چطور در روزهای جنگ ۱۲ روزه دکتر شدم!

بامداد جنوب – داود علیزاده

درحالی‌که ایران در هفته‌های پایانی خردادماه با روزهای پرالتهاب و بحرانی ناشی از حملات نظامی و جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی دست‌وپنجه نرم می‌کرد، جنگی که نه‌تنها مناطق مرزی بلکه سراسر کشور را درگیر اضطراب و نگرانی کرده بود. مجتبی ناطوری‌زاده، دانش‌آموخته کم‌بینای دکتری ادبیات فارسی و مدیرعامل انجمن نابینایان ایران (نمایندگی بوشهر)، موفق شد علی‌رغم دشواری‌های مضاعف ناشی از این بحران و محدودیت‌های فیزیکی و آموزشی، با پشتکار و تلاش مستمر از رساله دکتری خود دفاع کند؛ تجربه‌ای که جلوه‌ای از امید و اراده در مسیر پرچالش تحصیل دانشجویان توانیاب بوشهری است. در همین زمینه با مجتبی ناطوری‌زاده، دانش‌آموخته دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد واحد بوشهر و مدیرعامل انجمن نابینایان ایران (نمایندگی استان بوشهر) درباره مسیر پر فراز و نشیب تحصیل و دفاع از پایان‌نامه‌اش در شرایط دشوار گفت‌وگو کردیم.

وی از روزهای نخست تصمیم به ادامه تحصیل در مقطع دکتری و چالش‌هایی غیرقابل‌پیش‌بینی این دوران به بامداد جنوب گفت: شاید روزهای نخستی که تصمیم به ادامه تحصیل در مقطع دکتری گرفتم هیچ‌گاه فکر نمی‌کردم علی‌رغم همه فراز و نشیب‌هایی که خودم را برای مواجه‌شدن با آن‌ها آماده کرده بودم، مسائل سرنوشت‌ساز و فراگیری مثل اپیدمی کوید ۱۹ و جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی به ایران را تا پایان راه پیش رو داشته باشم. پروسه گذراندن مراحل تحصیل در مقطع دکتری دانشگاه آزاد برای دانشجویانی که با شرایط عادی به تحصیل می‌پردازند با موانع بسیاری همراه است که در اینجا از آن می‌گذریم… گذراندن این مراحل یکی پس از دیگری آن‌هم با محدودیت‌هایی که جهان بشریت را در زمان کرونا و مردم ایران و منطقه غرب آسیا را در شرایط جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی درگیر کرد برای خودم باورکردنی نیست.

ناطوری‌زاده با اشاره به کم‌بینایی خود از دوران کودکی گفت: ازآنجاکه من از کودکی کم‌بینای شدید بودم و تحصیل با این محدودیت فیزیکی در مقاطع بالای دانشگاهی هم جای خود شرایطی سخت و دسترس‌ناپذیر ایجاد می‌کند، تلاش و کوششی مضاعف می‌طلبد که راه را مستمر ادامه بدهی و به نتیجه برسانی.

او با تاکید بر اهمیت تلاش و پشتکار در راه رسیدن به اهداف و موفقیت‌ها، افزود: من به‌واسطه فعالیت‌های فرهنگی، ادبی و اجتماعی فراوانی که در انجمن نابینایان ایران نمایندگی بوشهر، کتابخانه دیجیتال گویا ویژه نابینایان و کم‌بینایان استان، موسسه انتشاراتی قلم‌داد و همچنین آموزشگاه آزاد فنی و حرفه‌ای داشتم، از مهر ۱۳۹۷ وارد عرصه‌ای شدم که هدف والایی را در پشت آن دنبال می‌کردم.

ناطوری‌زاده در خصوص دشواری‌های این مسیر خاطرنشان کرد: تا آنجا که به یاد دارم از زمستان ۱۳۹۸ که‌ترم سوم دکتری را پشت سر گذاشته بودم و خود را برای آزمون جامع آماده می‌کردم کرونا آمد و بعدازآن در دو مرحله به‌صورت آنلاین و با رعایت پروتکل‌ها این آزمون برگزار شد. در ادامه بعد از چهار بار شرکت در آزمون زبان انگلیسی موفق شدم نمره قبولی کسب کنم. در کنار فعالیت‌های کاری نگارش پروپوزال و به دنبال آن مقاله‌های پژوهشی و پایان‌نامه را هم آغاز کردم. پیگیری‌های فراوان چاپ و انتشار مقاله‌های پژوهشی و برگزاری کرسی ترویجی موجب شد که در تاریخ بیستم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ از جلسه پیش دفاع متمرکز خود کفایت علمی بگیرم و خودم را آماده دفاع نهایی از پایان‌نامه کنم.

وی با اشاره به شرایط بحرانی پیش‌آمده در هفته‌های آخر و شرایط جلسه دفاع نیز گفت: محدودیت فیزیکی، زمانی و محدودیت‌های جنگ ۱۲ روزه در آن روزها چنان گره‌خورده بود که واژه محدودیت و دلهره را در ذهن من پررنگ و پررنگ‌تر می‌کرد؛ تا اینکه پنجشنبه ۲۹ خرداد ۱۴۰۴ قبل از اعلام آتش‌بس زمان برگزاری جلسه دفاع نهایی از پایان‌نامه‌ام اعلام شد. در آن روزها ناچار بودم با توجه به محدودیت زمانی در خردادماه دفاع کنم و جنگی که همه خاک وطن را به‌نوعی درگیر کرده بود روزهای پر دلهره مرا بیشتر پر از تشویش و نگرانی کرده بود. جلسه برگزار می‌شود یا نمی‌شود؟ حضوری یا آنلاین؟ آیا همه داوران و دست‌اندرکاران امکان حضور دارند؟ پاسخ این پرسش‌ها مدام با پیگیری‌های پیوسته من از واحد پژوهش دانشگاه تغییر می‌کرد. به خاطر دارم درست دو روز پیش از دفاع همه‌چیز برای برگزاری جلسه به‌صورت حضوری مهیا شد و با دوندگی‌های پدر بزرگوارم بار به جلسه دفاع نهایی رسیدیم. در روزهای جنگ دلهره طاقت‌مان را طاق کرده بود با این حال در ساعت دفاع زمانی که پشت تریبون رفتم با آرامش و تسلط کامل رساله‌ام را بعد از شش سال و هشت ماه تحصیل در این مقطع پیش چشمان خانواده‌ام با نمره کامل پشت سر گذاشتم.

این توانیاب سخت‌کوش بوشهری تاکید کرد: بعدازآن که آتش‌بس اعلام شد و آب‌ها از آسیاب افتاد دوستان با تماس‌هایی که داشتند از من می‌پرسیدند دفاع کردی! و من در پاسخ می‌گفتم از پایان‌نامه یا از وطن؟!

همچنین ناطوری‌زاده معتقد است که برای یک دانشجوی کم‌بینا، مسیر رسیدن به دفاع از رساله دکتری، فقط مساله علمی و پژوهشی نیست؛ هر قدم با چالش‌های خاص خودش همراه است. بزرگ‌ترین مشکل، پیدا کردن منابع مطالعاتی مناسب و دسترسی به کتاب‌ها و مقالات علمی بود. بسیاری از منابع مهم به فرمت‌های قابل‌استفاده برای نابینایان تبدیل نمی‌شوند و نرم‌افزارهای گویا به خاطر محدودیت‌های زبانی یا تحریم، کارآیی لازم را برای متون فارسی ندارند. حتی پیدا کردن همراه مناسب برای خواندن کتاب‌ها یا تبدیل جزوات کلاسی به فایل صوتی، گاهی هفته‌ها زمان می‌برد. بااین‌حال، تلاش شخصی و کمک خانواده و دوستان باعث شد بتوانم از پایان‌نامه‌ام دفاع کنم، اما این مسیر نباید برای دیگر نابینایان و کم‌بینایان این‌قدر دشوار باشد.

وی با بیان اینکه دانشجویان نابینا هنگامی‌که وارد دانشگاه می‌شوند در عمل رها می‌شوند و تحت پوشش هیچ نهادی نیستند افزود: درحالی‌که دانش‌آموزان نابینا هنگام ورود به مدرسه تحت پوشش وزارت آموزش‌وپرورش استثنایی هستند، اما وقتی دانشجویان وارد دانشگاه می‌شوند هیچ نهادی مسوولیتی در قبال تامین منابع مطالعاتی دانشجویان را ندارد.

ناطوری‌زاده تاکید کرد: همیشه نابینایان با مشکلات فراوانی برای دسترسی به جزوه‌ها و کتاب‌های خود روبرو بودند؛ اما با پیشرفت علم در جهان و ایجاد تکنولوژی‌های جدید راه‌کاری بسیاری برای پوشش این مشکل به وجود آمده است و نرم‌افزارهای بسیاری تولیدشده است؛ اما در کشور ما به دلیل تحریم‌ها بسیاری از این خدمات به نابینایان و کم‌بینایان ایرانی ارائه نمی‌شود و دسترسی به برخی این برنامه‌ها ممکن نیست. ضمن آنکه زبان پارسی نیز در این میانه موثر است. به‌طور مثال برنامه‌های گویا سازی متن بر بستر پی‌دی‌اف همه فوت‌های فارسی را پوشش نمی‌دهد.

وی در خصوص استفاده نابینایان و کم‌بینایان از سایت‌ها و نرم‌افزارهای داخلی نیز توضیح داد: در سال‌های اخیر در این زمینه گام‌هایی برداشته‌شده است اما همچنان بسیاری از سایت‌ها به‌ویژه در خدمات‌دهی پرداخت‌های آنلاین و درگاه‌های پرداختی بهینه نشده‌اند و توانیابان برای استفاده از این درگاه‌ها با مشکل روبرو هستند. اگر فرد توانیاب اطلاعات کافی و توانایی داشته باشد می‌تواند از نرم‌افزارهای همراه بانک برای برخی خدمات پرداختی استفاده کند بااین‌حال بدیهی است که همه خدمات از طریق همراه بانک انجام نمی‌گیرد و همه نیازها نیز پوشش داده نمی‌شود.