لنج‌های جنوبی روابط ایران و همسایگان خلیج فارس را رونق می‌بخشند

بامداد جنوب – مریم خوئینی

در سواحل جنوبی ایران، جایی که امواج خلیج‌فارس با خاک سرزمین آمیخته شده‌اند، زندگی مردم با سیاست و دیپلماسی گره می‌خورد. شهرهای بندری مانند بوشهر، بندرعباس و چابهار را می‌توان به‌عنوان نقاط اتصال ایران با همسایگان خلیج‌فارس و دریای عمان دانست که نقش کلیدی در سیاست منطقه‌ای دارند. برخی از کارشناسان روابط بین‌الملل معتقدند جنوب ایران می‌تواند نقش پل دیپلماسی نرم را ایفا کند، نقطه‌ای که می‌تواند پیامدهای تنش‌های سیاسی را کاهش دهد و فرصت همکاری‌های سازنده و ارتقای ثبات منطقه‌ای را فراهم ‌کند. بر همین اساس حتی می‌توان دیدار سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان را با جاسم البدیوی دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس که در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک صورت گرفت، یک دیدار مهم تلقی کرد. هر دو طرف در این دیدار به اهمیت گسترش روابط بین ایران و کشورهای واقع در کرانه جنوبی خلیج‌فارس و دریای عمان اشاره کردند و در همه عرصه‌ها، بر ضرورت تمرکز بر منافع و چالش‌های مشترک تاکید کردند.

این در حالی است که در سال‌های اخیر، روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مسیرهای متفاوتی را تجربه کرده است. عربستان سعودی پس از توافق سال ۲۰۲۳، به‌سوی بهبود روابط و همکاری‌ گام برداشت. قطر همچنان نقش میانجی را حفظ کرده، حتی با وجود تنش‌های اخیر و امارات بر سرمایه‌گذاری اقتصادی، به‌ویژه در بنادر جنوبی ایران، تمرکز کرده است. عمان هم جایگاه خود را به‌عنوان پل دیپلماتیک منطقه تثبیت کرده است و کویت در حوزه انرژی به همکاری‌های محدود با ایران ادامه می‌دهد. در این میان شاهد حمله رژیم صهیونیستی به دفتر مرکزی حماس در دوحه بودیم؛ رویدادی که اهمیت نقش کشورهای منطقه در تحولات خلیج‌فارس را یادآوری و این پرسش را مطرح کرد آیا دیپلماسی ساحلی می‌تواند در سایه جنگ‌ها و رقابت‌ها، روابط ایران و همسایگانش را بهبود دهد؟ در این گزارش، سعی کرده‌ایم با بررسی مسیر روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و نقش استراتژیک جنوب ایران، به این سؤال نیز پاسخ دهیم.

 رضا صارمی راد کارشناس روابط بین‌الملل در گفت‌وگو با بامداد جنوب درباره روند روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس گفت: پس از برقراری دوباره روابط ایران و عربستان با میانجی‌گری چین، شاهد یک روند رو به توسعه در تعاملات منطقه‌ای بوده‌ایم. هرچند همچنان برخی چالش‌ها وجود دارد؛ به‌ویژه در موضوع جزایر سه‌گانه که معمولاً در نشست‌ها و دیدارهای شورای همکاری خلیج‌فارس و به‌ویژه از سوی امارات، به‌عنوان ابزاری برای فشار سیاسی استفاده می‌شود. با وجود این مسائل، روابط ایران با بسیاری از کشورهای منطقه به سمت رشد و بهبود حرکت کرده است. در این میان، عمان در جایگاه نخست همکاری‌های دیپلماتیک قرار دارد، پس از آن قطر، امارات، کویت و در مراحل بعد، عربستان و بحرین هستند. این روند نشان‌دهنده افزایش سطح ارتباطات و گفت‌وگوهاست.

این کارشناس روابط بین‌الملل، در ادامه با اشاره به روابط اقتصادی ایران و امارات گفت: با کشورهایی مانند امارات، مراودات اقتصادی گسترده‌ای داریم. این روابط در طول سال‌های اخیر، حتی در شرایط تحریم، روندی پایدار داشته و دو طرف از این تعاملات منافع مشترک کسب کرده‌اند. به همین دلیل، امارات معمولاً جزو سه شریک اقتصادی اول ایران قرار دارد. حتی در مقاطعی که روابط سیاسی ایران و امارات با تنش‌هایی روبه‌رو بوده، این همکاری‌های اقتصادی دچار کمترین تلاطم شده است. به‌جز یک دوره کوتاه در سال ۱۳۹۶، معمولاً روابط اقتصادی دو کشور بدون تنش جدی ادامه یافته است.

مسیر همکاری‌های منطقه‌ای در حال تقویت است

وی درباره امکان شکل‌گیری چارچوبی برای همکاری گسترده‌تر میان ایران و کشورهای همسایه خلیج‌فارس افزود: پس از حمله اخیر رژیم صهیونیستی به قطر، بسیاری از کشورهای منطقه به این نتیجه رسیده‌اند که این رژیم به یک تهدید جدی برای همه، حتی متحدان آمریکا و کشورهایی که سعی در حفظ روابط متعادل دارند، تبدیل‌شده است. همین نگرانی باعث شده روند نزدیکی این کشورها به ایران در ماه‌های اخیر افزایش یابد، زیرا آنها احساس می‌کنند که آمریکا دیگر قادر به تامین کامل امنیت منطقه نیست.

صارمی‌راد افزود: در این شرایط، ایران می‌تواند همان نقشی را ایفا کند که امروز پیمان‌های راهبردی، مانند همکاری‌های نظامی و امنیتی پاکستان و عربستان، در منطقه ایفا می‌کنند؛ هرچند هنوز مقاومت‌هایی در برابر این روند وجود دارد. به‌عنوان مثال، پس از مطرح شدن پیشنهاد مصر برای تشکیل ارتشی مشترک با حضور کشورهایی مانند ایران و پاکستان، با مخالفت‌هایی مواجه شد. بااین‌حال، به نظر می‌رسد مسیر همکاری‌های منطقه‌ای به‌تدریج در حال تقویت است و با وجود چالش‌ها، چشم‌انداز مثبتی برای نزدیکی کشورهای منطقه به یکدیگر وجود دارد.

نقش جنوب ایران در تقویت روابط با همسایگاه خلیج فارس

وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به همسایگی جنوب ایران با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و رفت‌وآمد لنج‌ها به این کشورها، آیا این منطقه می‌تواند به‌عنوان یک پل دیپلماتیک در روابط ایران و این کشورها عمل کند؟ گفت: من خیلی با تعبیر پل دیپلماتیک موافق نیستم، زیرا آنچه در جنوب ایران جریان دارد، بیشتر روابط و مراودات اقتصادی است. بااین‌حال، این ارتباطات می‌توانند در تحکیم روابط میان دو کشور نقش مهمی ایفا کنند. به‌طور مشخص، ما با کشورهایی مانند امارات و به‌ویژه عمان و قطر، روابط اقتصادی فعالی داریم که به‌عنوان یک تسهیل‌کننده برای بهبود تعاملات عمل می‌کنند؛ اما اینکه این روابط مسیر تازه‌ای برای گسترش روابط سیاسی ایجاد کنند، چندان دقیق نیست، زیرا این تعاملات سال‌هاست وجود داشته و ادامه خواهد داشت. بااین‌حال، وجود چنین ارتباطات اقتصادی و اجتماعی می‌تواند نقش بازدارنده‌ای در افزایش تنش‌های سیاسی میان ایران و کشورهای جنوب خلیج‌فارس داشته باشد و به ایجاد فضایی آرام‌تر برای گفت‌وگو و همکاری کمک کند.

 صارمی‌راد، در خصوص آینده روابط ایران با کشورهای خلیج‌فارس نیز گفت: به نظر من آینده این روابط تا حد زیادی به‌شدت و تداوم تهدیدهای خارجی بستگی دارد. در سال‌های اخیر، کشورهای منطقه متوجه شده‌اند که تهدیدهای بیرونی می‌توانند موجودیت و امنیت آنها را به خطر بیندازند. حتی برخی مقامات آمریکایی آشکارا تاکید کرده‌اند که خاورمیانه مجموعه‌ای از کشورها نیست، بلکه مجموعه‌ای از قومیت‌ها و قبایل است که در چارچوب توافق‌نامه‌های قدیمی مرزبندی شده‌اند. این نوع نگاه باعث نگرانی جدی در کشورهای منطقه شده است، در چنین شرایطی، این کشورها به یک پشتیبان منطقه‌ای نیاز دارند؛ و به نظر من، کشور ما می‌تواند این نقش را ایفا کند.

تثبیت امنیت سیاسی با گسترش روابط سیاسی و اقتصادی

وی در پایان در پاسخ به این سؤال برای تثبیت امنیت و ثبات سیاسی در خلیج‌فارس، چه اقداماتی ضروری است؟ بیان کرد: مهم‌ترین اقدام، گسترش روابط سیاسی و اقتصادی به‌صورت هم‌زمان است. هرچه میزان مراودات اقتصادی با همسایگان افزایش پیدا کند، زمینه برای اعتمادسازی سیاسی نیز تقویت می‌شود. در کنار این، ایران باید توانمندی‌های خود را به شکلی شفاف نشان دهد تا کشورهای منطقه مطمئن باشند که می‌تواند در تأمین امنیت مشترک نقش‌آفرین باشد.