باید برای کودکان با ایده‌های نو نوشت

بامداد جنوب – الهام بهروزی

ادبیات کودک و نوجوان از مهم‌ترین ژانرهای ادبیات است که نقش شگرفی را در شکل‌دهی و شکل‌گیری شخصیت، هویت و جهان‌بینی و افق دید کودکان ایفا می‌کند. این ژانر در ایران نیاز به توسعه و بازشناسی جدی دارد، زیرا با اینکه آثار فاخری در حوزه ادبیات و کودک نوجوان از سوی نویسندگان ایرانی پدید آمده، اما این آثار و نویسندگان کمتر فرصتی برای شناسایی خود به ادبیات جهانی کودک و نوجوان یافته‌اند، تنها شمار اندکی از نویسندگان ایرانی موفق شده‌اند که کارهایشان به زبان‌های دیگر ترجمه و از سوی مخاطبان غیرایرانی خوانده شود که یکی از این نویسندگان هوشنگ مرادی‌کرمانی است که نه تنها آثارش به کشورهای اروپایی و … راه یافته، بلکه در کالبد سینما و تلویزیون نیز نفوذ کرده و بر مبنای آن‌ها شاهکارهایی چون قصه‌مجید، خمره، چکمه، میهمان مامان و … به وجود آمده. آثاری که نه تنها مورد خوشایند کودکان و نوجوانان واقع شده‌، بلکه بزرگسالان را نیز به مخاطبان پروپاقرص این آثار تبدیل کرده است.

بی‌شک اقتباس از آثار داستانی در حوزه سینما و تلویزیون می‌تواند کمک شایانی به بازشناسی میراث و داشته‌های ادبی و نویسندگان حوزه کودک و نوجوان کند. نویسندگانی که امروز سخت به معرفی و شناخته‌شدن به نسل امروزی نیاز دارند، چون بسیاری از این نویسندگان و آثار آن‌ها تحت تاثیر یکه‎‌تازی آثار ترجمه ناشناخته مانده‌ مانده‌اند، به‌ویژه نویسندگان شهرستانی؛ چراکه این نویسندگان بنا به دلایل متعددی نتوانسته‌اند در بازار کتاب کودک و نوجوان حتی ایران خود را معرفی کنند. مهم‌ترین دلیل آن هم این است که این نویسندگان و ناشران بومی به‌دلیل نبود انجمن‌های ناشران استانی نتوانسته‌اند به شبکه توزیع و پخش کتاب کودک و نوجوان کشور وصل شوند.

نبود انجمن نویسندگان کودک و نوجوانان در برخی از استان‌ها دلیل مهم دیگری است که باعث شده نویسندگان شهرستانی گمنام بمانند. خوشبختانه در این زمینه با پای کار آمدن سعیده سلیمی، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با مشارکت ۲۵ نویسنده این حوزه در استان بوشهر تاسیس و ثبت شد. این انجمن الان اعضای بیشتری دارد و با حمایت کتابخانه عمومی خلیج فارس بوشهر با برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی و آسیب‌شناسانه به‌دنبال ایجاد جریانی در حوزه نویسندگی و کتابخوانی کودک و نوجوان در این جغرافیاست.

مسوول انجمن نویسندگان کودکان و نوجوانان استان بوشهر در این خصوص به بامداد جنوب گفت: نخستین انجمن نویسندگان کودک و نوجوان استان با هدف تشکیل بانک اطلاعاتی از نویسندگان این منطقه تاسیس شد و اعضایی از همه شهرستان‌های بوشهر به انجمن ملحق شدند. با تشکیل نشست‌هایی همه نقاط قوت و ضعف، نیازها و حتی مشکلات ادبیات کودک و نوجوان استان را بررسی کردیم و برای آینده اهداف بلندمدتی تعیین شد. آرزوی همه ما این است که دستاورد مدیریتی بزرگ و ماندگاری برای ادبیات کودک داشته باشیم.

 سعیده سلیمی با اشاره به اینکه شکل‌گیری انجمن نویسندگان کودک و نوجوان بوشهر، نخستین تجربه تخصصی ما در حوزه کودک استان است، تصریح کرد: تا پیش از این، نویسندگان برای شرکت در دوره‌های آموزشی، چاپ اثر یا حتی تصویرگری کتاب باید به استان‌های دیگر مراجعه می‌کردند اما با تشکیل این انجمن، جمع‌آوری بانک اطلاعاتی و برگزاری کارگاه‌ها و سایر برنامه‌های ادبی، ادبیات کودک در استان جان تازه‌ای خواهد گرفت.

به گفته وی،  پیش از تشکیل انجمن، شکاف‌ها و خلأهایی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان استان وجود داشت اما خوشبختانه نویسندگان، تصویرگران، مترجمان و ناشران کودک و نوجوان از سراسر استان به جمع ما پیوستند، انجمن را به دیگران معرفی کردند و پیشنهادات خوبی ارائه دادند. هم‌اینک آمادگی کامل برای همکاری و برگزاری برنامه‌های مختلف در حوزه کودک و نوجوان را در سطح استان داریم. بی‎‌شک حضور و حمایت‌های چهره‌های سرشناس ادبی برای ما در این مسیر بسیار دلگرم‌کننده بوده و خواهد بود. با امید به آینده، به رشد ادبیات کودک بوشهر خوش‌بین هستم.

نویسنده کتاب «ارس و آدم برفی» با بیان اینکه نوشتن برای کودک مثل نوشتن بر روی سنگ است؛ اثری ماندگار و تعیین‌کننده، افزود: چون در این مرحله از زندگی، شخصیت کودک شکل می‌گیرد و ادبیات نقش مهمی در هویت و رشد کودک ایفا می‌کند. ادبیات کودک کمک می‌کند که کودک درک عمیق‌تری از جهان پیرامون خود پیدا کند و به صورت غیرمستقیم، باعث رشد سوادآموزی و درک اجتماعی او ‌شود.

وی با تحسین قلم نویسنده‌ای چون هوشنگ مرادی‌کرمانی که با آثار پخته و باکیفیتی توانسته به میراث ادبی حوزه کودک و نوجوان در عصر معاصر اعتبار ببخشد، توضیح داد: یکی از ویژگی‌های قلم نویسنده‌ای مانند مرادی‌کرمانی این است که آنچه می‌نویسد عمیقاً لمس و درک می‌کند. او در آثارش با زبانی ساده به زندگی روزمره و دغدغه‌های کودکان و نوجوانان می‌پردازد. هدف او همیشه نوشتن قصه‌هایی ملموس و جذاب بوده تا کودکان بتوانند ارتباط واقعی با آن برقرار کنند. او برای خلق آثارش وارد جهان کودک می‌شود، با آن زندگی می‌کند و حاصلش همزیستی عمیق با کودکان می‌شود.

این نویسنده حوزه کودک و نوجوان با اشاره به اینکه ادبیات کودک از اوایل قرن بیستم وارد دوره‌ای تازه شده، افزود: همینگوی می‎‌گوید «نویسنده زمانی در اوج است که هنوز ایده دارد.» بنابراین ما در این دوره باید نویسندگانی داشته باشیم تا با ایده‌های نو، فضای خلاقانه‌ای را در ادبیات کودک و نوجوان ایجاد کنند ولی متاسفانه امروزه کمتر نویسنده‌ای دست به خلق جهان‌های جدید در کتاب‌های کودک می‌زند و خلق ایده‌های نو کمتر دیده می‌شود.

وی در پاسخ به این سوال که چرا نویسنده‌ای چون آذریزدی همچنان کارهایش نو و خواندنی مانده است، تاکید کرد: مهدی آذریزدی، نویسنده‌ای بود که خلأ اساسی حوزه ادبیات کودک و نوجوان زمان خود را پر کرد. او با بازنویسی متون کهن مثل «کلیله و دمنه»، «سندبادنامه» و «گلستان» مطالعه این گنجینه‌ها را برای کودکانی که دسترسی به کتاب نداشتند، ممکن ساخت. جالب آنکه کتاب‌هایش برای بزرگ‌ترها هم جذابیت داشت. با ورود آذر‌یزدی (و هم‌دوره‌ای‌هایش) به این مقوله، دوران نوین ادبیات کودک در ایران آغاز شد.آثار این نویسندگان به یکی از مهم‌ترین منابع رشد و پرورش فکری کودکان و نوجوانان تبدیل شد. بی‌شک ما تحول ادبیات کودک امروز را مدیون آذریزدی و آثارش هستیم.

وی با تاکید بر اینکه نخستین کسی که به بازنویسی متون با زبانی ساده و دلنشین پرداخت و خدمت بزرگی به ادبیات کودک کرد، آذریزدی بود، تصریح کرد: آثار او تاکید زیادی بر ارزش‌های دینی و اخلاقی داشت. به اعتقاد من، یک نویسنده باید همه این آثار فاخر ادبی را بخواند و از آن‌ها الهام بگیرد؛ شخصاً چند سالی است که به مناسبت تولد آذریزدی قصه‌های «بابا آذر» را برای کودکان می‌خوانم؛ بدین طریق بچه‌ها با کتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» آشنا می‌شوند و در مناسبت‌های مختلف بدین شیوه کودکان را با نویسندگان بزرگ حوزه کودک نظیر آذریزدی آشنا می‌کنم.

مسوول انجمن نویسندگان کودک و نوجوان استان بوشهر با تاکید بر اینکه یکی از مشکلات بزرگ ادبیات کودک نوجوان در استان، حمایت نشدن نویسندگان حوزه کودک به‌ویژه نویسندگان تازه‌کار است، گفت: نویسنده باید بعد از ماه‌ها یا حتی سال‌ها تلاش، تمام هزینه‌های چاپ، تصویرگری و طراحی کتاب را خودش بپردازد و بعد با تیراژ پایین، شخصاً کتاب را بفروشد. پایین بودن سرانه مطالعه هم موجب شده که بسیاری از نویسندگان در گمنامی بمانند.

سلمی با تاکید بر اینکه همه امید ما این است که شکاف‌ها و خلأهای موجود در ادبیات کودک و نوجوان برطرف شود تا با قلم و خلاقیت نویسندگان توانمندمان، آثار فاخر و جهانی‌شمول در حوزه کودک پدید آید، افزود: بوشهر از دیرباز مهد افسانه، قصه، متل، لالایی، اشعار و آیین‌های بومی بوده است. نخستین گام ما در حوزه متن، جمع‌آوری آثار فولکلور و بومی بوشهر بود که مناسب سن کودکان بود تا معرف فرهنگ این دیار باشیم و ادبیات سنتی و فولک را به ادبیات مدرن پیوند دهیم.

به عقیده این داستان‌نویس، اگر قرار است کتاب‌ها و داستان‌ها مسیر زندگی کودک را تغییر دهند، باید جهان کودک را بشناسیم و به جهان‌بینی او اهمیت بدهیم. در نوشتن برای کودکان باید کنوانسیون حقوق کودک مد نظر قرار گیرد. موضوعاتی مانند خودباوری، صلح و دوستی و دگرپذیری باید بیش از گذشته در ادبیات کودک دیده شود.

سلیمی یادآور شد: به قول خواجه حافظ شیرازی: «در ره منزل لیلی که خطرهاست در آن، شرط اول قدم، آن است که مجنون باشی»؛ اگر عاشقانه و با همت حرکت کنیم، ادبیات کودک و نوجوان بوشهر آینده‌ای روشن خواهد داشت.