کتابی که از تاریخی ۷ هزارساله پرده برمی‌دارد

بامداد جنوب – الهام بهروزی

کتاب «چهارروستایی از آغاز تا امروز» به قلم نصرالله دوست‌نظام، پژوهشگر و نویسنده جنوبی، به تازگی از سوی انتشارات یوسفی منتشر و روانه بازار کتاب شده است. این اثر که حاصل سال‌ها تحقیق و مطالعه است، به بررسی تاریخ، فرهنگ و جغرافیای منطقه‌ی چهارروستایی و بلوک حیات‌داوود در استان بوشهر می‌پردازد. دوست‌نظام در این اثر با استناد به یافته‌های باستان‌شناسی و منابع تاریخی، قدمت این منطقه را تا هفت هزار سال پیش ردیابی می‌کند و به‎عنوان یک تک‌نگاری جامع، ابعاد مختلف زندگی ساکنان این ناحیه را مورد واکاوی قرار می‌دهد. «چهارروستایی از آغاز تا امروز» تلاشی است برای معرفی و مستندسازی میراث فرهنگی و تاریخی این منطقه که نقشی مهم در شکل‌گیری هویت استان بوشهر ایفا کرده است.

نصرالله دوست‌نظام، نویسنده کتاب «چهارروستایی از آغاز تا امروز»  که در ۱۹ فصل و ۱۲۵۵ صفحه با ویراستاری زینب یوسفی، نویسنده و ویراستار بوشهری تابستان امسال منتشر شده، در این باره گفت: من یک معلم هستم و غیر از معلمی کار دیگری بلد نیستم. در اولین تألیف خود هر آنچه را که طی سال‌های معلمی اندوخته بودم، بر روی صفحات کاغذ ریختم تا اثری خلق شود جامع و ماندگار.

مدیر انتشارات «یوسفی» که از نشرهای فعال استان بوشهر است و نسبت به انتشار آثار بومی به‌ویژه در حوزه فرهنگ، تاریخ، زبان‌شناسی، هنر و … اهتمام ویژه‌ای دارد، نیز در خصوص دغدغه‌های دوست‌نظام برای نوشتن این اثر سترگ گفت: مؤلف در این کتاب تمام ابعاد زندگی ساکنانِ زادگاهش را که در پیوست و ارتباط با ساکنان دیگر سکونتگاه‌ها و مناطق استان کنونی بوشهر زیسته‌اند، به نگارش درآورده است. این کار یک تک‌نگاری کامل و به نوعی دایره‌المعارفی از سکونتگاهی باستانی است که بنا بر کاوش‌های علمی ــ تاریخی هفت هزار سال تاریخ چهارروستایی را در پیِ خود یدک می‌کشد.

زینب یوسفی با بیان اینکه این اثر هرچند به نام چهارروستایی است اما راویِ تاریخِ بخش وسیعی از بلوکِ حیات‌داوود استان بوشهر است، افزود: طرح روی جلد کتاب تصویری از قلعه محمدخان حیات‌داودی ضابط چهارروستایی است و طرح پشت جلد، تپه پیش از تاریخِ «چغابور» با هنرمندی اسماعیل منصورنژاد، گرافیست جنوبی نقش بسته است که خود یکجا تمامی رازهای هفت هزار ساله کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های شمالی خلیج فارس را درونِ خود نهفته دارد.

وی سپس فصول این کتاب تاریخی را به این شرح معرفی کرد: مؤلف در فصل اول کتاب از جغرافیای خشنِ زادگاهش که  رنج‌هایی را بر ساکنان آنجا تحمیل می‌کرده سخن رانده. از اقلیم، بلایای طبیعی، گونه‌های گیاهی و جانوری، بادها و … او واژگان و اصطلاحات اقلیمیِ محلی را از لابلای غبار «باد پیچک‌هایِ» جنوب بیرون کشیده. مشقت‌های زنان روستایی برای تأمین آب با مشکی بر دوش و یا «برداله‌ای» بر پشت چهارپا که نیمه شب‌ها با دلی پر از بیم و امید به صحرا می‌زدند و چاه‌هایی را که با اندک تلخ آبِ  گوارایی که در ته خود جای داده بودند و چاله‌ امید ساکنان روستا به شمار می‌رفتند را به تصویر کشیده است.

در فصل دوم نویسنده با نگاهی فرامحلی به جایگاه استان بوشهر کنونی در تقسیمات کشوری از دوره ایلامی تا به امروز پرداخته و با رهگیری «شریهوم» و«لیانِ» ایلامی از دل هزاره‌ها به بوشهر کنونی رسیده است.

نگارنده در فصل سوم بلوک حیات‌داوود را مورد واکاوی قرار داده. از وجه تسمیه این بلوک با ذکر دیدگاهی جدید که آن را منتسب به پیروان «ابو داوود» دانسته تا حدود و مرزبندی این بلوک در ادوار مختلف تاریخی. از نژاد و زبان و دین ساکنان این دیار تا تجسم مردان و زنان حیات‌داوودی در البسه بومی خودشان (کُردَک و خِفتی یا شلوار فراخو) سخن گفته.

فصل چهارم بازگو کننده نحوه حکمرانی به استناد شیوه واگذاری حکومت‌ها در دوره قاجار (فروش حکومت ایالات و ولایات) است و شیوه حکمرانی سنتی (خان و کدخدا) تا حکمرانی امروزی (شورای اسلامی و دهیاری) را بیان کرده است. در فصل پنجم محوطه‌ها، قلعه‌ها و تپه‌های باستانی روستا که هر کدام داستان‌هایی از هزارتوی تاریخ را با خود یدک می‌کشند با مخاطب نجوا می‌کنند. در فصل ششم، گفت‌وگو از شبکه راه‌های ملی و محلی است که همچون پُلی گذشته‌ها را به امروز پیوند می‌دهند.

مولف در فصل هفتم تغییرات جمعیتی چهار روستایی را از اولین سرشماری رسمی و عمومی کشور (سال ۱۳۳۵) تا آخرین سرشماری (سال ۱۳۹۵) به قلم آورده است. فصل هشتم بیانگر استقرار انسانی، بافت روستا و شکل‌گیری محلات مختلف است. فصل نهم که می‌توان آن را دقیق‌ترین و سخت‌ترین کار میدانی مؤلف به شمار آورد، تهیه شجره‌نامه، خاستگاه تباری و جغرافیایی و جست‌وجوی رد پای طوایف تیره‌ها و خانواده‌های ساکنان روستا در گذر زمان است. فصل دهم ضمن حفظ هویت تاریخی‌اش رنگ و بویی مذهبی گرفته و مؤلف به تاریخچه اماکن زیارتی مذهبی و قبرستان‌های روستا همراه با آداب و سنن عزاداری پرداخته است.

در فصل یازدهم نویسنده آن‌چنان موشکافانه به شیوه زندگی نیاکان خود (کشاورزی و دامی) پرداخته، گویی همراهِ بازیاران به هنگام  جیلُم  تیغ داس را بر ساقه گندم گذاشته و یا با هی هیِ چوپان ها از  گوسفندان شیر دوشیده و چنین مخاطب را به دلِ زندگی گذشتگان می‌برد. در فصل دوازدهم زبان هم با تاریخ سیر می‌کند و دیگر امروزی نیست. در این فصل سخن از گاهشماری و نامگذاری روزها ماه‌ها و فصول بر اساس معیارهای اعتقادی و طبیعی است.

در فصل سیزدهم ناگهان مدرنیته ظهور می‌کند و با آمدن «علی اکبر حقیقت» به عنوان اولین معلم مدرسه «پیشوای» چهارروستایی فصل نوینی از آموزش در این روستا آغاز می‌شود. در فصل چهاردهم مؤلف از توپ گردی سخن رانده که بر ساق پای اولین فوتبالیست‌های روستا بوسه زد.  در فصل پانزدهم کتاب، نوبت به معرفی امکانات، تأسیسات و کارگاه‌های تولیدی روستا رسیده است.

در فصل شانزدهم مؤلف باز هم به تاریخ برگشته و از اولین‌های روستا در حوزه‌های مختلف گفته است. اولین‌هایی که هر کدام خود گواهی از تاریخ‌اند و جاودانه در ذهن‌ها و یادها. فصل هفدهم راوی حوادث و ماجراهایی ا‌ست که در تاریخ بر مردمان این دیار رفته است. از هجوم مغولان و زیست آن‌ها در منطقه تا «سال نهضتی» که تفنگچیان حیات‌داودی بوشهر را تسخیر کردند. از روایت حماسی جنگ «چغابور» تا شبیخون کبوتر بویراحمدی. از شمشیر زدن در حمایت از شاهزاده دلیر زند تا واسموس آلمانی که هنوز هم در اذهان مردم نماد تدبیر و حیله است. از هجوم ملخ و ملخ‌خواری و قتل و عامِ طاعون و خشکسالی که کابوس مردمان جنوب بودند تا انفجار  گلوله‌ی توپی که جان سه تن از اهالی را گرفت.

فصل هجدهم که می‌توان آن را مستندترین فصل کتاب دانست روابط بلوک حیات‌داوود با بلوکات همجوار (شبانکاره، و لیراوی و رودحله) مطرح شده. از جنگ‌هایی چون جنگ «تل عبدالله خانی » و جنگ «هَپُلو» که در لابلای صفحات تاریخ گم شده‌اند و از ازدواج‌های سیاسی تا کلانتری بندر دیلم جهت تسلط بر بلوک لیراوی سخن به میان آمده. و رقابت حیات‌داودی‌ها با خوانین انگالی جهت تصرف بلوک رودحله که نهایتاً در این منازعه به نام حیات‌داودی‌ها ثبت و ضبط شد.

در فصل نوزدهم که آخرین فصل کتاب است مورخ نگاهی اجمالی و مفید به جغرافیا و تاریخ روستاهای همجوار چهارروستایی انداخته است. در این فصل روستاهای پوزه‌گاه، جمولی، چهاربرج، چهارمحل، خلیفه، رودشور، سررود، سمیعا، کدایی، کوهک بزرگ، گاسپید و مال‌محمود مورد تفحص و بررسی قرار گرفته‌اند. درپایان‌ کتاب هم اسناد تاریخی با مخاطب نجوا می‌کنند.