفیف اعلام‌شده تنها روی کاغذ بوده است.

در چنین شرایطی، نقش دستگاه‌های نظارتی و صنفی در کنترل بازار اهمیت زیادی پیدا می‌کند. البته برای امسال بهنام نیک‌منش، معاون بازرسی و نظارت اتاق اصناف ایران تأکید کرده که طرح نظارتی ویژه‌ای برای مقابله با تخفیف‌های غیرواقعی اجرا شده است. به گفته او، با افزایش تقاضا برای کالاهایی مانند پوشاک، کیف و کفش، لوازم آرایشی و بهداشتی در ایام فروش فوق‌العاده، رؤسای اصناف سراسر کشور و اتحادیه‌های صنفی موظف شده‌اند بازرسی‌ها را تشدید کنند. هدف از این طرح، پایش مستمر فروشگاه‌ها و جلوگیری از اعلام تخفیف‌های نامتعارف یا تبلیغات گمراه‌کننده است. نیک‌منش تصریح کرده که تخفیف‌های ۸۰ تا ۹۰ درصدی تقریباً هیچ‌گاه واقعی نیستند و مردم باید با آگاهی خرید کنند.

او همچنین تأکید دارد که خرید بدون دریافت فاکتور رسمی، زمینه‌ساز بسیاری از سوءاستفاده‌هاست، چراکه فاکتور خرید میزان تخفیف واقعی را مشخص می‌کند. علاوه بر این، شناسایی واحدهای فاقد پروانه کسب و برخورد با تبلیغات غیرواقعی نیز در دستور کار بازرسین اتاق اصناف قرار گرفته است.

با وجود این اقدام‌ها، بازار بلک فرایدی در ایران همچنان با عدم شفافیت و نبود اطلاع‌رسانی دقیق مواجه است. بسیاری از فروشگاه‌ها شرایط فروش ویژه را به‌درستی اعلام نمی‌کنند. کالاهایی که فروخته می‌شوند، گاه غیرقابل بازگشت هستند و هزینه‌های پنهانی مانند حمل و ارسال در فاکتور نهایی اضافه می‌شود، بدون آنکه مشتری از ابتدا مطلع باشد. این شرایط، اعتماد عمومی را به میزان زیادی تضعیف کرده و موجب شده بسیاری از مردم تصور کنند بلک فرایدی چیزی جز یک شعار تبلیغاتی نیست.

از منظر اجتماعی و اقتصادی، پیامدهای این نوع رفتارهای فریبنده قابل‌توجه است. در درجه نخست اعتماد مشتریان به فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین کاهش می‌یابد. این بی‌اعتمادی ممکن است حتی به مناسبت‌های واقعی فروش فوق‌العاده سرایت کند و کل فضای بازار را دچار رکود روانی کند. علاوه بر آن، فروشندگان قانون‌مدار که تخفیف‌های واقعی ارائه می‌دهند، در رقابت با کسب‌وکارهای متخلف آسیب می‌بینند. با تداوم این وضعیت، بازار از مسیر رقابت سالم خارج می‌شود و سود نامشروع نصیب کسانی می‌گردد که قواعد حرفه‌ای را نادیده گرفته‌اند.

واقعیت این است که مشکل اصلی، کمبود آگاهی مصرف‌کنندگان نسبت به حقوق خود و ضعف در مهارت تشخیص تخفیف واقعی از غیرواقعی است. بسیاری از خریداران صرفاً بر اساس جذابیت بصری تبلیغات تصمیم می‌گیرند و بدون بررسی پیشینه فروشگاه یا قیمت واقعی کالا در بازار، خرید انجام می‌دهند. در حالی‌که آگاهی از حق مصرف‌کننده، مطالعه نظرات کاربران در وب‌سایت‌های معتبر، بررسی سابقه فروشگاه و مقایسه قیمت‌ها میان برندهای مختلف، می‌تواند جلوی بسیاری از فریب‌ها را بگیرد.

راه‌حل پایدار، ترکیبی از نظارت مؤثر و آموزش عمومی است. در کنار طرح‌های نظارتی اتاق اصناف، لازم است رسانه‌ها و پلتفرم‌های اطلاع‌رسانی نقش جدی‌تری در آموزش مردم ایفا کنند. انتشار گزارش‌های تحلیلی درباره شیوه‌های فریب، معرفی فروشگاه‌های معتبر و آموزش نحوه شناسایی تبلیغات دروغین از ابزارهای مؤثر پیشگیری محسوب می‌شود. همچنین، مشارکت کاربران در ارزیابی و اعلام تخلف فروشندگان در سامانه‌های رسمی، می‌تواند سازوکار خودنظارتی در بازار را تقویت کند.

بلک فرایدی اگر دقیق و شفاف اجرا شود، فرصتی مناسب برای رونق خرید، تحرک اقتصادی و افزایش رضایت مشتریان است؛ اما تا زمانی که تخفیف‌های خیالی و تبلیغات فریبنده در بازار ایران رواج دارد، این روز نه نماد رقابت سالم، بلکه یادآور فریب مصرف‌کنندگان خواهد بود. مشتریان باید بدانند که «جمعه سیاه» در ایران تنها با هوشیاری و مطالبه‌گری شفاف معنا پیدا می‌کند؛ در غیر این صورت، سیاهی آن نه از تخفیف، بلکه از بی‌اعتمادی و فریب خواهد بود.