زاگرس بازهم بارشد تولید به داد صنعت متانول رسید

بامدادجنوب_حجت عبداللهی‌پور

بازار جهانی متانول در دهه‌ گذشته از یک حوزه‌ تخصصی و محدود در صنایع شیمیایی سنتی به عرصه‌ای استراترژیک و مهم در زنجیره‌ انرژی و مواد پایه‌ پتروشیمی تبدیل شد تا جایی که این ماده صنعتی که روزگاری صرفا به عنوان ماده‌ای واسطه‌ای برای تولید فرمالدهید و اسید استیک شناخته می‌شد، به یکی از ارکان اصلی تحولات جدید در صنعت سوخت، حمل‌ونقل دریایی و فناوری‌های کربن‌زدایی تبدیل شد. گسترش فناوری‌های متانول‌به‌الفین (MTO) و توسعه کاربردهای آن در تولید سوخت‌های کم‌کربن، زمینه‌ساز تحولی شده که امروز نقشهی ژئوپلیتیک انرژی را دگرگون ساخته است.

بر پایه‌ آمارهای معتبر بین‌المللی، ظرفیت جهانی تولید متانول از حدود ۷۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۳، به بیش از ۱۱۰ میلیون تن در سال ۲۰۲۳ رسید؛ رشدی نزدیک به ۴۵ درصد که از تغییر نگاه در سرمایه‌گذاری جهانی پرده برداشت. حال این تغییر نگاه، عمدتا متأثر از نقش فزاینده‌ متانول در توسعه‌ انرژی‌های پاک و استفاده‌ آن به عنوان «سوخت دریایی سبز» است به گونه‌ای که شرکت‌هایی چون Maersk، کشتی‌های جدید خود را بدون اتکا به سوخت‌های فسیلی سنتی و مبتنی بر متانول طراحی کردند. افزون بر این، هم‌اکنون چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده متانول جهان، بیش از نیمی از تقاضای جهانی را به خود اختصاص داده و با احداث مجتمع‌های متعدد MTO، عملا مرکز ثقل بازار جهانی را به شرق آسیا منتقل کرده است.

در چنین چشم‌اندازی، ایران به دلیل دارا بودن ذخایر عظیم گاز طبیعی و زیرساخت‌های پتروشیمی در عسلویه و ماهشهر، جایگاهی ممتاز در تولید و صادرات متانول دارد. هم‌اکنون ظرفیت تولید سالانه‌ ایران حدود ۱۵ میلیون تن است و پیش‌بینی‌ها از رشد این رقم تا افق ۲۵ میلیون تن خبر می‌دهد. شرکت‌هایی چون زاگرس، شیراز، مرجان، فناوران، خارگ و کاوه از اصلی‌ترین بازیگران این بازار محسوب می‌شوند که توانسته‌اند ایران را در کنار چین و عربستان سعودی، به یکی از سه کشور تأثیرگذار در بازار جهانی متانول بدل کنند. با این حال، ساختار صادراتی کشور همچنان با چالش‌های جدی مواجه است. وابستگی گسترده به بازار چین، محدودیت‌های لجستیکی، هزینه‌های بالای حمل‌ونقل و موانع ناشی از تحریم‌های بین‌المللی موجب شده‌اند تا بخشی از ظرفیت صادراتی ایران به شکل کامل مورد بهره‌برداری قرار نگیرد.

از سوی دیگر، متانول‌سازان ایرانی در سال‌های اخیر با فشار هزینه‌های داخلی نیز روبه‌رو بوده‌اند. افزایش قیمت خوراک گاز بر اساس فرمول‌های ناپایدار، رشد شدید هزینه‌های یوتیلیتی و قطعی‌های مکرر گاز در زمستان‌ها، سودآوری واحدهای تولیدی را کاهش داده‌است. در کنار این عوامل، مالیات‌ها و عوارض وضع‌شده بر صادرات نیز مزید بر علت شده تا تصویر صنعت متانول در داخل کشور، برخلاف ظرفیت‌های بالقوه‌ی آن، با نشانه‌هایی از رکود و افول همراه شود.

از منظر اقتصادی، قیمت جهانی متانول که در فاصله سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ به‌طور میانگین حدود ۳۵۰ دلار در هر تن بود، طی سال‌های اخیـر به دلیل مازاد عرضه و رکود جهانی در محدوده‌ ۲۸۰ دلار تثبیت شده است. در چنین شرایطی، شرکت‌های ایرانی برای حفظ جایگاه خود ناگزیر از بازتعریف استراتژی‌های مدیریتی و فنی بوده‌اند. به‌ویژه در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ که اقتصاد چین با کندی رشد مواجه شد و بازارهای انرژی نوسانات محدودی نشان دادند، تنها مدیریت هوشمندانه و تصمیم‌گیری‌های فنی دقیق توانست مسیر پایداری تولید را حفظ کند.

اما در میان این دشواری‌ها، نمونه‌ای برجسته از تاب‌آوری صنعتی و تدبیر مدیریتی رخ نموده است. پتروشیمی زاگرس، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ متانول ایران با سهمی بیش از ۳۰ درصد از ظرفیت کشور، توانسته در سایه‌ مدیریت مدبرانه و آینده‌نگر متین دیداری نه‌تنها روند نزولی صنعت را مهار کند، بلکه شاخص‌های تولید، صادرات و سودآوری خود را به سطحی جدید از پایداری و رشد برساند. نوسازی تجهیزات، کنترل هزینه‌ها و مدیریت بهینه‌ خوراک در شرایط نوسانی بازار جهانی، زاگرس را به الگویی از کارآمدی در میان شرکت‌های پتروشیمی کشور تبدیل کرده است. این پتروشیمی هم‌اینک به عنوان نماینده ایران در نمایشگاه بین‌المللی واردات چین حضور دارد.

این حضور، در یکی از مهم‌ترین رویدادهای تجاری آسیا، موقعیتی استراتژیک برای معرفی توان فنی و ظرفیت صادراتی زاگرس و صنعت متانول ایران به بازارهای چین و شرق آسیا فراهم کرده‌است؛ بازاری که بیش از ۶۰ درصد صادرات متانول کشور را جذب می‌کند و نقش تعیین‌کننده‌ای در سودآوری این صنعت دارد. مشارکت فعال در چنین نمایشگاهی، نشان می‌دهد که زاگرس نه‌تنها به حفظ سهم بازار داخلی و منطقه‌ای می‌اندیشد، بلکه با سیاست‌گذاری دقیق و کارشناسی‌شده در پی گسترش پایگاه‌های مشتریان خود در عرصه جهانی است.

هم‌زمان با این رویکرد فرامرزی، در داخل کشور نیز زاگرس توانسته چالش‌های پیچیده صنعت متانول را با نگاهی عمل‌گرایانه پشت سر گذارد. در حالی‌که این صنعت به‌دلیل گرانی قیمت خوراک، فشار تحریم‌ها و کاستی‌های ساختاری با افت تولید و رکود نسبی روبه‌رو شده، پتروشیمی زاگرس مسیر متفاوتی رقم زده است؛ مسیری که صنعت را از سایه‌ افول بیرون آورده و بار دیگر افق رشد را در برابر آن گشوده است؛ نشانه‌ای روشن از این‌که در اقتصاد انرژی، خِرَد مدیریتی می‌تواند همان‌قدر تعیین‌کننده باشد که منابع طبیعی و سرمایه‌های فیزیکی.

در همین زمینه، گزارش‌های عملکرد مهرماه نشان می‌دهد که پتروشیمی زاگرس با وجود محدودیت‌های گازی و نوسانات ارزی، بار دیگر توانست سهم تولید و صادرات متانول ایران را در مسیر افزایشی قرار دهد. این واحد بزرگ متانولی در عسلویه، با تمرکز بر بهره‌وری انرژی و مدیریت دقیق خوراک، نه‌تنها افت تولید فصلی را جبران کرد بلکه با تحقق رشد خفیف اما پایدار در شاخص تولید، توانست نشانه‌هایی از بازگشت رونق را در یکی از حساس‌ترین بخش‌های صنعت پتروشیمی کشور رقم بزند.

افزایش حجم تولید زاگرس در مهرماه در حالی رقم خورد که اغلب واحدهای مشابه با فشار هزینه‌های یوتیلیتی و محدودیت خوراک مواجه بودند. موفقیت زاگرس در چنین شرایطی نشان‌دهنده‌ استمرار همان «مدیریت هوشمندانه»‌ای است که طی سال‌های اخیر توانسته جریان تولید را در این شرکت به ثبات برساند. ادامه‌ی این روند، علاوه بر اثرگذاری بر آمار کل متانول ایران، پیام مثبتی برای بازارهای صادراتی جنوب و شرق آسیا نیز دارد؛ بازاری که در ماه‌های اخیر با رکود تقاضا روبه‌رو بوده است.

به این ترتیب، عملکرد مهرماه زاگرس را می‌توان نقطه‌ای امیدوارکننده در نمودار تولید متانول کشور دانست؛ نشانه‌ای از احیای تدریجی اعتماد صنعتی در میانه‌ی نوسانات جهانی انرژی. جایی که دیگر نه فقط گاز ارزان یا خوراک فراوان، بلکه خِرَد مدیریتی و انضباط تولید، تعیین‌کننده‌ی مرز میان رکود و رشد در صنعت پتروشیمی ایران شده است.

طبق اساس آمار رسمی، تولید صنعت متانول در مهر ۱۴۰۴ با رشد ۲.۷ درصدی نسبت به مهر پارسال همراه شد؛ رشدی که عمدتاً از سمت پتروشیمی زاگرس رقم خورد، در حالی‌که واحدهایی چون فناوران و خارک کاهش تولید را تجربه کردند. بر اساس گزارش اختصاصی انرژی‌پرس، مهرماه برای صنعت متانول ایران به لطف عملکرد پایدار زاگرس، ماه رو‌به‌رشد و امیدبخش بود؛ صنعتی که پس از چند ماه نوسان و افت تولید، سرانجام با این رشد ۲.۷ درصدی توانست نشانه‌هایی از بازگشت به مدار صعود را بروز دهد.

بررسی داده‌های تولید سه شرکت اصلی فعال در این بخش نشان می‌دهد که پتروشیمی زاگرس موتور محرک این رشد بوده و به تنهایی توانسته سهم عمده‌ای از افزایش تولید را رقم بزند. این شرکت با تولید بیش از ۸۶۷ هزار تن در مهر ۱۴۰۴ نسبت به مهر سال گذشته رشد ۴.۸ درصدی را تجربه کرده، در حالی که فناوران و خارگ با کاهش سه و ۱۰ درصدی تولید، از مسیر توسعه فاصله گرفته‌اند.

خط لوله ابوذر از زمستان سال گذشته از مدار خارج شده و این موضوع موجب کاهش جدی خوراک دریافتی پتروشیمی خارگ شده است. کمبود خوراک در ماه‌های اخیر مستقیما بر میزان تولید این مجتمع اثر گذاشته و سبب افت محسوس عملکرد آن نسبت به دوره‌های گذشته شده است.

در مجموع، عملکرد مهرماه نشان می‌دهد که رشد تولید متانول در کشور بیش از آنکه حاصل بهبود عمومی صنعت باشد، به اتکای توان عملیاتی زاگرس رقم خورده است؛ موضوعی که در صورت تداوم، می‌تواند مسیر بازار صادراتی ایران را نیز متاثر کند.

نگاهی به گزارش‌های فعالیت ماهانه پتروشیمی‌های متانول‌ساز بورسی در مهرماه نشان می‌دهد، دو پتروشیمی‌ این صنعت موفق به افزایش درآمد ماهانه خود نسبت به مهرماه سال گذشته شده‌اند. طبق جدولی که در ادامه آورده شده، پتروشیمی خارگ در این ماه پیشتاز صنعت متانول در افزایش درآمد بوده است. به طوری که این پتروشیمی در مهرماه توانست رقم فروش خود را حدود ۱۰۸ درصد بالا ببرد و آن را از ۶۹۷ میلیارد تومان در مهرماه سال ۱۴۰۳ به هزار و ۴۵۱ میلیارد تومان در مهر ۱۴۰۴ برساند.

همچنین پتروشیمی زاگرس نیز در این ماه موفق به افزایش ۳۳ درصدی درآمد خود شد و رقم چهار هزار و ۵۰۸ میلیارد تومان را در این ماه گزارش کرد. در مقابل اما پتروشیمی فناوران در این ماه فشار زیادی را در درآمدزایی تجربه کرد و با افت ۱۸ درصدی مبلغ فروش نسبت به مهر سال گذشته رقم هزار و ۱۵۲ میلیارد تومان را در این بخش ثبت کرد.

در سمت تولید اما تصویر متفاوتی از صنعت متانول ایران دیده می‌شود. مقایسه حجم تولید پتروشیمی‌های متانولی در مهرماه با مدت مشابه سال ۱۴۰۳ وضعیت مثبتی را نشان نمی‌دهد. زیرا تنها پتروشیمی زاگرس وضعیت مناسبی را در این بخش داشته است. به صورتی که پتروشیمی زاگرس در این ماه توانست حجم تولید خود را ۴.۸ درصد بالا ببرد و رقم ۸۶۷ هزار تن را گزارش کند؛ اما دو پتروشیمی خارگ و فناوران در این ماه نیز به ترتیب ۱۰ و سه درصد کاهش تولید داشتند و در انتهای فهرست تولید صنعت متانول قرار گرفتند.