صنعت پتروشیمی ایران باید بازارهای خود را متنوع کند

بامداد جنوب – الهام بهروزی

روند صادرات پتروشیمی در چهارماهه ابتدای امسال، با چالش‌ها و ناپایداری‌ها و افت محسوسی مواجه شده است. به گفته فرود عسگری، رئیس کل گمرک ایران، صادرات پتروشیمی در بازه زمانی مذکور، شش میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار بوده که کاهش ۱۰ درصدی نسبت به دوره مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد.

کاهش تقاضای بازارهای هدف، اختلالات لجستیک بین‌المللی و فشارهای ناشی از تحریم‌های اقتصادی و تعرفه‌ها و… از جمله عواملی هستند که در کاهش تیراژ و ارزش صادرات پتروشیمی در یکی دو سال اخیر نقش‌آفرینی کرده‌اند. در این بین، تحریم‌ها بیش از عوامل دیگر در افت تدریجی صادرات پتروشیمی‌ها نقش داشته است. طبق اخبار منتشر شده، شرکت‌ها و پتروشیمی‌های متعددی در سال‌های اخیر از سوی امریکا تحریم شده‌اند.

در میان این شرکت‌ها و پتروشیمی‌های تحریم‌شده، نام تعدادی از پتروشیمی‌های برند و بزرگ منطقه پارس جنوبی نیز دیده می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به شرکت پتروشیمی هنگام، شرکت مبین، پتروشیمی نوری، پتروشیمی پارس، شرکت اجرایی غیرصنعتی پاسارگاد، شرکت پتروشیمی آپادانا خلیج فارس، شرکت پالایش گاز بید بلند خلیج فارس، پتروشیمی همت و… اشاره کرد. طبق اعلام وزارت خزانه‌داری امریکا هرگونه معامله، خرید، ارائه خدمات، دادن خدمات اعتباری، بیمه، بیمه نقل و انتقال به این شرکت‌ها و نهادها ممنوع شده و هر گونه نقض آن، با مجازات‌های امریکا روبه‌رو خواهد بود.

این در حالی است که این پتروشیمی‌ها در تولید و صادرات محصولات پتروشیمی که اغلب به شکل خام یا نیمه‌خام صادر می‌شوند، تاثیرگذار بوده‌اند. هرچند این شرکت‌ها در دوران پساتحریم هم کوشیده‌اند با تعریف ساز و کار اصولی و صادرات محصولاتی که در بازار جهانی خواهان دارند، در ارزآوری و رشد اقتصادی کشور به کنشگری بپردازند اما باید اعتراف کرد که بسیاری از پتروشیمی‌های تحریم‌شده منطقه پارس جنوبی در یکی دو سال اخیر با وجود تولید محصولاتی مرغوب و باکیفیت به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی و بانکی با موانع جدی روبه‌رو شده‌اند. متاسفانه بسیاری از خریداران بزرگ و معتبر بین‌المللی، به دلیل ترس از جریمه شدن از امریکا و کشورهای تحریم‌کننده، از خرید مستقیم محصولات ایران خودداری می‌کنند. این باعث شده که پتروشیمی‌های ما مجبور شوند به دنبال بازارهای جایگزین یا واسطه‌ها بگردند.

در این میان، شرکت‌های ایرانی برای یافتن بازارهای جهانی در شرایطی که پتروشیمی‌های کشورهایی چون عربستان صعودی، چین و ایالت متحده به‌دنبال رقابت جدی با ‌آن‌ها هستند، راه دشواری در پیش داشته‌اند. متاسفانه از دست دادن بازارهای سودده و بزرگ، پتروشیمی‌های منطقه پارس جنوبی و دیگر نقاط صنعتی کشور را با گره‌های کوری مواجه کرده‌است. افزون بر این، این پتروشیمی‌ها به‌دلیل افزایش هزینه‌های بازاریابی و فروش و تحریم‌های کمرشکن ناچارند در بازارهای محدودی به رقابت و عرضه محصولات خود با قیمت نازل‌تری بپردازند.

همچنین این پتروشیمی‌ها به‌دلیل تحریم‌ها در جابه‌جایی پول فروش محصولات خود با مشکلات جدی مواجه هستند؛ چراکه این شرکت‌ها مجبورند از روش‌های پیچیده، زمان‌بر، پرریسک و گران‌قیمت برای انتقال پول استفاده کنند. این کار ممکن است شامل تأخیرهای طولانی در دریافت وجه، تحمیل کارمزدهای بالا از سوی واسطه‌‌ها و حتی خطر بلوکه شدن دارایی‌ها شود. از این‌رو، وقتی پتروشیمی‌های تحریم‌شده نمی‌توانند به‌راحتی پول کالای فروخته‌شده را دریافت کنید، چرخه مالی شرکت مختل می‌شود و این مثل قطع شدن خون در رگ آن‌هاست.

حال این پتروشیمی‌ها برای ماندن در بازارهای جهانی باید به فناوری‌های پیشرفته و قطعات جدیدتر دسترسی پیدا کنند اما تحقق این مهم در شرایط کنونی برای آن‌ها دشوار یا ناممکن است؛ چون این فناوری‌ها یا قطعات موردنیاز از سوی شرکت‌های کشورهای تحریم‌کننده تولید می‌شوند که دسترسی شرکت‌های ایرانی بدان‌ها ناممکن به‌نظر می‌رسد.

در کنار این ناممکن‌ها، نوسانات شدید ارزی دیگر عاملی است که تاثیر فزاینده‌ای در افت صادرات پتروشیمی در سال‌های اخیر به‌ویژه یک سال اخیر داشته است، این بی‌ثباتی ارز باعث شده که خریداران خارجی از خرید محصولاتی که قیمتشان نامشخص است، اجتناب کنند. اگر قیمت تمام‎شده به دلیل نوسانات ارزی بالا برود، محصول ایران در مقایسه با رقبا گران‌تر می‌شود و سهم بازار خود را از دست می‌دهد. دقیقا مثل این می‌ماند که در یک مزایده شرکت کنید، اما هر بار که نوبت به شما می‌رسد، واحد پولتان تغییر کند!

این وضعیت ریسک را برای صادرکننده افزایش و حاشیه سود را کاهش می‌دهد؛ زیرا پتروشیمی‌ها محصول را به ارز خارجی می‌فروشند و درآمد را به ارز خارجی دریافت می‌کنند، اما هزینه‌های تولید (کارگر، مواد اولیه داخلی، انرژی) به ریال است. اگر نرخ تبدیل ارز ناگهان تغییر کند، سود مورد انتظار می‌تواند از بین برود یا حتی به زیان تبدیل شود. این وضعیت برنامه‌ریزی بلندمدت را دشوار می‌کند، تمایل به سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد و می‌تواند باعث شود که شرکت‌ها به‌جای تمرکز بر افزایش تولید و صادرات، بیشتر به مدیریت ریسک‌های ارزی بپردازند.

مسائل ژئوپلیتیکی و تنش‌های سیاسی منطقه خلیج فارس، اختلال در مسیرهای کشتیرانی و افزایش هزینه‌های حمل و نقل، رقابت با کشورهای همسایه مثل عربستان، امارت متحده عربی، قطر و… دیگر عواملی است که پتروشیمی‌های ایرانی به‌خصوص پتروشیمی‌های تحریم‌شده منطقه پارس جنوبی را در صادرات محصولات خود در بازارهای جهانی با موانع و محدودیت‌های جدی مواجه کرده است. بی‌شک این پتروشیمی‌های برای بر هم زدن معادلات تحریم‌ها و بازیافتن بازارهای بزرگ جهانی چاره‌ای جز تغییر رویکرد و روی آوردن به سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه ندارند.

این پتروشیمی می‌توانند با تنوع‌بخشی به محصولات و بازارهای هدف، بهبود کیفیت و استانداردهای تولید، کاهش هزینه‌های تولید و حمل‌ونقل، تسهیل مقررات و فرایندهای صادرات، تقویت روابط بین‌المللی و رفع تحریم‌ها، استفاده از ابزارهای نوین بازاریابی و فروش (بازاریابی دیجیتال، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و…) و… به میدان رقابت در بازارهای جهانی برگردند.

متاسفانه در حال حاضر تحریم‌ها بزرگ‌ترین مانع برای صادرات پتروشیمی ایران به شمار می‌روند که دسترسی به بازارهای جهانی و نقل و انتقالات مالی را محدود کرده‌اند اما می‌توان با اتخاذ راهکارهای مناسب و رفع موانع موجود،  صادرات پتروشیمی ایران را در سال جاری توسعه داد و به اهداف تعیین‌شده دست یافت.

قطعا ایران برای توسعه صنعت پتروشیمی که در وضعیت فعلی نقش موثری در ارزآوری و درآمدزایی بازی می‌کند، برنامه‌های ویژه‌ای خواهد داشت. در این راستا، اردیبهشت امسال، حسن عباس‌زاده، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی خبر داد که پیش‌بینی می‌شود در پایان ۱۴۰۴ ظرفیت اسمی تولید صنعت به ۱۰۵ میلیون تن و صادرات حدود ۳۴.۸ میلیون تن محصول پتروشیمی به ارزش حدود ۱۳.۶ میلیارد دلار برسد. قطعا تحقق این پیش‌بینی می‌تواند سهمی از بازارهای جهانی را به محصولات پتروشیمی‌های ایران اختصاص دهد و به توسعه صادرات این محصولات غیرنفتی بینجامد.