هر رفتار ما، آیینه‌ای از شهر ما
۱۴۰۴-۰۵-۱۱
زهرا فاریابی
آیا مدارس آماده بحران‌های ذهنی و اجتماعی نسل نو هستند؟
0 بازدید
از ماه‌ها پیش، صدای قلم‌موها در راهروها و بوی رنگ تازه در کلاس‌ها خبر از یک مهر متفاوت در بوشهر می‌داد. پشت این تغییرات، پروژه مهر با برنامه‌ریزی از اسفند سال گذشته آغاز شده بود؛ طرحی که این‌بار قرار است بیش از ۲۶۲ هزار دانش‌آموز را در ۸۶۰۰ کلاس درس با حضور ۱۶ هزار فرهنگی، به سال تحصیلی تازه پیوند دهد. تجهیز و مرمت فضاهای آموزشی، جذب نیروهای جوان دانشگاه فرهنگیان و ماده ۲۸، و تلاش برای تکمیل ۸۰ درصد پروژه‌های ساختمانی تا پایان تابستان، همه با یک هدف مشترک پیش رفته‌اند: شروع سالی پرنشاط، عادلانه و باکیفیت برای نسل فردای استان، اما یک پرسش اساسی در میان این هیاهو گم می‌شود: آیا مدارس ما تنها با زیبا و مجهز شدن می‌توانند پاسخگوی بحران‌های ذهنی و اجتماعی نسل امروز باشند؟
جلوه‌های مثبت پروژه مهر
پروژه مهر ۱۴۰۴ در بسیاری از نقاط کشور دستاوردهای ملموسی داشته است. رنگ‌آمیزی کلاس‌ها، تعمیر تجهیزات آموزشی، ایمن‌سازی حیاط‌ها و بازسازی فضای سبز، محیط مدرسه را زیباتر و امن‌تر کرده است. بسیاری از دانش‌آموزان در چنین فضایی انگیزه بیشتری برای حضور پیدا می‌کنند و معلمان نیز با انرژی مضاعف وارد کلاس می‌شوند.
استفاده از فناوری‌های نوین هم یکی از نکات مثبت این پروژه بوده است. تجهیز برخی کلاس‌ها به لپ‌تاپ و نرم‌افزارهای آموزشی چندرسانه‌ای، فرآیند تدریس را جذاب‌تر و ارتباط میان معلم و دانش‌آموز را مؤثرتر کرده است. همچنین طرح‌هایی مثل «دیوار آرزوها» که دانش‌آموزان می‌توانند اهداف و انگیزه‌هایشان را بر روی آن بنویسند، یا جشنواره‌های فضای سبز برای ایجاد نشاط و حس تعلق، نمونه‌هایی از تلاش برای توجه به جنبه‌های روحی و اجتماعی زندگی مدرسه هستند. حتی گام‌های کوچک‌تری مانند ارسال پیامک به والدین یا ارزیابی آنلاین، باعث شده ارتباط خانواده و مدرسه شکل تازه‌ای به خود بگیرد.
سایه سنگین بحران‌های پنهان
با وجود همه این اقدامات، واقعیت این است که بخش بزرگی از نیازهای دانش‌آموزان امروز هنوز در پروژه مهر نادیده گرفته می‌شود. نسلی که اکنون روی نیمکت‌های مدرسه نشسته، با چالش‌هایی مواجه است که رنگ‌آمیزی کلاس‌ها به تنهایی پاسخی برای آن‌ها نیست. فشارهای اقتصادی خانواده‌ها، اضطراب‌های روانی، تغییرات سریع فرهنگی، آسیب‌های اجتماعی و حتی بحران هویت، بخشی از واقعیت زندگی نوجوانان امروز است.
بسیاری از مدارس کشور هنوز از داشتن مشاوران متخصص محروم‌اند. برنامه‌های آموزش مهارت‌های زندگی یا گفت‌وگوی گروهی برای کاهش استرس و ایجاد تاب‌آوری به‌ندرت اجرا می‌شوند. معلمان نیز اغلب آموزش لازم برای مواجهه با مسائل روانی و اجتماعی دانش‌آموزان را ندیده‌اند. در چنین شرایطی، طبیعی است که بخشی از مشکلات روانی نوجوانان به سکوت و انزوا یا حتی رفتارهای پرخطر کشیده شود.
فرصت از دست‌رفته یا نقطه آغاز تحول؟
پروژه مهر می‌تواند فرصتی طلایی برای بازنگری جدی در نقش مدرسه باشد. مدرسه نه فقط مکانی برای آموزش ریاضی و علوم، بلکه جایی برای پرورش شخصیت، هویت و مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان است. اگر پروژه مهر تنها بر ظاهر و امکانات فیزیکی متمرکز شود، بخش مهمی از مأموریت مدرسه مغفول خواهد ماند.
امروز، جامعه بیش از هر زمان دیگری به نسلی نیاز دارد که نه‌تنها باسواد، بلکه دارای سلامت روان، مهارت حل مسئله و توانایی ارتباط مؤثر با دیگران باشد. مدرسه نخستین جایی است که می‌تواند این سرمایه اجتماعی را پایه‌گذاری کند. بنابراین بازتعریف پروژه مهر به‌عنوان یک طرح جامع «روانی ـ فرهنگی» می‌تواند آینده‌ای متفاوت برای نظام آموزشی رقم بزند.
نقش خانواده و جامعه
بخش مهمی از این تغییر نیز به خانواده‌ها و جامعه بازمی‌گردد. والدین باید بدانند که نقش‌شان تنها تأمین هزینه‌های تحصیل نیست؛ بلکه گفت‌وگو با فرزندان، همراهی در مشکلات روحی و همکاری با مدرسه از ضرورت‌های امروز است. جامعه نیز باید مدرسه را تنها یک ساختمان آموزشی نبیند، بلکه آن را مرکز پرورش نسل آینده بداند. رسانه‌ها، سازمان‌های مردم‌نهاد و حتی بخش خصوصی می‌توانند در حمایت روانی و اجتماعی از دانش‌آموزان نقش‌آفرین باشند.
پروژه مهر در شکل کنونی‌اش توانسته به بهبود فضای آموزشی کمک کند و انگیزه تازه‌ای در مدارس ایجاد نماید. اما اگر بخواهد پاسخگوی واقعیت‌های امروز جامعه و نسل جدید باشد، باید گام‌های بلندتری بردارد. تمرکز صرف بر رنگ و ظاهر کافی نیست؛ آنچه آینده را می‌سازد، توجه به درون دانش‌آموزان و نیازهای روانی و اجتماعی آنان است.
پیشنهاد روشن این است: آموزش‌وپرورش باید پروژه مهر را از یک طرح عمرانی به یک پیمان روانی ـ فرهنگی ارتقا دهد. در این پیمان، حضور مشاوران متخصص، برگزاری کارگاه‌های مهارت زندگی، تقویت ارتباط خانواده و مدرسه و آموزش معلمان برای مدیریت مسائل روانی و اجتماعی، جایگاهی برابر با ساخت‌وساز و زیباسازی پیدا کند. تنها در این صورت است که می‌توان امید داشت مدارس، محیطی امن و الهام‌بخش برای رشد نسل آینده باشند؛ نسلی که نه‌فقط درس می‌خواند، بلکه برای زندگی در دنیای پرچالش فردا آماده می‌شود.