این جای خالی را پر کنید!

«ملت‌هایی که کتاب نمی‌خوانند، محکوم‌اند دوباره همان راه‌های رفته را بپیمایند.» این جمله را که منسوب به علامه اقبال لاهوری، فیلسوف و نویسنده آسیایی است، اگر به عنوان یک اصل درنظر بگیریم دیگر در خصوص ضرورت کتاب و کتابخوانی نیاز نیست سخنی گفته شود و باز اگر بپذیریم که بهترین سن برای آشنایی و وابستگی به کتاب، کودکی است دیگر از اهمیت آموزش و آشتی با کتاب نباید سخنی گفت. در خصوص ضرورت این موضوع به اندازه کافی و حتی بیشتر، محتوا تولید و منتشر شده است، اما شاید باز به بهانه مهرماه و آغاز سال تحصیلی همچنان این تلنگر و تذکر لازم باشد که اگر به دنبال کتاب‌خوان شدن نسل آینده هستیم، بعد از خانواده این موضوع را باید در مدارس بصورت جدی، مستمر و اثربخش دنبال کنیم. اگر مدرسه را به‌عنوان نخستین محیط اجتماعی رسمی برای کودکان بدانیم، بدون تردید این جامعه کوچک نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری شخصیت فکری ما دارد.

جای خالی «زنگ مطالعه» یا «زنگ کتابخوانی» در مدارس کشور سال‌هاست که مورد بحث کارشناسان، مسئولان و منتقدان است. هرچند در ایران چیزی تحت این عناوین به‌طور رسمی در همه مدارس ثابت و اجباری نیست، اما طرح‌ها و برنامه‌های مقطعی موردی خاصی در برخی از مقاطع تحصیلی در این خصوص صورت می‌گیرد. وزارت آموزش و پرورش با کمک مجموعه‌هایی مانند نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال‌های اخیر چند بار طرح «زنگ کتابخوانی» را در برخی مدارس به‌صورت آزمایشی یا مناسبتی اجرا کرده‌اند اما همچنان این موضوع بصورت سراسری، دائمی و ثابت در برنامه‌های آموزشی دانش‌آموزان قرار نگرفته است.

چندین بار این موضوع در مقاطع مختلف توسط رسانه‌ها، مسئولان و دغدغه‌مندان حوزه آموزش و فرهنگ تذکر داده شده و پیشنهادهای مختلفی هم روی میز قرار گرفته است اما متاسفانه همچنان زنگ کتابخوانی به‌صورت دائمی در برنامه درسی مدارس گنجانده نشده است. هرچند بعضی مدارس، با ابتکار مدیر یا معلمان «زنگ مطالعه» یا معرفی کتاب را در برنامه هفتگی خود دارند اما این موضوع باید در سیستم آموزشی کشور نهادینه شود و در جای‌جای ایران عزیز، دانش‌آموزان در ۹ ماه تحصیل خود حداقل با ۹ عنوان کتاب مناسب و مرتبط آشنا شوند. البته که مطالعه و کتابخوانی را البته نباید به عنوان یک تکلیف اجباری به دانش‌آموز تحمیل کرد بلکه باید با روش‌های جذاب، توسط معلمان و اساتید متخصص حوزه کتابخوانی به عنوان یک فعالیت داوطلبانه و لذت‌بخش در برنامه تحصیلی و آموزش طول سال قرار داد.

آشنایی با آثار نویسندگان، مطالعه کتاب‌های مختلف، تقویت مهارت‌های خواندن و نگارش، افزایش تمرکز، ایجاد عادت مطالعه روزانه و قرار گرفتن در اتمسفر کتابخوانی را از اصلی‌ترین ویژگی‌های راه‌اندازی «زنگ مطالعه» یا «زنگ کتابخوانی» می‌توان برشمرد. در طول سال البته به دلیل مناسبت‌های خاص مانند «هفته کتاب و کتابخوانی»، «دهه فجر» یا ایام ملی و مذهبی؛ نمایشگاه‌های کتاب و مسابقات کتابخوانی در مدارس برگزار می‌شود که این حرکت‌ها بیش از آن‌که به نهادینه‌شدن فرهنگ کتابخوانی بینجامد، جنبه نمادین دارد. در مقابل البته کمبود زیرساخت‌های کتابخانه‌ای در مدارس، به روز نبودن و ضعیف بودن منابع در کتابخانه‌های فعال، عدم آشنایی معلمان با شیوه‌های نوین «گفت‌وگوی کتاب» یا مدیریت زنگ مطالعه نیز از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی این موضوع است.

زنگ مطالعه در مدارس ایران طی سال‌های اخیر بارها به‌عنوان راهکاری برای تقویت فرهنگ کتابخوانی از سوی کارشناسان مختلف مطرح شده است؛ اما شواهد و بررسی‌ها نشان می‌دهد این طرح هنوز از مرحله شعار و اجرای مقطعی و موردی فراتر نرفته و به یک برنامه پایدار آموزشی تبدیل نشده است. مرحوم دکتر شریعتی در جایی نوشته است: «انسان زاده نمی‌شود، ساخته می‌شود؛ و کتاب یکی از سازندگان اصلی اوست.» زنگ مطالعه را می‌توان فرصتی بی‌نظیر برای ساختن و پرورش نسل کتابخوان بدانیم، نسلی که نه‌تنها در مهارت‌های علمی و تحصیلی رشد می‌کند، بلکه در اندیشه، گفتار و رفتار نیز عمق می‌یابد. با این حال، تحقق این آرمان نیازمند تقویت کتابخانه‌های مدارس، آموزش معلمان، اختصاص بودجه پایدار و احترام به سلیقه و آزادی انتخاب دانش‌آموزان است. در غیر این صورت، زنگ مطالعه همچنان در حد یک شعار فرهنگی باقی خواهد ماند و نمی‌تواند پاسخگوی بحران کتاب‌نخوانی در جامعه باشد.

منبع: ایبنا