«کارور گاز» در تقلا برای اصلاح الگوی مصرف خانگی

بامداد جنوب: ناترازی انرژی، به‌ویژه در بخش گاز، هر ساله با فرارسیدن فصل سرد به یکی از جدی‌ترین نگرانی‌های دولتمردان و متولیان انرژی کشور بدل می‌شود. زمستان گذشته این چالش بیش از هر زمان دیگری خودنمایی کرد؛ از یک‌سو رشد مصرف خانگی و صنعتی و از سوی دیگر، محدودیت در ظرفیت تولید و انتقال، موجب شد تا فشار بی‌سابقه‌ای بر شبکه گاز کشور وارد آید. تراز منفی گاز نه‌تنها برنامه‌های صنعتی و نیروگاهی را مختل کرد، بلکه دولت را ناگزیر ساخت با مجموعه‌ای از سیاست‌های اضطراری، از جمله مدیریت مصرف، تغییر الگوی سوخت نیروگاه‌ها و اولویت‌بندی تأمین گاز، موازنه‌ای شکننده میان تولید و مصرف برقرار کند.

این تجربه زمستان گذشته بار دیگر لزوم بازنگری در سیاست‌های توسعه زیرساخت، افزایش بهره‌وری انرژی و اصلاح الگوی مصرف را به‌عنوان ضرورتی حیاتی برای آینده‌ پایداری انرژی کشور برجسته کرد؛ ضرورتی که هرچند در سال‌های اخیر با تدابیر و اقدام‌های وزارت نفت تا حدی برای کاهش تبعات آن تلاش شده و کوشیده‌اند زندگی روزمره مردم از آسیب دور بماند، اما نگاهی به آمار مصرف گاز طبیعی نشان می‌دهد ناترازی گاز همچنان از دغدغه‌های پایدار و چالش‌های جدی پیش‌روی حکمرانی انرژی در ایران است.

در همین راستا، شرکت ملی گاز ایران برای مدیریت مصرف در بخش خانگی، به طراحی و اجرای طرح‌هایی نوین روی آورده است؛ از جمله «طرح کارور گاز» که نخستین گام اجرایی آن با اجرای پایلوت طرح مهان از دی‌ماه سال گذشته در استان یزد برداشته شد. این طرح پس از تدوین پیش‌نویس سند تنظیم‌گری در آبان ۱۴۰۳، ابلاغ آیین‌نامه هیات وزیران در تیر ۱۴۰۴ و آماده‌سازی سازوکارهای اجرایی، اکنون مهیای اجرا در پنج تا هفت استان کشور است.

«طرح کارور گاز» که در زنجیره پایین‌دستی صنعت تعریف شده، با هدف ارتقای بهره‌وری، کاهش مصرف بی‌رویه و بهبود کیفیت خدمات گازرسانی دنبال می‌شود. در این طرح، شرکت‌های کارور به‌عنوان حلقه واسط میان شرکت‌های گاز استانی و مشترکان نهایی عمل کرده و با تکیه بر داده‌های دقیق، فناوری‌های نو و ابزارهای مدیریتی، به اصلاح الگوی مصرف و ارتقای فرهنگ مصرف بهینه در جامعه کمک می‌کنند.

بر پایه این برنامه، دامنه فعالیت شرکت‌های کارور شامل طراحی و اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف، نصب تجهیزات اندازه‌گیری هوشمند، توسعه خدمات گاز، بهره‌برداری و نگهداری از شبکه‌ها و تأسیسات است. نظارت بر این فعالیت‌ها نیز از سوی شرکت ملی گاز ایران انجام می‌شود تا هماهنگی ملی و رعایت استانداردهای فنی تضمین شود.

به گزارش ایسنا، یکی از ابزارهای کلیدی در اجرای طرح، گواهی گاز یا اوراق گاز است؛ سندی قابل معامله در بورس انرژی که به‌ازای صرفه‌جویی حاصل از پروژه‌ها صادر می‌شود. این ابزار، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بهینه‌سازی را توجیه‌پذیر کرده و بازپرداخت سرمایه را تضمین می‌کند. شرکت‌های کارور موظفند از سامانه‌های نرم‌افزاری منطبق با سیاست‌های شرکت ملی گاز استفاده کرده، پروتکل‌های امنیتی و حراستی را رعایت و از توانمندی مالی، فنی و مدیریتی لازم برخوردار باشند.

در کنار آن، ستاد شرکت ملی گاز مسئول تائید صلاحیت کارورها، صدور پروانه فعالیت و تخصیص گواهی صرفه‌جویی است. شرکت‌های گاز استانی نیز وظیفه عقد قرارداد، تسویه صورت‌حساب‌ها و ارزیابی میزان صرفه‌جویی را برعهده دارند. بر اساس برنامه هفتم پیشرفت کشور، تولید انرژی معادل ۹ میلیون بشکه نفت خام هدف‌گذاری شده و بهینه‌سازی مصرف گاز از مسیر فعالیت شرکت‌های کارور، از محورهای اصلی تحقق این هدف به شمار می‌رود.

این طرح علاوه بر کاهش اتلاف انرژی، به توسعه فناوری‌های نو، جذب سرمایه‌گذاری و تقویت تولید ملی کمک می‌کند.  در مجموع، با توجه به افزایش مصرف در بخش خانگی و پیش‌بینی کاهش دما در ماه‌های پیش‌رو، اجرای این طرح در هفت استان کشور، یکی از مهم‌ترین اقدامات شرکت ملی گاز برای مدیریت مصرف و پایداری شبکه در زمستان پیش‌رو خواهد بود.

مدیر انرژی و کربن شرکت ملی گاز ایران در این خصوص گفت: آیین‌نامه مربوط به طرح بهینه‌سازی مصرف گاز در تیرماه سال گذشته از سوی دولت ابلاغ شده و اجرای آن در شهر اردکان یزد بیش از یک سال به‌عنوان پایلوت آغاز شده، این طرح با هدف کاهش مصرف گاز در بخش خانگی و انتقال بخشی از گاز صرفه‌جویی‌شده به بخش صنعتی طراحی شده است.

علی‌اصغر رجبی افزود: در این طرح، رفتارهای مصرفی مشترکان خانگی از جمله وضعیت در و پنجره‌ها، بخاری‌ها و سایر تجهیزات گرمایشی مورد بررسی قرار گرفته تا مشخص شود با اصلاح این موارد چه میزان صرفه‌جویی حاصل می‌شود. نتایج پایلوت نشان داده که اصلاح الگوی مصرف و بهبود عایق‌بندی و تجهیزات می‌تواند بین ۴۰ تا ۵۰ درصد از مصرف گاز خانگی را کاهش دهد.

به گفته وی، شرکت‌های کارور در زنجیره تأمین جدید میان مصرف‌کننده و عرضه‌کننده قرار می‌گیرند. این شرکت‌ها با تحلیل داده‌های مربوط به مصرف گاز، می‌توانند رفتار مصرف‌کنندگان را پیش‌بینی کرده و با شناسایی نقاط هدررفت انرژی، راهکارهایی برای اصلاح و بهینه‌سازی ارائه دهند.

مدیر انرژی و کربن شرکت ملی گاز ایران درباره زمان اجرای سراسری طرح نیز گفت: فراخوان اجرای گسترده این طرح به‌زودی منتشر می‌شود و در مرحله نخست، پنج تا هفت استان کشور برای اجرای طرح انتخاب خواهند شد. اجرای این طرح در مقیاس وسیع‌تر به دلیل بالا بودن مصرف در بخش خانگی، می‌تواند آثار بسیار مثبتی بر تراز گاز کشور داشته باشد.

رجبی در ادامه درباره نقش شرکت‌های کارور در اجرای این طرح توضیح داد: شرکت‌های کارور، شرکت‌های داده‌محور هستند که در زنجیره تأمین جدید میان مصرف‌کننده و عرضه‌کننده قرار می‌گیرند. این شرکت‌ها با تحلیل داده‌های مربوط به مصرف گاز، می‌توانند رفتار مصرف‌کنندگان را پیش‌بینی کرده و با شناسایی نقاط هدررفت انرژی، راهکارهایی برای اصلاح و بهینه‌سازی ارائه دهند.

وی با اشاره به اینکه عملکرد این شرکت‌ها مشابه اپراتورهای تلفن همراه است که بین شرکت مخابرات و مشتری قرار می‌گیرند و با تحلیل داده‌ها، خدمات بهتری ارائه می‌دهند، تصریح کرد: شرکت‌های کارور نیز با استفاده از اطلاعات گذشته مصرف‌کنندگان می‌توانند رفتار مصرفی را بررسی کرده، محل‌های اتلاف انرژی را شناسایی و پیشنهادهایی برای کاهش آن ارائه کنند. به‌این‌ترتیب، داده‌محوری و تحلیل هوشمند مصرف، ارزش خدمات این شرکت‌ها را در طرح‌های ملی بهینه‌سازی انرژی افزایش می‌دهد.

بی‌تردید اصلاح الگوی مصرف گاز در بخش خانگی، صرفاً با سیاست‌گذاری‌های دولتی و ابزارهای فناورانه محقق نخواهد شد؛ بلکه نیازمند همراهی، آگاهی و مشارکت واقعی مردم است. تکنولوژی و داده هرچقدر هم پیشرفته باشد، اگر در سوی دیگر، مصرف‌کننده اراده‌ای برای تغییر عادت‌های خود نداشته باشد، تلاش‌ها به نتیجه مطلوب نخواهد رسید.

در این مسیر، فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی نقش کلیدی ایفا می‌کند؛ از آموزش شیوه‌های ساده صرفه‌جویی در مدارس و رسانه‌ها گرفته تا ایجاد مشوق‌های واقعی برای خانوارهایی که الگوی مصرف مطلوب دارند. هم‌زمان، شفافیت در ارائه اطلاعات و بازخورد دقیق به مشترکان، می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری و مشارکت آگاهانه مردم را تقویت کند. به بیان دیگر، آینده‌ پایداری انرژی زمانی تضمین می‌شود که فناوری و مدیریت هوشمند با مسئولیت اجتماعی مردم در یک مسیر مشترک قرار گیرند.

در این راستا، یک کارشناس انرژی بر این باور است که مسئولیت مشترک مردم در مدیریت منابع گاز محدود، نقشی کلیدی در عبور کشور از فصل سرما دارد. استفاده بهینه از گرمایش به این معناست که دمای خانه‌ها بین ۱۸ تا ۲۱ درجه تنظیم شود تا هم رفاه خانواده‌ها حفظ شود و هم مصرف انرژی به حداقل برسد. این اقدام ساده می‌تواند فشار بر شبکه انتقال و ذخایر گاز را کاهش دهد و مانع از افزایش هزینه‌های خانوار و صنایع شود. عایق‌کاری منازل و جلوگیری از هدررفت حرارت، گامی دیگر برای مدیریت بهینه انرژی است. با عایق‌کاری مناسب، افزون بر کاهش مصرف انرژی، آسایش حرارتی خانواده‌ها حفظ و فشار بر شبکه‌های توزیع گاز کمتر می‌شود. این اقدام همچنین به صنایع مرتبط با ساخت‌وساز و تجهیزات گرمایشی فرصت برنامه‌ریزی و بهره‌وری بیشتر می‌دهد.

امین عربی در ادامه با بیان اینکه کاهش استفاده از وسایل پرمصرف غیرضروری و خاموش کردن وسایل غیرضروری، نه‌تنها مصرف انرژی خانوار را بهینه، بلکه فرهنگ مدیریت منابع ملی را تقویت می‌کند، افزود: کنترل مصرف روزانه و توجه به الگوی صحیح استفاده از گاز، سبب می‌شود خانواده‌ها در طول زمستان کمتر با هزینه‌های غیرمنتظره مواجه شوند و فشار اقتصادی کاهش یابد. فرهنگ‌سازی محلی نیز یک عامل تعیین‌کننده در موفقیت این اقدام‌هاست. معلمان در مدارس می‌توانند به دانش‌آموزان الگوهای مصرف بهینه را آموزش دهند و آنها این رفتارها را به خانواده‌ها منتقل کنند.

به گفته وی، روحانیون در مساجد و فعالان فرهنگی در برنامه‌های اجتماعی می‌توانند اهمیت صرفه‌جویی و مسئولیت جمعی را تبیین و حس مسئولیت ملی را تقویت کنند. وقتی این پیام‌ها به شکل گسترده منتقل شود، خانواده‌ها، صنایع و نهادهای مختلف انگیزه پیدا می‌کنند تا به‌صورت هماهنگ و مؤثر منابع محدود گاز را مدیریت کنند. با اجرای این اقدام‌ها، نه‌تنها خانواده‌ها و صنایع از فشار ناشی از محدودیت‌ها در امان خواهند بود، بلکه کل جامعه از بهره‌وری بهینه انرژی و رفاه پایدار بهره‌مند می‌شود. مسئولیت جمعی مردم، همراه با نقش مدیریتی نهادهای دولتی و شرکت ملی گاز ایران می‌تواند بحران احتمالی را به فرصتی برای افزایش آگاهی، فرهنگ صرفه‌جویی و توسعه پایدار تبدیل کند.

در نهایت، عبور ایمن از زمستان‌های پرفشار انرژی تنها با تکیه بر منابع زیرزمینی ممکن نیست، بلکه به سرمایه‌ای بالاتر به نام اعتماد و همراهی مردم نیاز دارد. هر خانه، هر رفتار مصرفی و هر تصمیم آگاهانه می‌تواند بخشی از پازل بزرگ پایداری انرژی کشور باشد. امروز بیش از هر زمان، پیوند میان مردم، سیاست‌گذاران و مجریان صنعت گاز ـ از سطح خانه‌ها تا سکوی مدیریت داده‌محور ـ معنای تازه‌ای یافته است؛ همدلی ملی برای حفظ گرمای خانه‌ها و عبور از سرمای زمستان پیش‌رو.