خورنده‌ خاموشی که برق را می‌بلعد

بامداد جنوب: ناترازی برق معضلی بود که تابستان امسال را به کام مردم تلخ کرد. کارشناسان حوزه انرژی، در کنار خشک و کم‌آب شدن برخی از سدهای کشور، ماینرها را دیگر عامل مهم به‎‌وجود آمدن این ناترازی قلمداد می‌کنند. ماینرها خورنده‌ خاموش برق هستند؛ دستگاه‌هایی که بی‌وقفه و با مصرفی سنگین، شبکه توزیع را تحت فشار قرار می‌دهند. فعالیت بسیاری از آن‌ها، به‌ویژه در مزرعه‌های غیرمجاز و دور از چشم، نه‌تنها خارج از چارچوب نظارت رسمی است؛ بلکه به دلیل بهره‌گیری از برق یارانه‌ای یا انشعاب‌های غیرقانونی، ضربه‌ای مضاعف بر پیک مصرف وارد کرده و می‌کند.

طبق گفته کارشناسان، یک مزرعه بزرگ استخراج رمزارز در مقیاس صنعتی می‌تواند برابری کند با مصرف برق یک شهر. این روند، با وجود محدودیت تولید و کاهش توان نیروگاه‌های آبی به‌واسطه کمبود آب، معادله عرضه و تقاضا را در تنگنا قرار داده است؛ تنگنایی که نتیجه آن خاموشی‌های گسترده، کاهش کیفیت خدمات و نارضایتی عمومی بوده است.

حال این سوال پیش می‌آید که آیا سیاست‌گذاری و اعمال قوانین توانسته سرعت و حجم فعالیت‌های ماینری را کنترل کند؟ بسیاری از کارشناسان به این سوال پاسخ منفی می‌دهند، چراکه بر این باورند تا زمانی که شفافیت در شناسایی و برخورد با مصرف‌کنندگان سنگین برقرار نشود، هر تابستان در معرض بحران بی‌برقی قرار می‌گیریم.

با این‌حال، آمارهای رسمی نشان می‌دهد که از ابتدای سال جاری تا پایان مردادماه، بیش از ۱۷.۵۰۰ دستگاه ماینر غیرمجاز شناسایی و جمع‌آوری شده است؛ رقمی که بیانگر افزایش قابل‌توجه فعالیت‌های نظارتی نسبت به سال قبل است، چراکه در کل سال ۱۴۰۳، مجموع کشفیات تنها حدود ۱۹ هزار دستگاه بود. این رشد در شناسایی، هرچند نشانه‌ای از افزایش تلاش‌ها برای مدیریت مصرف غیرمجاز برق است، اما در عین حال تائید می‌کند که حجم فعالیت‌های زیرزمینی ماینرها همچنان بالاست و ریشه بحران برق را نمی‌توان صرفاً با برخوردهای مقطعی خشکاند.

بررسی این آمارها که شهریور امسال از سوی مدیر طرح نظارت و ساماندهی بر استخراج رمزارز شرکت توانیر اعلام شده، نشان می‌دهد استان‌های هرمزگان، بوشهر و خوزستان در صدر جدول کشفیات قرار دارند؛ مناطقی که به‌واسطه شرایط خاص شبکه و سهولت ورود دستگاه‌های قاچاق از مسیرهای مرزی و ساحلی، به کانون‌های اصلی فعالیت ماینرهای غیرمجاز تبدیل شده‌اند، این استان‌ها در صدر کشفیات قرار گرفته‌اند، اما در بسیاری دیگر از نقاط کشور، به‌ویژه استان‌هایی که از نظر جغرافیا یا شبکه توزیع در اولویت نظارت قرار ندارند، روند شناسایی و جمع‌آوری ماینرهای غیرمجاز همچنان با کندی پیش می‌رود.

همین کندی روند کشفیات در استان‌های دیگر باعث شد وزارت نیرو برای سرعت‌بخشیدن به شناسایی و برخورد با متخلفان، طرحی تشویقی اجرا کند. بر اساس این طرح، پاداش گزارش‌دهندگانی که استفاده‌کنندگان غیرمجاز برق برای استخراج رمزارز را معرفی کنند، تا سقف ۳۰۰ میلیون تومان تعیین شده است؛ اقدامی که قرار است با تکیه بر ظرفیت مردم، حلقه محاصره مصرف‌کنندگان سنگین و خارج از ضوابط را تنگ‌تر کند و فشار بر شبکه را کاهش دهد.

ضرورت چنین سیاستی را می‌توان در آمارهای اخیر جست‌وجو کرد؛ آمارهایی که معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر چندی پیش منتشر کرد و از جهشی بی‌سابقه خبر داد و گفت: کشف و ضبط دستگاه‌های استخراج غیرمجاز رمزارز در پنج ماه نخست امسال، نسبت به مدت مشابه سال گذشته، پنج برابر شده و مصرف این تجهیزات به حدود دو هزار و ۴۰۰ مگاوات می‌رسد؛ عددی معادل برق مصرفی یک کلانشهر که عمق چالش پیش‌رو را آشکار می‌کند.

به گزارش ایرنا، محمد اله‌داد با اشاره به اینکه تاکنون بیش از ۱۷ هزار و ۵۰۰ دستگاه ماینر غیرمجاز در کشور شناسایی و جمع‌آوری شده است، افزود: این میزان مصرف معادل ۴.۵ تا پنج درصد از کل انرژی تولیدی کشور است و حدود ۲۰ درصد از ناترازی برق را شامل می‌شود.

به گفته وی، ایران به دلیل پایین بودن هزینه برق، ارزان‌ترین کشور جهان برای استخراج رمزارز است؛ به طوری که هزینه استخراج یک بیت‌کوین در ایران فقط حدود ۱۳۲۰ دلار است، در حالی که این رقم در کشورهایی مانند ایتالیا بیش از ۳۰۰ هزار دلار برآورد می‌شود. همین اختلاف قیمت، سودآوری غیرقانونی استخراج را چندین برابر کرده و انگیزه فعالیت‌های زیرزمینی را افزایش داده است.

اله‌داد با بیان اینکه مصرف هر دستگاه ماینر روزانه حدود ۸۰ کیلووات‌ساعت است، خاطرنشان کرد: این حجم مصرف علاوه بر فشار مستقیم به شبکه، به دلیل نیاز به سیستم‌های خنک‌کننده، موجب بروز مشکلات جدی می‌شود؛ به‌طوری که تنها در ماه‌های اخیر بیش از ۲۱ مورد آتش‌سوزی در منازل و اماکن تجاری ناشی از فعالیت ماینرها گزارش شده است.

معاون توانیر با اشاره به آثار حقوقی این تخلفات گفت: در برخی پرونده‌ها خسارات ناشی از مصرف غیرقانونی برق به قدری بالا بوده که حتی به مصادره املاک و منازل متخلفان منجر شده است.‌

به اعتقاد کارشناسان صنعت برق، ماینرهای غیرمجاز از برق تقریبا رایگان بخش کشاورزی، دامداری‌ها، مرغداری‌ها و برخی شهرک‌های صنعتی به صورت مخفیانه استفاده می‎کنند تا به کار استخراج رمزارز بپردازند. بر همین اساس، وزارت نیرو در تازه‌ترین اقدام برای شناسایی این افراد اقدام به افزایش پاداش برای گزارش‌دهندگان ماینرهای غیرمجاز کرد. پیش از این پاداش گزارش ماینرهای غیرمجاز تا ۲۰۰ میلیون تومان بود.

معاونت برق و انرژی وزارت نیرو در چارچوب مقررات تامین برق مراکز استخراج رمزارزها، با ابلاغ ویرایش چهارم دستورالعمل نحوه برخورد با مراکز استخراج رمزارز غیرمجاز، تغییرات مهمی را در سازوکار شناسایی و برخورد با این مراکز اعمال کرد و شرکت توانیر مجری اجرای این دستورالعمل خواهد بود.

بر اساس این دستورالعمل، ایجاد وحدت رویه در شناسایی و برخورد با مراکز غیرمجاز استخراج رمزارز، یکسان‌سازی شیوه محاسبه هزینه‌ها و خسارات وارده به صنعت برق و پیشگیری از تضییع حقوق عمومی به‌عنوان اهداف کلیدی تعیین شده است. همچنین تاکید شده که استفاده غیرقانونی از برق برای استخراج رمزارزها علاوه بر تحمیل بار سنگین به شبکه، منجر به کاهش پایداری و افزایش ریسک خاموشی می‌شود.

از مهم‌ترین تغییرات ویرایش چهارم، بازنگری در بخش پرداخت پاداش به گزارش‌دهندگان و شناسایی‌کنندگان مراکز غیرمجاز است. طبق مصوبه جدید، پاداش‌ گزارش مراکز استخراج غیرمجاز رمزارز به ازای هر دستگاه ۱.۵ میلیون تومان محاسبه می‌شود که سقف آن نیز تا ۳۰۰ میلیون تومان افزایش یافته است. این اقدام با هدف افزایش انگیزه مردمی، جلوگیری از فعالیت غیرمجاز و تقویت شفافیت در برخورد با تخلفات طراحی شده است. این تغییرات از ابتدای مهرماه قابل اجرا خواهد بود.

کارشناسان صنعت برق معتقدند اجرای این دستورالعمل ضمن تسهیل شناسایی مراکز غیرمجاز، به کاهش تلفات انرژی، صیانت از سرمایه‌های عمومی و پایداری بیشتر شبکه برق کشور منجر خواهد شد. شهروندان می‌توانند با ارسال گزارش به سرشماره ۳۰۰۰۵۱۲۱ در کشف مراکز غیرمجاز همکاری کنند.