زنگ خطر مصرف محصولات نوپدید دخانی در کشور

بامداد جنوب: افزایش گرایش به محصولات نوپدید دخانی، از جمله سیگارهای الکترونیک و ویپ، این روزها به یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان حوزه سلامت کشور تبدیل شده است. به‌ویژه که این محصولات با بسته‌بندی‌های رنگارنگ، طعم‌های متنوع و تبلیغات گسترده در فضای حقیقی و مجازی، توانسته‌اند راه خود را به گروه‌های حساس جامعه مثل نوجوانان، جوانان و حتی زنان باز کنند؛ آن هم در شرایطی که طبق ابلاغ رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از سال ۱۳۸۷، هرگونه تولید، فروش، واردات، صادرات و تبلیغ این محصولات در ایران ممنوع است.

علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، در گفت‌وگویی با تأکید بر «نگرانی عمیق» این وزارتخانه از وضعیت موجود، بیان کرد: «با وجود قوانین و مقررات بازدارنده، شاهد گسترش مصرف این محصولات در گروه‌های حساس جامعه هستیم. صنایع دخانی با روش‌های نوین و جذاب، به‌ویژه از طریق رسانه‌های اجتماعی، جوانان را هدف گرفته‌اند و لازم است نهادهای مسئول به این مسئله حساس‌تر و فعال‌تر برخورد کنند.»

رئیسی با اشاره به هشدارهای مکرر سازمان جهانی بهداشت و مصوبات کنفرانس اعضای کنوانسیون کنترل دخانیات، گفت: «تجربه برخی کشورها نشان می‌دهد که برخورد قاطع قانونی می‌تواند مانع از گسترش این محصولات شود.»

 به گفته وی، اقدام اخیر کشور سنگاپور نمونه‌ای قابل تأمل است. این کشور نه‌تنها مصرف این محصولات را ممنوع کرده، بلکه مقررات سخت‌گیرانه‌ای نیز برای اتباع خارجی وضع کرده که از سپتامبر ۲۰۲۵ اجرایی خواهد شد.

بر اساس این مقررات، در صورت مصرف این محصولات برای بار اول، فرد متخلف جریمه و وسیله مصرفی ضبط می‌شود. تکرار تخلف توسط دارندگان ویزای عبور یا اقامت کوتاه‌مدت، منجر به جلوگیری از ورود مجدد آن‌ها به سنگاپور خواهد شد. دارندگان ویزای اقامت بلندمدت کاری یا تحصیلی و وابستگانشان نیز در صورت ارتکاب تخلف برای بار دوم جریمه و ضبط وسیله خواهند شد و در تخلف سوم، گذرنامه آن‌ها لغو، از کشور اخراج و ورود مجددشان ممنوع خواهد شد.

به گفته مسئولان، بخش مهمی از مقابله با این روند نگران‌کننده به همکاری مؤثر دستگاه‌های اجرایی و قضایی بستگی دارد. دبیر ستاد کشوری کنترل دخانیات با اشاره به درخواست حمایت از دادستانی کل کشور و سایر مراجع ذی‌ربط برای برخورد با شبکه قاچاق و عرضه این محصولات، اعلام کرد: «این محصولات نه‌تنها مخاطرات بهداشتی مانند بیماری‌های تنفسی و افزایش وابستگی به نیکوتین به دنبال دارند، بلکه می‌توانند دروازه ورود به سایر مواد دخانی باشند.»

وی بر لزوم تشدید نظارت، مسدود کردن مسیرهای قاچاق و حذف تبلیغات پنهان و آشکار این محصولات تأکید کرد و افزود: «اگر جلوی این روند گرفته نشود، در آینده نزدیک با موج جدیدی از مشکلات بهداشتی و درمانی، به‌ویژه در میان جوانان، مواجه خواهیم شد.»

کارشناسان اجتماعی نیز معتقدند که جذابیت‌های ظاهری محصولات نوپدید دخانی ــ از طعم‌های متنوع شکلاتی و میوه‌ای گرفته تا طراحی‌های شیک و قابل شارژ ــ باعث شده که این محصولات برای نوجوانان به‌مراتب وسوسه‌انگیزتر از سیگار سنتی باشند. همین امر خطر اعتیاد زودهنگام و طولانی‌مدت به نیکوتین را افزایش می‌دهد.

به گفته دکتر مریم عبدالهی، روان‌شناس اعتیاد، «سیگارهای الکترونیک و ویپ برخلاف تصور عمومی، بی‌ضرر نیستند. آن‌ها ترکیبات شیمیایی متعددی دارند که می‌توانند به ریه، قلب و سیستم عصبی آسیب برسانند. مهم‌تر اینکه مصرف آن‌ها عادت رفتاری مصرف نیکوتین را در سن بسیار پایین شکل می‌دهد.»

ایران طی دهه گذشته اقدامات متعددی برای کاهش مصرف دخانیات انجام داده است؛ از جمله افزایش مالیات بر سیگارهای سنتی، محدود کردن فضاهای مصرف و اجرای برنامه‌های آموزشی در مدارس؛ اما کارشناسان می‌گویند این اقدامات باید با تمرکز ویژه‌بر محصولات نوپدید به‌روزرسانی شود، زیرا صنایع دخانی بخش مهمی از سرمایه‌گذاری تبلیغاتی خود را به این حوزه منتقل کرده‌اند.

یکی از چالش‌های جدی، فروش آسان این محصولات از طریق فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است. بسیاری از فروشندگان از بسترهایی استفاده می‌کنند که نظارت بر آن‌ها دشوار است و مشتریان می‌توانند به‌راحتی و بدون احراز هویت یا محدودیت سنی محصولات را تهیه کنند.

فعالان حوزه سلامت عمومی بر این باورند که مقابله صرفاً با ابزار قانونی کافی نیست و باید راهکارهای فرهنگی و آموزشی نیز به‌طورجدی دنبال شود. آموزش مستقیم در مدارس، تولید محتوای آگاهی‌بخش در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و مشارکت خانواده‌ها در نظارت بر رفتار مصرفی فرزندان، از جمله اقداماتی است که می‌تواند اثربخشی بالایی داشته باشد.

همچنین پیشنهاد می‌شود که وزارت بهداشت با همکاری وزارت ارتباطات و پلیس فتا، سامانه‌های ردیابی و گزارش‌دهی سریع فروشندگان غیرقانونی را ایجاد کند تا مردم بتوانند به‌سادگی تخلفات را گزارش دهند. واقعیت این است که بازار محصولات نوپدید دخانی در صورت بی‌توجهی، می‌تواند ظرف چند سال آینده به بحرانی جدی در حوزه سلامت عمومی تبدیل شود. تجربه کشورهایی مانند سنگاپور نشان می‌دهد که ترکیب اجرای قوانین سخت‌گیرانه، فرهنگ‌سازی گسترده و هماهنگی بین‌بخشی می‌تواند تا حد زیادی از گسترش این محصولات جلوگیری کند.