سفر به فریدن (بخش ۲)
۱۴۰۴-۰۷-۰۶
محمدرضا بلادی
پاسخ به یک ابهام تاریخی درباره محل دفن خالق دانشنامه خلیج‌فارس
0 بازدید
۱۹ تیرماه مقاله‌ای از من با عنوان «بوشهر؛ محل دفن خالق بریتانیایی دانشنامه خلیج فارس» در خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) منتشر شدکه در این نوشتار با استناد به اسناد تاریخی، محل دفن جان گوردن لوریمر را در بوشهر معرفی کردم؛ اما برخی تاریخ‌نگاران و علاقه‌مندان به حوزه تاریخ واکنش‌های به این متن نشان دادند و احتمالات را در این زمینه مطرح کردند که از جمله اینکه احتمال دارد پیکر لوریمر در سال‌های بعد به تهران منتقل شده باشد یا اینکه با قطعیت گفتند که در کتاب «جنوب غرب ایران» اثر سر آرنولد ویلسون به این موضوع اشاره شده است.
با توجه به اهمیت موضوع، نکاتی را لازم دیدم در این زمینه مطرح کنم که در ادامه می‌آید:
- انتقال اجساد نظامیان بریتانیایی از بوشهر به تهران
طبق گزارش‌های رسمی کمیسیون قبور جنگ کشورهای مشترک‌المنافع (CWGC)، انتقال برخی اجساد نظامیان بریتانیایی از گورستان بوشهر به گورستان جنگی تهران (واقع در باغ سفارت بریتانیا – قلهک) در سال‌های ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۳ میلادی صورت گرفته است. این انتقال شامل کشته‌شدگان جنگ جهانی اول و دوم بوده و صرفاً به دلایل حفاظتی و متمرکزسازی انجام شده است. جان گوردن لوریمر اما در سال ۱۹۱۴ میلادی، پیش از آغاز جنگ جهانی اول، درگذشت و در بوشهر دفن شد. بنابراین اصولاً مشمول این طرح انتقال نبوده است.
- فهرست اسامی دفن‌شدگان در گورستان جنگی تهران
بر اساس پایگاه رسمی CWGC، همه اسامی افراد مدفون در گورستان جنگی تهران، از جمله آن‌هایی که از گورستان‌های جنوب ایران (بوشهر، خرمشهر و بندرعباس) منتقل شده‌اند، ثبت و در دسترس است. در این فهرست هیچ نامی از جان گوردن لوریمر وجود ندارد.
۳. کتاب «جنوب غرب ایران» و نادرستی انتساب نقل قول
کتاب «جنوب غرب ایران» شامل نامه‌‌ها و یادداشت‌های میدانی سر آرنولد ویلسون در فاصله سال‌های ۱۹۰۷ تا ۱۹۱۴ است. ویلسون در این دوره در مناطق مختلف جنوب غربی ایران از جمله بوشهر، فارس و لرستان مأموریت‌‌هایی انجام داد. وی در سال ۱۹۴۰ کشته شد و کتاب مذکور در سال ۱۹۴۱ (پس از مرگش) منتشر شد. حال آنکه انتقال اجساد گورستان بوشهر به تهران حدود ۲۳ سال پس از درگذشت ویلسون انجام شده است. بدیهی است او هیچ گونه اطلاعی از این رخداد نداشته و نمی‌‌توانسته در یادداشت‌های خود به آن اشاره کرده باشد.
۴. اشاره ویلسون به برادر لوریمر
در متن اصلی کتاب، ویلسون از همکاری با فردی به نام کاپیتان لوریمر یاد می‌کند و در دو مورد صراحتاً می‌نویسد که وی برادر جان گوردن لوریمر است که در بوشهر اقامت دارد. این اشاره نه تنها هیچ گونه ارتباطی با مرگ یا تدفین ندارد، بلکه نشان می‌دهد که لوریمر در زمان نگارش کتاب توسط ویلسون زنده بوده است. بنابراین با در نظر گرفتن مطالب فوق و اسنادی که پیش‌تر در مقاله به آنها اشاره شد، همچنان بر این باور هستم که جان گوردن لوریمر در بوشهر دفن شد و جسد او هیچ گاه به تهران یا جای دیگری منتقل نشده است.
با این حال، از هرگونه نقد مستند و ارائه منبع معتبر در رد یا تصحیح این یافته‌‌ها استقبال می‌کنم. بی‌تردید گفت‌‌و‌گوی مستند و متکی بر منابع اصیل، زمینه‌‌ساز تقویت فهم تاریخی و غنای پژوهش‌های منطقه‌‌ای خواهد بود.