«نایبند» پناهگاه دوباره آهوی جبیر

بامداد جنوب: آهوی جبیر، یکی از گونه‌های شاخص و ارزشمند حیات‌وحش ایران، از نمادهای اصیل زیست‌بوم‌های بیابانی و نیمه‌بیابانی کشور به شمار می‌رود. این‌گونه زیبا و چابک که در گذشته در بخش‌های وسیعی از جنوب و مرکز ایران زیست می‌کرد، طی دهه‌های اخیر به‌ دلیل فشارهای انسانی، تخریب زیستگاه، توسعه صنعتی و کاهش منابع غذایی با تهدیدی جدی روبه‌رو شده است.

در دهه ۱۳۸۰، با گسترش فعالیت‌های صنعتی و عمرانی در مناطق عسلویه و نایبند، بخش وسیعی از زیستگاه‌های طبیعی جبیر تخریب شد، توسعه جاده‌ها، افزایش تردد ماشین‌آلات سنگین، کاهش پوشش گیاهی و کمبود منابع آبی، زیست این‌گونه را در معرض خطر نابودی قرار داد و جمعیت آن به پایین‌ترین حد خود رسید، نگرانی از حذف کامل جبیر از اکوسیستم نایبند سبب شد تا اداره‌ کل حفاظت محیط‌زیست استان بوشهر در سال ۱۳۸۷ طرحی بلندمدت برای حفاظت و تکثیر این‌گونه تدوین و اجرا کند. در قالب این طرح، محوطه‌ای به وسعت ۱۰۰ هکتار با فنرکشی کامل ایجاد شد تا بستری امن برای پرورش و بازسازی جمعیت جبیرها فراهم شود، نخستین گروه از آهوان در سال ۱۳۸۹ از استان‌های همجوار به این محدوده منتقل و در شرایط نیمه‌طبیعی رهاسازی شدند، این اقدام، نخستین گام جدی در مسیر احیای آهوی جبیر در استان بوشهر بود.

در ادامه، پاسگاه محیط‌بانی در محدوده زیستگاه احداث شد تا نظارت و حفاظت فیزیکی تقویت شود، نیروهای محیط‌بان با حضور شبانه‌روزی در منطقه، مانع از ورود شکارچیان و هرگونه تخریب احتمالی شدند، همچنین برنامه‌های تغذیه مصنوعی و تأمین منابع آبی در فصول گرم سال اجرا شد تا شرایط زیستی پایدار برای جبیرها فراهم شود، نتایج این اقدامات نشان داد که در صورت مدیریت علمی و تأمین امنیت زیستگاه، جمعیت جبیر می‌تواند به‌سرعت روندی صعودی پیدا کند.

یکی از نقاط تحول در روند احیای جبیر، ورود صنایع منطقه به عرصه حمایت‌های زیست‌محیطی بود، در سال ۱۳۹۴ یکی از صنایع مستقر در عسلویه در قالب مسئولیت اجتماعی شرکتی نقش خود را در توسعه زیرساخت‌های حفاظتی ایفا کرد، بخش خصوصی با تأمین تجهیزات حفاظتی، نصب سامانه برق خورشیدی، ایجاد سامانه آب‌رسانی و به‌کارگیری نیروی انسانی بومی برای حفاظت از منطقه، گامی مؤثر در پشتیبانی از طرح احیا برداشت، این اقدامات آثار ملموسی در بهبود وضعیت جبیرها برجای گذاشت، شرایط زیستگاه پایدارتر شد، زادآوری طبیعی افزایش یافت و نخستین مرحله رهاسازی آهوان در طبیعت نایبند با موفقیت انجام شد.

در ادامه، پس از اتمام تفاهم‌نامه همکاری، شرکت پتروشیمی جم در قالب مسئولیت‌های اجتماعی، روند حمایت از طرح احیای جبیر را ادامه داد و این حمایت مؤثر باعث شد تا امروز نتایج قابل قبولی در ادامه روند بهبود وضعیت جبیرها و زادآوری آن‌ها حاصل شود و در سال جاری نیز مرحله دوم رهاسازی به زیستگاه طبیعی با موفقیت انجام‌شده است.

بااین‌حال، مسیر احیای جبیر در بوشهر همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است، توسعه ساخت‌وساز در حریم پارک ملی نایبند و خشکسالی‌های پی‌درپی از مهم‌ترین عوامل تهدید پایداری جمعیت این‌گونه به شمار می‌رود، کارشناسان معتقدند که تداوم موفقیت در این پروژه، نیازمند استمرار حمایت پایدار صنایع در قالب مسئولیت اجتماعی، نظارت و پایش منظم زیستگاه با استفاده از نیروهای محیط‌بانی و فناوری‌های نوین و تقویت همکاری میان سازمان‌های دولتی، جوامع محلی و نهادهای مردمی است، تنها در سایه چنین همکاری گسترده و هماهنگی واقعی می‌توان امید داشت که جمعیت جبیر در نایبند به ثبات کامل برسد.

عبدالرحمن مرادزاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر از روند موفق احیای آهوی جبیر در پارک ملی دریایی نایبند خبر داد و با اشاره به نقش صنایع منطقه و مردم، استمرار حمایت و نظارت را شرط تثبیت جمعیت این‌گونه ارزشمند دانست.

وی آهوی جبیر را یکی از گونه‌های شاخص و ارزشمند بیابانی جنوب کشور دانست و با بیان اینکه زیستگاه اصلی آن در استان بوشهر محدوده خشکی پارک ملی دریایی نایبند در عسلویه است گفت: متأسفانه طی سال‌های گذشته به‌دلیل توسعه صنعتی، تخریب زیستگاه، کاهش منابع غذایی و خشکسالی‌های پیاپی، جمعیت جبیر در استان به‌شدت کاهش پیدا کرد و خطر حذف کامل این‌گونه، ما را به اجرای پروژه احیا سوق داد.

مرادزاده با اشاره به تاریخچه طرح حفاظت و تکثیر جبیر افزود: در سال ۱۳۸۷ با ایجاد محوطه حفاظت‌شده‌ای به وسعت ۱۰۰ هکتار و فنس‌کشی کامل، نخستین گروه آهوان از استان‌های همجوار به منطقه نایبند منتقل و در شرایط نیمه‌طبیعی رها شدند. احداث پایگاه محیط‌بانی در زیستگاه و حضور شبانه‌روزی محیط‌بانان باعث شد امنیت گونه تضمین شود و برنامه‌های تغذیه مصنوعی و تأمین آب در فصول گرم اجرا گردد. نتیجه این اقدامات، افزایش زادآوری و رشد تدریجی جمعیت جبیر بود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با اشاره به نقش صنایع منطقه در ارتقای زیرساخت‌های حفاظتی عنوان کرد: ورود صنایع انرژی و پتروشیمی به پروژه احیا نقش مهمی در حفظ جبیر داشته است. شرکت پلیمر آریاساسول و پس از آن پتروشیمی جم با تأمین تجهیزات حفاظتی، ایجاد سامانه‌های آبرسانی و برق خورشیدی و بکارگیری نیروهای بومی محیط‌بان، حمایت مؤثری از طرح داشتند. این همکاری‌ها موجب تثبیت وضعیت زیستی جبیر، افزایش طبیعی زادآوری و موفقیت مرحله دوم رهاسازی در سال جاری شد.

مرادزاده تأکید کرد: در کنار حمایت صنایع، آموزش و مشارکت جوامع محلی نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش تهدیدات و ارتقای حفاظت داشته است. ایجاد موزه تنوع زیستی و مرکز آموزش محیط زیست نایبند نه‌تنها به آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان کمک کرده، بلکه مشارکت مردم در مراقبت از گونه را افزایش داده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر چالش‌های پیش‌روی پروژه احیای جبیر را این‌گونه مطرح کرد: تداوم ساخت‌‌وسازهای بی‌رویه در حریم پارک ملی نایبند و وقوع خشکسالی‌های مکرر همچنان آینده جمعیت جبیر را تهدید می‌کند. برای حفظ دستاوردهای کنونی، استمرار مسئولیت‌پذیری صنایع، پایش منظم زیستگاه با استفاده از فناوری‌های نوین و حمایت همه‌جانبه مردم و دستگاه‌های اجرایی استان ضروری است.

وی در پایان خاطرنشان کرد: احیای آهوی جبیر در استان بوشهر نمونه‌ای موفق از تلفیق مدیریت علمی، مسئولیت اجتماعی صنایع و مشارکت مردمی است. امیدواریم با استمرار این همکاری، نه‌تنها جمعیت جبیر به ثبات برسد، بلکه الگویی ملی برای حفاظت از گونه‌های در معرض تهدید و مدیریت هم‌زمان توسعه و محیط‌زیست ارائه شود.