دیپلماسی همسایگی ایران تحریم‌ها را به چالش می‌کشد

بامداد جنوب – مریم خوئینی

نشست شورای امنیت سازمان متحد برای رای‌گیری در خصوص پیش‌نویس قطعنامه تعویق بازگشت تحریم‌های ایران برگزار شد. در این نشست، روسیه و چین پیش‌نویس قطعنامه تعویق بازگشت تحریم‌های ایران را به شورای امنیت ارائه کردند تا فرصتی برای دیپلماسی فراهم شود. این قطعنامه در رای‌گیری شورای امنیت که ۱۵ عضو دارد، ۹ رای مخالف، ۴ رای موافق و ۲ رای ممتنع آورد. پس از شکست طرح تعویق در شورای امنیت، مسیر قانونی بازگشت تحریم‌های پیشین علیه جمهوری اسلامی هموار شد و پیامدهای فوری در دیپلماسی و اقتصاد قابل مشاهده خواهد بود.

در این میان رئیس جمهور کشورمان در بخشی از گفت‌وگوی خود با شبکه NBC در واکنش به این اتفاق گفت: اگر قرار است که ایران را به داشتن سلاح هسته‌ای متهم کنند، اجازه نخواهیم داد بازدیدی از مراکز هسته‌ای صورت گیرد.

مسعود پزشکیان تاکید کرد: چطور انتظار دارند که بعد از فعال شدن اسنپ‌بک به آنها اجازه بازدید دهیم؟ آنها نخواستند که طبق مقررات و چارچوب‌های بین‌المللی آژانس و NPT که ایران هم عضو آن است، عمل کنند. غربی‌ها عامل ناامنی در منطقه یعنی اسرائیل را تشویق می‌کنند و ایران را که مورد تهاجم و تجاوز رژیم‌ صهیونی قرار گرفته، تحریم می‌کنند. این هم بخشی از زورگویی آنهاست.

چیز جدیدی به تحریم‌های فعلی اضافه نمی‌شود

ابراهیم رضایی نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی و سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در شبکه اجتماعی در همین زمینه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت « اسنپ‌بک فعال شد، دلواپسان سال‌ها قبل پیش‌بینی کرده بودند. منهای تاثیر روانی، تحریم‌های شورای امنیت چیز جدیدی به تحریم‌های حداکثری فعلی اضافه نمی‌کند، بانیان و حامیان برجام مردم را هراسان نکنند».

از سوی دیگر محسن زنگنه عضو کمیسیون برنامه و بودجه اینگونه نوشت: «ضمن سپاس از همه اقدامات دستگاه دیپلماسی و شورای امنیت ملی کشور؛ به حول و قوه الهی ۲۸ سپتامبر (۶ مهر) به روز ملی  قطع کامل امید از آمریکا و غرب تبدیل و سرآغاز تحول اقتصادی با تکیه بر ظرفیت‌های درونی و تعمیق پیوندهای اقتصادی با کشورهای شرق، همسایه و دوست خواهد شد».

بعضی اشخاص، این واکنش‌ها را خوشحالی اصولگرایان از فعال سازی اسنپ‌بک قلمداد کردند زیرا معتقد هستند تحریم و فشار شورای امنیت به کمک مخالفان پزشکیان می‌آید. دولت نیز با فراخواندن سفیران ایران از ۳ کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) به فعال سازی اسنپ‌بک واکنش نشان داد.

برای بررسی دقیق‌تر این رویداد با یکی از کارشناسان روابط بین الملل به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

آنچه اتفاق افتاد قابل پیش‌بینی بود

علی ودایع در گفت‌وگو با بامداد جنوب با قابل پیش‌بینی خواندن آنچه که در شورای امنیت سازمان متحد رخ داد، گفت: فرآیند پسامکانیسم ماشه فرآیندی است که از قبل قابل پیش‌بینی بود و تاثیرات و پیامدهای پیرامونی آن در تعریف و تصور بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به نوعی تدوین شد. قابل پیش‌بینی است که در ظاهر تراکنش‌های اقتصادی ایران و کشورهای همسایه کاهش پیدا می‌کند اما مساله‌ای که وجود دارد میزان موفقیت دیپلماسی همسایگی ایران در کاهش تنش‌های منطقه‌ای و توسعه روابط دیپلماتیک با کشورهای منطقه فرآیندی است که عملاً نوع اعمال تحریم‌ها را به چالش خواهد کشید.

وی افزود: البته نباید این موضوع را نادیده بگیریم که چین و روسیه به‌عنوان قدرت‌های شرقی، عملاً در حال به چالش کشیدن نفوذ یک‌جانبه‌گرایی غرب هستند. در این فرآیند، مساله‌ای که مطرح است فراتر از صرفاً تراکنش‌ها و تبادلات اقتصادی میان کشورهای غربی و آسیایی است؛ به‌ویژه که بسیاری از کشورهای عضو آسه‌آن نگران گرفتار شدن در یک نبرد بی‌پایان هستند. وقتی از ورود به چنین نبردی صحبت می‌کنیم، باید به وضعیت کنونی توجه کنیم. به‌عنوان مثال، پس از تحمیل قطعنامه شورای حکام، در فاصله زمانی کوتاهی شاهد حمله رژیم صهیونیستی به خاک کشورمان بودیم. در آن مقطع، درگیری‌ها به‌طور کنترل‌شده مدیریت شد؛ اما نگرانی اصلی این است که در نبرد بعدی، کنترل اوضاع از دست طرفین خارج شود.

این کارشناس حوزه بین‌الملل همچنین یادآور شد: این احتمال وجود دارد که در فضای پس از این تحولات، زمانی که رژیم صهیونیستی با احساس خشم و تنفر شدیدتری در داخل سرزمین‌های اشغالی مواجه است، تلاش کند بار دیگر وارد نبرد مستقیم شود.

صهیونیست‌ها تعیین‌کننده رفتار آمریکا

ودایع با بیان اینکه طرف آمریکایی الگوریتم رفتاریش اگرچه متاثر از رفتار ترامپ است اما صهیونیست‌ها تصمیم گیرنده هستند، گفت: صهیونیست‌ها هستندکه تعیین می‌کنند امریکا کجا اقدام نظامی انجام دهد، کجا به دیپلماسی سخت روی بیارود یا کجا امتیاز بدهد. به هر میزان که هزینه‌های برخورد با ایران برای طرف مقابل و مشخصاً آمریکایی‌ها افزایش پیدا کند آنها به سمت کنترل سطح تنش می‌روند. مساله بنیادی اینجا این است که ما با عنصر زمان و بهتر بگویم با عنصر تاب‌آوری مبتنی بر زمان مواجه هستیم. یعنی به هر میزانی که در مقابل تحریم‌هایی که طرف مقابل می‌خواهد با دیپلماسی سخت و فشار اعمال کند، سطح بالاتری از تاب‌آوری را نشان دهیم، توانایی داریم که در فرآیندهای آشکار و پنهان دست برتر را داشته باشیم.

وی افزود: در این معادله، موازنه وحشت متاثر از مولفه‌های قدرت، فرآیند تعیین‌کننده برای تصمیم‌گیری است. مولفه اتحاد ملی‌، انسجام داخلی‌ می‌تواند تاثیرات ویژه‌ای داشته باشد.

تنش‌زایی اسرائیل کل منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد

ودایع در پاسخ به این سوال که شما احتمال افزایش تنش، حتی تنش نظامی را قابل پیش‌بینی می‌دانید؟ گفت: بله، یک نکته مهم وجود دارد. بعد از جنگ دوازده‌روزه که الگوی درگیری‌ها بیشتر شبیه یک «ضد و خرد پینگ‌پنگی» بود، وارد مرحله‌ای شدیم که می‌توان آن را نبرد در منطقه خاکستری نامید. ویژگی اصلی این نوع نبرد، ابهام میان وضعیت جنگ و صلح است؛ به عبارت دیگر، مرز روشنی بین جنگ و صلح وجود ندارد و بازیگران عمداً شرایط را مبهم نگه می‌دارند. در روندی که طی ماه‌های اخیر شکل گرفته، این نگرانی جدی وجود دارد که از این چارچوب سنتی نبرد در منطقه خاکستری خارج شویم و درگیری‌ها به سطحی آشکار و مستقیم برسد.

این کارشناس روابط بین‌الملل افزود: در این میان، یک بازیگر مداخله‌گر یعنی بنیامین نتانیاهو نقش پررنگی دارد. بقای سیاسی او و ادامه حضورش در مقام نخست‌وزیری رژیم صهیونیستی به تشدید تنش‌ها گره خورده است. از دید اسرائیلی‌ها، تاکنون دستاوردهای استراتژیک لازم محقق نشده و همین مساله آنها را به سمت اقدامات تهاجمی‌تر سوق می‌دهد. علاوه بر این، بحران‌های داخلی اسرائیل نیز فشار مضاعفی بر نتانیاهو وارد کرده است. در چنین شرایطی، او ممکن است برای فرار از سقوط سیاسی و حفظ جایگاه خود، به گسترش دامنه تنش‌ها و حتی سوق دادن منطقه به سمت یک درگیری مستقیم اقدام کند. این مساله می‌تواند پیامدهای خطرناک و غیرقابل پیش‌بینی برای کل منطقه به همراه داشته باشد.

ودایع با بیان اینکه این تحولات معادلات امنیتی غرب آسیا را متاثر قرار می دهد، گفت: حمله اسرائیل به دوحه و سران حماس، فراتر از آن بود که رژیم بخواهد نیروهای مقاومت را هدف قرار دهد، بلکه پیامی بود به کشورهای منطقه مبنی بر مرعوب کردن آن‌ها، مشخصاً ترکیه، عربستان و مصر.