نبضِ آبزی‌پروری هوشمند در بوشهر می‌تپد

بامدادجنوب_داود علیزاده

در مزارع سنتی آبزی‌پروری کشور، سال‌ها بخش مهمی از تصمیم‌گیری‌ها بر پایه تجربه، حدس و اندازه‌گیری‌های گاه‌وبیگاه انجام می‌شد. رویکردی که عملاً جای داده‌های واقعی را گرفته بود و کنترل دوره‌های پرورش را به امری پرریسک تبدیل می‌کرد. این شیوه سنتی نه‌تنها کیفیت کار را مدام در معرض نوسان قرار می‌داد؛ بلکه بار سنگینی از نگرانی را بر دوش پرورش‌دهندگان تحمیل می‌کرد. تا جایی که یک خطای ساده انسانی یا حتی تأخیر کوتاه در یک اندازه‌گیری دستی کافی بود تا نتیجه شش ماه تلاش یک مزرعه از بین برود. پلتفرم آبزی‌پروری هوشمند «داهیر» دقیقاً در پاسخ به همین خلأ شکل گرفت و بنیان‌گذاران آن تلاش کرده‌اند این چرخه فرساینده را به نفع مدیریت مبتنی بر داده تغییر دهند. این پلتفرم با فراهم‌کردن امکان پایش لحظه‌ای و دسترسی از هر دور، به پرورش‌دهنده اجازه می‌دهد تصمیم‌های خود را نه بر حدس و تجربه، بلکه بر اساس اطلاعات دقیق، منسجم و قابل تحلیل اتخاذ کند و جریان پرورش را با اطمینان و کنترل بیشتری پیش ببرد.

در همین راستا، روزنامه بامداد جنوب گفت‌وگویی با «فاطمه طاهری» هم‌بنیان‌گذار و نایب‌رئیس هیئت‌مدیره شرکت «ارتباط صنعت رونیکا پارس» ارائه‌دهنده فناوری و خدمات این سامانه هوشمند انجام داده است. گفت‌وگویی که به بررسی چگونگی شکل‌گیری این فناوری بومی، چالش‌های توسعه آن و آینده هوشمندسازی مزارع آبزی‌پروری در ایران می‌پردازد.

پایش هوشمند آب در ایران هنوز برای بسیاری از پرورش‌دهندگان ناشناخته است. پلتفرم آبزی‌پروری هوشمند «داهیر» چه پارامترهایی را اندازه‌گیری می‌کند و چه تفاوتی با روش‌های سنتی دارد؟

پلتفرم آبزی‌پروری هوشمند داهیر پارامترهای حیاتی مانند اکسیژن محلول، pH، دما، شوری یا رسانایی الکتریکی (EC)، کدورت (Turbidity) و ORP را ثبت و پایش می‌کند. این پارامترها با کوچک‌ترین نوسان می‌توانند باعث استرس یا تلفات در ماهی و میگو شوند. تفاوت اصلی داهیر با روش‌های سنتی این است که دیگر نیازی به نمونه‌برداری و اندازه‌گیری دستی و دیرهنگام نیست. این سیستم، ۲۴ ساعته و بدون وقفه وضعیت آب را رصد کرده و اگر خطری در راه باشد، بلافاصله هشدار ارسال می‌کند. علاوه بر آن، توانایی کنترل خودکار تجهیزات هوادهی و غذاپاشی را دارد و همین ویژگی سبب جلوگیری از نوسان‌ها و کاهش قابل‌توجه تلفات می‌شود.

دقت سنسورها در محیط‌های پررسوب و دارای تغییرات دمایی همواره یک چالش فنی بوده است. فناوری مورداستفاده شما در برابر این چالش چه ویژگی‌های متمایزی دارد؟

سنسورهای دیجیتال داهیر با سنسورهای رایج گالوانیک که معمولاً در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شوند تفاوت جدی دارند. سنسورهای گالوانیک اساساً برای چنین محیط‌های پررسوب و دارای تغییرات شدید طراحی نشده‌اند و در عمل خطای زیادی ایجاد می‌کنند. در مقابل، سنسورهای داهیر دقیقاً مطابق شرایط عملیاتی مزارع ساخته شده‌اند؛ به همین دلیل پایدارتر، قابل اعتمادتر و سازگار با تغییرات محیطی هستند. این سنسورها هم در آب شور و هم در آب شیرین مورد آزمایش قرار گرفته‌اند تا در شرایط متفاوت عملکرد دقیق و پایداری داشته باشند. طراحی بدنه، ساختار و فناوری سنسورها نیز برای استقرار بلندمدت در آب بهینه‌شده و دقت آن‌ها در طول زمان حفظ می‌شود.

گفته می‌شود داهیر داده‌ها را به‌صورت آنلاین تحلیل و هشدار صادر می‌کند. این داده‌ها کجا ذخیره می‌شوند و امنیت آن‌ها چگونه حفظ می‌شود؟

معماری داهیر به شکلی طراحی‌شده که ابتدا تمامی خدمات به‌صورت محلی در اختیار پرورش‌دهنده قرار می‌گیرد. به این معنا که حتی در صورت قطع اینترنت، سیستم بدون توقف به کار خود ادامه می‌دهد، هشدارها را صادر می‌کند و پیامک‌ها را ارسال می‌کند؛ بنابراین کاربر هرگز وابسته به اتصال ابری نیست و مدیریت مزرعه کاملاً پایدار باقی می‌ماند. پس از اتصال به شبکه، داده‌ها به داشبورد وب منتقل می‌شوند؛ جایی که تمامی پروتکل‌های امنیتی و معماری‌های نوین اینترنت اشیا در آن اعمال‌شده است. اطلاعات در مسیر انتقال رمزنگاری می‌شوند و تنها دو گروه امکان دسترسی به داده‌ها را دارند: خود پرورش‌دهنده و تیم فنی برای پشتیبانی. این معماری هم امنیت داده‌ها و هم حریم خصوصی مزارع را تضمین می‌کند.

بسیاری از پرورش‌دهندگان کوچک توان مالی خرید تجهیزات پیشرفته را ندارند. برای این گروه چه مدل اقتصادی یا خدماتی در نظر گرفته‌اید؟

محصول داهیر از ابتدا با این رویکرد طراحی شد که برای پرورش‌دهندگان کوچک نیز قابل‌استفاده باشد. ساختار ماژولار سامانه این امکان را می‌دهد که مزرعه فقط امکانات موردنیاز خود را سفارش دهد و الزامی به خرید مجموعه کامل تجهیزات ندارد. زیرساخت اصلی تنها یک‌بار نصب می‌شود و در صورت نیاز کاربر می‌تواند بدون تغییر در زیرساخت، سنسورها یا ماژول‌های جدید اضافه کند. همچنین تجهیزات موجود مزرعه مانند هواده و غذاپاش نیاز به تعویض ندارند و داهیر با همان‌ها سازگار است. خدمات ابری نیز اجباری نیست و به‌صورت اشتراک سالانه برای افرادی که نیاز به تحلیل‌های پیشرفته یا داشبورد آنلاین دارند ارائه می‌شود. افزون بر این، به‌دلیل دانش‌بنیان بودن شرکت، همکاری با صندوق‌های حمایتی مانند صندوق نوآوری و شکوفایی باعث شده پرورش‌دهندگان بتوانند از تسهیلات مالی برای کاهش فشار اولیه خرید بهره‌مند شوند.

چه موانعی برای ورود فناوری‌های بومی به مزارع وجود دارد؟

بازار داخلی همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است. بسیاری از پرورش‌دهندگان سرمایه در گردش محدودی دارند و توان خرید تجهیزات پیشرفته برای آن‌ها دشوار است. از سوی دیگر، فرهنگ‌سازی و آموزش درباره اهمیت فناوری‌های نوین به‌اندازه لازم انجام‌نشده است و بخش قابل‌توجهی از مزارع با زیرساخت‌های سنتی فعالیت می‌کنند؛ بنابراین پذیرش فناوری جدید برای برخی گروه‌ها سخت‌تر است. بااین‌وجود، روند کلی بازار رو به رشد است و با افزایش استفاده از سیستم‌های مداربسته و پرورش متراکم، به‌کارگیری پلتفرم‌های هوشمند مانند داهیر نه‌تنها انتخاب، بلکه یک ضرورت محسوب می‌شود. همین روند سبب شده اعتماد به فناوری بومی در میان پرورش‌دهندگان به‌تدریج افزایش پیدا کند.

از منظر بومی‌سازی، سخت‌افزار و سنسورها داخلی‌سازی شده‌اند یا هنوز وابستگی وجود دارد؟

کل سیستم داهیر توسط شرکت «ارتباط صنعت رونیکا پارس» و تیم مهندسی داخلی طراحی و ساخته‌شده است. از سال ۱۳۹۸ نیز آزمایش‌ها و تحقیق و توسعه در مزارع واقعی استان بوشهر انجام‌شده تا عملکرد محصول در شرایط عملیاتی مزرعه ارزیابی شود. تنها بخشی که همکاری خارجی دارد، سنسورهای دیجیتال است که با کمک شرکای بین‌المللی تولید می‌شود، اما محصول نهایی با برند داهیر عرضه می‌شود. شرکت به برون‌سپاری به‌موقع اعتقاد دارد و نقش شرکای کلیدی را در سرعت توسعه و حفظ کیفیت محصول مؤثر می‌داند. تست‌ها نشان داده‌اند که این سامانه هیچ کمبودی نسبت به نمونه‌های خارجی ندارد و کاملاً هم‌راستا با فناوری‌های روز دنیا است.

داده‌های محیطی مزارع می‌توانند برای مدیریت منابع آب ارزشمند باشند. آیا قصد دارید این داده‌ها را در آینده در اختیار پژوهشگران یا سیاست‌گذاران قرار دهید؟

بدون تردید داده‌های جمع‌آوری‌شده از مزارع می‌توانند منبع مهمی برای ارتقای صنعت شیلات باشند. تجمیع این داده‌ها امکان شناسایی الگوهای بیماری و انجام پیش‌بینی‌های دقیق را فراهم می‌کند و می‌تواند به جلوگیری از بحران‌ها کمک کند. همچنین تحلیل داده‌ها به برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای کمک می‌کند، زیرا شرایط اقلیمی و منابع آب در مناطق مختلف کشور متفاوت است. بااین‌حال، داهیر تأکید دارد که استفاده از داده‌ها تنها با رضایت پرورش‌دهندگان انجام خواهد شد.

بزرگ‌ترین مانع توسعه محصول چیست؟

بزرگ‌ترین مانع، فرهنگ‌سازی و پذیرفته‌شدن فناوری‌های نوین در بازار داخلی است. بسیاری از سامانه‌های هوشمند در ایران هنوز جدید هستند و پیشگامان این حوزه ناگزیر باید مسیر دشوارتری را طی کنند. علاوه بر این، استقرار شرکت در بوشهر باعث شده گاهی نوعی نگاه نادرست نسبت به شرکت‌های غیرمستقر در تهران ایجاد شود؛ نگاهی که می‌تواند دسترسی به بازار و مشتریان را دشوارتر کند. تأمین سرمایه نیز چالش دیگری است، زیرا سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران ضعف جدی دارد و امکان جذب سرمایه خارجی نیز تقریباً وجود ندارد. باوجوداین موانع، شرکت مسیر توسعه را با اتکا به تیم داخلی ادامه داده است.

به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان، از چه حمایت‌های دولتی برخوردار بوده‌اید و چه کمبودهایی همچنان وجود دارد؟

در سال‌های اخیر حمایت‌های خوبی از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام‌شده است. داهیر توانسته از تسهیلات مرتبط با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری استفاده کند و قانون امریه نیز امکان جذب نیروی متخصص را تسهیل کرده است. بااین‌حال، پرورش‌دهندگان همچنان از حمایت‌های مستقیم بی‌بهره‌اند و مسیر استفاده آن‌ها از تسهیلات برای خرید محصولات دانش‌بنیان پیچیده و زمان‌بر است. همچنین برخی خلأهای قانونی درباره صدور مجوز برای محصولات نوآورانه همچنان حل‌نشده است و این مسئله در استان‌های خارج از تهران بیشتر احساس می‌شود.

چشم‌انداز پنج‌ساله «داهیر» چیست؟

چشم‌انداز داهیر تبدیل‌شدن به جامع‌ترین پلتفرم آبزی‌پروری هوشمند در منطقه است. هدف این است که پرورش‌دهنده تنها وضعیت آب را مدیریت نکند، بلکه بتواند کل فرآیند پرورش، از تأمین نهاده‌ها تا عرضه محصول به بازار را به‌صورت هوشمند، یکپارچه و حرفه‌ای کنترل کند. در این مسیر، هوش مصنوعی نقش محوری خواهد داشت؛ از تحلیل داده‌های محیطی و بهینه‌سازی تغذیه گرفته تا پیش‌بینی بحران‌ها و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی. به‌بیان‌دیگر، داهیر می‌خواهد مدیریت مزارع را از سطح سنتی به سطح داده‌محور و آینده‌نگر ارتقا دهد.