طلای سیاه، بی‌اعتنا به مکانیسم ماشه می‌تازد

بامداد جنوب – الهام بهروزی

فعال شدن مکانیسم ماشه به شدت افکار عمومی را نگران کرده و فضای جامعه را در سیطره خود درآورده است؛ اتفاقی که نه‌تنها چشم‌انداز سیاسی و اقتصادی کشور را با ابهامات تازه روبه‌رو می‌کند، بلکه بر روحیه اجتماعی و اعتماد عمومی نیز سایه‌ای سنگین افکنده است. این رویداد در شرایطی رخ می‌دهد که بازارها به شدت حساس و معادلات دیپلماتیک در نقطه‌ای بحرانی قرار دارند و هر واکنش یا تصمیم، می‌تواند تبعاتی گسترده و غیرقابل پیش‌بینی به همراه داشته باشد.

همین امر باعث شده نفت، از یک منبع راهبردی اقتصادی، به کانون نگرانی‌های ژئوپولیتیکی و حتی امنیت ملی تبدیل شود. با وجود این، اما کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه انرژی، مکانیسم ماشه را بر فرایند صادرات نفت چندان موثر نمی‌دانند و بر این باورند که به‌دلیل ماهیت پراکنده شبکه‌های فروش، تنوع بازارهای مقصد و بهره‌گیری از روش‌های انعطاف‌پذیر در مبادلات نفتی، احتمال اختلال جدی در این عرصه پایین است. آنان تاکید می‌کنند که بازار جهانی نفت، به‌ویژه در شرایط نوسان عرضه و تقاضا، به منبعی مانند نفت ایران بی‌نیاز نیست و همین واقعیت، قدرت چانه‌زنی کشور را تا حد زیادی حفظ می‌کند. علاوه بر این، تجربیات سال‌های گذشته نشان داده که سازوکارهای جایگزین و مسیرهای غیراستاندارد فروش، حتی در اوج فشارها نیز توانسته‌اند جریان صادرات را تداوم بخشند، هرچند با هزینه و پیچیدگی‌های بیشتر.

در این میان، مدیران نفتی تسلیم مکانیسم ماشه نشده و افزایش تولید طلای سیاه را با اجرای اقدام‌های توسعه‌ای در میدان‌های نفتی در دستور کار قرار دادند. این رویکرد، نه‌تنها با هدف جبران احتمالی محدودیت‌های صادراتی طراحی شده، بلکه با تمرکز بر بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های موجود و به‌کارگیری فناوری‌های نوین در بخش بالادستی، به‌دنبال تقویت نقش ایران در بازارهای جهانی انرژی است. پروژه‌های توسعه‌ای در میادین مشترک، ارتقای ضریب برداشت از مخازن و سرمایه‌گذاری در خطوط انتقال و تاسیسات فرآورش، در صدر اولویت‌ها قرار گرفته تا با افزایش پایداری تولید، پیام روشنی به بازار و طرف‌های بین‌المللی مخابره شود که صنعت نفت ایران اراده و توان عبور از موانع را دارد.

در همین راستا، وزیر نفت روز گذشته با اشاره به دستاوردهای اخیر، از رکوردشکنی تولید نفت کشور در میدان‌های نفتی خبر داد؛ موفقیتی که به گفته وی، حاصل تلاش شبانه‌روزی و همت بلند کارکنان صنعت نفت در سراسر کشور بوده است.

محسن پاک‌نژاد با اشاره به رشد قابل ملاحظه تولید نفت در سال جاری گفت: با تدابیر و اقدام‌های همکاران ما در میدان‌های نفتی، موفق شدیم رکورد تازه‌ای را در تولید نفت کشور به ثبت برسانیم؛ رکوردی که در هفت سال گذشته (از سال ۱۳۹۷ تاکنون) بی‌سابقه بوده است.

وی با بیان اینکه حفاری‌های درون‌میدانی، انجام عملیات بازیابی و بهبود تولید (workover) روی چاه‌ها و بهره‌برداری از بخشی از ظرفیت مرکز فرآورش نفت خام میدان آزادگان ازجمله اقدام‌هایی بود که نقش مؤثری در این افزایش تولید ایفا کرد، تصریح کرد: این دستاورد نتیجه تلاش شبانه‌روزی کارکنان صنعت نفت و برنامه‌ریزی دقیق در حوزه بالادستی و تأسیسات سطح‌الارضی است که توانسته ما را به نقطه‌ای برساند که امروز شاهد ثبت یک رکورد در تولید باشیم.

حال شاید این سوال پیش بیاید که افزایش تولید نفت در شرایط فعال شدن مکانیسم ماشه، با وجود ادعای کارشناسان انرژی مبنی بر اینکه «اسنپ‌بک» تاثیر تهدیدآمیزی بر صادرات نخواهد داشت، چه ضرورتی دارد و چه پیامدهایی را دنبال می‌کند؟! در پاسخ باید گفت که سیاست افزایش تولید، بیش از آنکه صرفا پاسخی به فشارهای خارجی باشد، فرصتی برای تثبیت سهم ایران در بازار جهانی و بهره‌برداری از فرصت‌های مقطعی در قیمت و تقاضا محسوب می‌شود. از سوی دیگر، در فضای رقابت فشرده بین تولیدکنندگان و حضور بازیگران جدید در بازار انرژی، هر عقب‌نشینی در ظرفیت تولیدی می‌تواند به تضعیف موقعیت راهبردی کشور منجر شود. بنابراین، حتی اگر صادرات به‌طور مستقیم تحت تأثیر محدودیت‌ها قرار نگیرد، حفظ روند رو به رشد تولید، به‌عنوان پیام اطمینان‌بخش به طرف‌های تجاری و نشانه‌ای از ثبات داخلی صنعت نفت، اهمیت حیاتی پیدا می‌کند.

در همین راستا، نایب‌رئیس کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۴ نیز با اشاره به ابعاد حقوقی موضوع، تاکید کرد که در شش قطعنامه اخیر هیچ محدودیتی برای فروش نفت ایران پیش‌بینی نشده و اساساً نامی از نفت در این قطعنامه‌ها به میان نیامده است.

محسن زنگنه یادآور شد: ایران در حال حاضر در سقف تولید خود قرار دارد و امکان صادرات نفت نیز فراهم است. اینکه برخی این نگرانی را ایجاد کرده‌اند که با «اسنپ‌بک» امکان صادرات نفت وجود ندارد، صحیح نیست.

این نگرانی‌های، زمینه‌ساز ورود کارشناسان انرژی به عرصه روشنگری شده تا افکار عمومی مرعوب مکانیسم ماشه نشود و برداشت‌های غیرواقع‌بینانه هم جایگزین تحلیل‌های کارشناسی نشود. در این باره، مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران نیز بیان کرد که به‌طور کلی با اجرایی شدن مکانیسم ماشه، تفاوت خاصی با شرایط موجود ایجاد نخواهد شد و تغییرات جدیدی در فروش و صادرات نفت به وجود نمی‌آید.

به گفته محسن قمصری، اکنون تقریبا ۹۷ درصد آنچه که قرار است مکانیسم ماشه عملیاتی کند؛ اجرا می‌شود و چند درصد تحریم اضافه شاید چندان موثر نباشد و تغییرات خاصی برای ما ایجاد نکند، ضمن اینکه به نظر می‌رسد ساز و کار خاصی برای صادرات تدارک دیده شده است.

وی با اشاره به اینکه تحریم‌های سازمان ملل در بخش نفت خیلی موضوعیت ندارد، یادآوری کرد که اگر هم چند درصد تحریم‌ها بیشتر شود، به میزانی است که شاید روی سایر حوزه‌های اقتصاد و غیر از نفت تاثیر داشته باشد، به‌نظر نمی‌رسد در مورد مباحث نفتی تغییرات خاصی ایجاد شود، هرچند آنچه رخ می‌دهد؛ بر اساس نوشته‌ها و مکتوبات است و نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی داشت اما در هر حال آنچه بر اساس نوشته‌ها موجود است، به نظر می‌رسد تغییرات خاصی در بخش نفت ایجاد نشود.

قمصری درباره واکنش چین نسبت به اجرایی شدن مکانیسم ماشه علیه ایران گفت: باید وارد این مرحله شویم و بعد بدانیم چه اتفاقی می‌افتد؛ چون به هرحال عمده صادرات ما به چین است و این کشور تاکنون توانسته نفت صادراتی ما را جذب کند، باید ببینیم در آینده چگونه پیش خواهد رفت.

به عقیده وی، چینی‌ها روابطی با امریکا دارند بنابراین در مراوده با ایران ملاحظلات خاص خود را دارند، اکنون به نظر نمی‌رسد که بتوانیم پیش‌بینی متقنی داشته باشیم که اوضاع نفت به همین شکل یا بهتر و بدتر خواهد شد. باید وارد این دوره شویم و بتوانیم برآوردی از فضای صادرات نفت داشته باشیم اما امیدواریم که چینی‌ها بتوانند با ما همکاری کنند و صادرات به این کشور تداوم داشته باشد.