تئاتر؛ زبان مشترک کودکان با جهان

بامداد جنوب – الهام بهروزی

تئاتر کودک یکی از ژانرهای پایه‌ساز و مهمی است که نقش موثری در شکل‌گیری شخصیت، رشد خلاقیت و تقویت مهارت‌های ارتباطی کودکان در سال‌های ابتدایی زندگی ایفا می‌کند. این شاخه هنری با ترکیب سرگرمی و آموزش، بستری مناسب برای انتقال ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی به نسل نو ایجاد می‌کند.

زهره زنگنه، هنرمند و داستان‌نویس باتجربه و جوان جنوبی چند سالی است که در کنار نویسندگی، به تئاتر کودک روی آورده است و با برگزاری کارگاه‌های آموزش بازیگری و تولید آثار متنوع کودک درصدد است تا ضمن پرورش نسلی نو در بازیگری تئاتر، مسیر کودکان بوشهری را در صحنه‌های حرفه‌ای هموار سازد و کیفیت تولیدات تئاتر کودک را در استان ارتقا دهد، افزون بر این، ذائقه مخاطبان خردسال و خانواده‌ها را به سوی آثار اصیل، ارزشمند و محتوادار سوق دهد؛ آثاری که بتوانند هم سرگرم‌کننده باشند و هم آموزنده و در عین حال هویت فرهنگی بومی را پاس بدارند.

زنگنه بر این عقیده است که تئاتر بستر مناسبی برای ظهور و بروز استعداد و خلاقیت کودکان و تقویت اعتماد به نفس در آن‌هاست؛ چراکه با فراهم کردن محیطی امن، خلاق و الهام‌بخش، به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا شخصیت و نیازهای خود را بهتر بشناسند، توانایی‌هایشان را بیازمایند و در مسیر رشد هنری و شخصیتی گام بردارند.» به بهانه دغدغه‌ها و فعالیت‌های حرفه‌ای این هنرمند و نویسنده جنوبی در حوزه تئاتر کودک، گفت‌وگویی را با وی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.

از نگاه شما تئاتر کودک چه جایگاهی در تربیت و رشد شخصیت نسل جدید دارد و از چه جنبه‌هایی بر مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت کودکان می‌تازد؟

تئاتر کودک در وهله اول روی بالا بردن اعتماد به نفس کودک کار می‌کند. خجالتی بودن و کم حرف بودن بچه‌ها را از بین می‌برد و به‌خاطر تمرین‌های فن بیان و خلاقیت و بداهه، دایره‌ واژگان کودک وسیع می‌شود. از طرفی چون علم زبان بدن به بچه‌ها آموزش داده می‌شود، مهارت‌های ارتباطی‌شان هم بالاتر می‌رود.

به نکته‌های درستی اشاره کردید، حال با توجه به اینکه تئاتر کودک اغلب نیازمند روش‌های آموزشی خاصی است؛ شما چه تکنیک‌ها و تمرین‌هایی به‌کار می‌برید که بیشترین تأثیر را بر اعتمادبه‌نفس و بیان کودکان بگذارد؟

بخش زیادی از آموزش از طریق تعامل و دوستی اتفاق می‌افتد. مثل داد و ستدی هست که سود دو طرفه داشته باشد. اعتماد به نفس بچه‌ها با هر اتودی که جلوی دوستانشان می‌زنند و و با تشویق‌هایی که از سمت دوستان و معلم‌شان می‌شوند ذره ذره رشد می‌کند و با اجرای روی صحنه، این اعتماد به نفس، تبدیل به عزت نفس و خودباوری می‌شود. خاصیت تئاتر همین است. به‌خصوص که در کلاس‌ها، نظر دادن و نظر شنیدن یا همان نقدکردن درست در بچه‌ها رشد پیدا می‌کنو و آن‌ها جسارت در جمع صحبت کردن را از همان جلسات اول در خودشان احساس می‌کنند؛ چون کلاس‌های ما حضوری و فیزیکی است که به بچه‌ها فرصت دیده شدن و شنیده شدن می‌دهد.

با توجه به چند سال سابقه برگزاری کارگاه‌های آموزشی بازیگری در بوشهر، چگونه می‌کوشید کودکان را به‌طور علمی و آکادمیک با هنر بازیگری آشنا کرده و استعدادهای آنان را پرورش دهید؟

کار با کودک مستلزم این است که مفاهیم و آموزش‌های تئوری شکسته شوند، ساده‌سازی شوند و همراه با اتودهای گروهی و فردی انتقال داده شوند. گاهی بچه متوجه هم نمی‌شود که دارد آموزش‌های سخت بازیگری را در ذهنش جا می‌دهد؛ چون این آموزش‌ها را در فضایی شاد و با اتودهایی که به صورت بازی شبیه‌سازی شده، یاد می‌گیرد.

در روند آموزش، چگونه تعادل بین بازیگری به معنای هنری و بازی به عنوان تجربه آزاد کودک را برقرار می‌کنید تا آموزش تبدیل به فشار یا قالب‌بندی نشود؟

ببینید، کارگاه‎‏های بازیگری کودک به هیچ عنوان شبیه کلاس‌های بزرگسال نیست. مثلا بخشی از مطالب آموزشی از طریق نقاشی کردن و بخشی دیگر همراه با بازی و اتودهای جذاب انتقال داده می‌شود. در مورد همه شخصیت‌هایی که قرار است بچه‌ها نقش‌شان را ایفا کنند، جمعی صحبت می‌کنیم، بچه‌ها در مورد نقاط ضعف و قدرت بازی‌های هم نظر محترمانه می‌دهند و تعامل کردن را یاد می‌گیرند و این طوری شخصیت هنری‌شان کنار هم رشد می‌کند.

به نظر می‌رسد برگزار کردن این کارگاه‌ها در شهری مانند بوشهر با محدودیت‌ها و چالش‌های خاصی همراه باشد؛ مهم‌ترین مانع یا مشکلی که با آن روبه‌رو بوده‌اید، چه بوده است؟

حقیقتا مانع خاصی وجود ندارد. زمانه به سمتی رفته است که خانواده‌ها به شدت حمایتگر شدند و به علاقه فرزندان‌شان بسیار بها می‌دهند. بنابراین نسل الان سختی‌هایی را که نسل‌های قبل برای راضی کردن خانواده‌ها متحمل می‌شدند، ندارند.

اما شاید بتوان گفت که عمده مشکلات ما در اجراها اتفاق می‌افتد. اجرا به اجرا شاهدیم که هزینه کرایه سالن، ساخت و تهیه دکور و دستمزد عوامل به شدت بالا رفته، از طرفی قیمت بلیت‌ها همان قیمت قبل است. خلاصه که مدیریت مالی اجراها داره سخت و سخت‌تر می‌شود و دیگر فروش بلیت پاسخگوی هزینه‌های بالای کار نیست.

سهم خانواده‌ها در این مسیر چقدر پررنگ است؟

من سهم خانواده‌ها را در حمایت از بچه‌ها در همه کارهای هنری به خصوص تئاتر و بازیگری، بسیار موثر و زیاد می‌بینم. بارها شاهد بودم خوانواده‎ها از مسیرهای دور مثل عالیشهر و وحدتیه، بچه‌شان را به آموزشگاه ما می‌آورند و خودشان در گرما یا سرما بیرون کلاس می‌نشینند تا کلاس تمام شود و همراه بچه همان مسیر طولانی را دوباره برگردند. این فقط بخش کوچکی از حمایت‌های والدین است. از بردن بچه‌ها برای تست‌های انتخاب بازیگرِ فیلم گرفته تا حضور و حمایت‌های خانوادگی در روزهای اجرا که با گل و کادو، تلاش بچه‌هاشان را تشویق و تائید می‌کنند.

با توجه به تجربه‌ای که در این سال‌ها در کارگاه‌های آموزشی بازیگری کسب کردید، آیا کودکان بوشهری ظرفیت‌های خاصی (از نظر روحیه، زبان بدن، یا روایتگری فرهنگی) در هنر تئاتر دارند که بتوانند در آینده خود را به تئاتر ایران معرفی کنند؟

بدون اغراق، بچه‌های بوشهر پتانسیل بالایی برای ورود به دنیای سینما و طی کردن پله‌های ترقی را دارند. با وجود امکانات محدود در زمینه آموزش و اجرا، من امید زیادی دارم که از این نسل، هنرمندهای بزرگی خواهیم داشت که نام و آوازه‌ بوشهر را دو چندان کنند.

اینجا تنها موردی که می‌تواند نگران‌کننده باشد، این است که اکثر بچه‌های الان لهجه بومی بوشهری ندارند و به دلایلی که بیشتر به خانواده‎ها برمی‌گردد، ما در این زمینه دچار ضعف هستیم و بیم این می‌رود که در آینده هنرمندانی داشته باشیم که با لهجه بوشهری کمترین آشنایی و قرابت را دارند.

آیا برای پیوند دادن تئاتر کودک با ادبیات و فرهنگ بومی بوشهر برنامه‌ای دارید تا هم هویت محلی حفظ شود و هم کودکان با ریشه‌های خود آشنا شوند؟

حقیقت این است که نمایشنامه‌هایی که تا به‌حال روی صحنه بردم با محوریت انتقال پیام‌های آموزشی به مخاطب بوده است. روایت‎ها اکثرا اقتباس از داستان‌های معروف جهان بوده؛ چراکه محدودسازی نمایش‌های کودک به اقلیم خاص و بوم‌گرایی، ممکن است کودک و نوجوان بازیگر را به تکرار و ساده‌انگاری حرفه بازیگری بیندازد؛ اما بدم نمی‎آید یکی دو تا کار بومی هم با بچه‌ها روی صحنه ببرم.

چشم‌اندازی که برای ادامه این کارگاه‌ها تعریف کردید، چیست؟

همیشه ایده‌های بزرگ‌تر و کارهای بزرگ‌تری وجود دارد که هر هنرمندی دوست دارد آن‌ها را تجربه کند. اگر فرصت و شرایطش ایجاد بشود، حتما از عملی شدن این ایده‌ها و کارها استقبال می‌کنم.