پارس جنوبی ایران را آباد می‌کند

بامداد جنوب – الهام بهروزی

میدان پارس جنوبی جایی است که بوی گاز شیرین می‌دهد؛ نقطه‌ای استراتژیک که با جای دادن ۱۳ پالایشگاه به‌عنوان ستون فقرات تأمین انرژی ایران و محور قدرت اقتصادی و ژئوپلیتیکی کشور شناخته می‌شود. مجموعه‌ای که امروزه با تولید بیش از ۷۰ درصد گاز ایران، سهمی چند ده‌میلیارد‌دلاری در تولید ناخالص داخلی دارد و نقش بی‌بدیلی را در مذاکرات انرژی ایفا می‌کند.

بر اساس آمار رسمی، سهم پارس جنوبی در GDP ایران سالانه تا ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. همچنین پالایشگاه‌های این منطقه صنعتی خوراک بیش از ۵۰ درصد نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها را تأمین می‌کنند. در حوزه صادرات میعانات گازی و LPG که حدود ۹۰ درصد آن راهی بازار آسیا به‌ویژه چین می‌شود، نیز نقش تاثیرگذاری دارد.

قدیمی‌ترین پالایشگاه‌های این میدان (فاز ۱ تا ۵) بیش از ۲۰ سال کار کرده‌اند و در نیمه دوم عمر طراحی خود هستند ولی بخش عمده فازهای جدیدتر (فازهای ۱۲، ۱۹، ۱۳، ۲۰–۲۱) کمتر از ۱۰ سال عمر دارند و در بهترین بازه راندمان هستند که با نگهداری و بازتوانی، طول عمر این واحدها تا ۳۰ یا۴۰ سال هم قابل تمدید است، اما خورندگی بالای محیط خلیج فارس فشار زیادی بر تجهیزات وارد می‌کند.

به عقیده یک کارشناس، بخش قابل توجهی از پالایشگاه‌های ایران مربوط به سه دهه یا حتی بیشتر قبل هستند و طی این مدت تحول جدی در آنها رخ نداده است. حتی واگذاری به بخش خصوصی نیز کمکی به نوسازی نکرد؛ چراکه سرمایه‌گذاری تازه‌ای در این حوزه صورت نگرفت و بخش خصوصی اصولاً انگیزه کافی برای این کار نداشت.

مرتضی بهروزی‌فر با بیان این مطلب به یکی از پایگاه‌های خبری تخصصی حوزه انرژی گفت: حتی در صورت تأمین منابع مالی، مشکل اصلی همچنان باقی خواهد ماند؛ زیرا ارتقای فنی پالایشگاه‌ها نیازمند دسترسی به فناوری‌های روز دنیاست، مسأله‌ای که در سایه تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی به یک چالش اساسی بدل شده است. برای مثال، پالایشگاه بندرعباس که از آن به‌عنوان به‌روزترین پالایشگاه ایران یاد می‌شود، همچنان حدود ۵۰ درصد نفت خام ورودی خود را به فرآورده‌های کم‌کیفیت و کم‌ارزش تبدیل می‌کند. این موضوع به‌روشنی نشان می‌دهد که صرف وجود منابع مالی یا صدور مجوزهای توسعه، برای حل مشکل کفایت نمی‌کند.

این همان جایی است که شاخص نلسون به‌عنوان معیار جهانی، اهمیت پیدا می‌کند. در این شاخص، هرچه ضریب پیچیدگی یک پالایشگاه بالاتر باشد، به این معناست که آن مجموعه قابلیت بیشتری در تولید فرآورده‌های متنوع و پیچیده دارد؛ فرآورده‌هایی که به فناوری‌های پیشرفته نیازمندند و ارزش افزوده بالاتری برای اقتصاد کشورها ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، پالایشگاه‌هایی با شاخص نلسون بالا نقش مهمی در افزایش حاشیه سود و تأمین نیاز داخلی به محصولات پیشرفته ایفا می‌کنند.

در ایران اما این شاخص فاصله چشمگیری با متوسط جهانی دارد. متوسط ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌های ایران تنها شش است، در حالی که پالایشگاه‌های پیشرفته دنیا به عددی در حدود ۱۴ دست یافته‌اند. بررسی شاخص پیچیدگی نلسون در ایران نشان می‌دهد که چالش اصلی صنعت پالایش کشور، فراتر از کمبود سرمایه است. ساختار فرسوده، فقدان دسترسی به تکنولوژی‌های روز و محدودیت در جذب سرمایه‌گذار خارجی و نبود انگیزه برای سرمایه‌گذاران داخلی، موانعی جدی در مسیر ارتقای توان فنی پالایشگاه‌ها ایجاد کرده است. از سوی دیگر، جهان در حال عبور از سوخت‌های فسیلی سنتی و حرکت به سمت سوخت‌های پاک‌تر و محصولات پتروشیمیایی با ارزش افزوده بالاتر است. اگر پالایشگاه‌های ایران نتوانند در این مسیر همگام با روند جهانی حرکت کنند، نه‌تنها سهمی در بازارهای بین‌المللی نخواهند داشت، بلکه در تأمین نیاز داخلی نیز با چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهند شد.

بی‌شک پارس جنوبی که در دهه اخیر نه‌فقط یک پروژه صنعتی، که یک «زیرساخت قدرت» برای ایران بوده و آمیزه‌ای از ظرفیت اقتصادی، برتری تکنیکی و وزنه ژئوپلیتیکی در منطقه شناخته می‌‍‌شود برای ماندگاری این موقعیت، نیاز به نوسازی فوری تجهیزات، تکمیل پروژه‌های فشارافزایی و توسعه صادرات LNG دارد؛ اقداماتی که باید فراتر از شعار، در اولویت مطلق سیاست انرژی کشور قرار گیرند.

حال با توجه به اهمیت راهبردی میدان گازی پارس جنوبی در امنیت انرژی کشور، افزایش توان فنی پالایشگاه‌ها در حفظ و افزایش تولید گاز یک ضرورت است؛ چراکه توان فنی پالایشگاه‌های گاز پارس جنوبی نه تنها در تضمین امنیت انرژی کشور نقش دارد، بلکه موجب تقویت اقتصاد منطقه‌ای و ملی، ارتقای بهره‌وری فرایندها، کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و تضمین کیفیت محصولات می‌شود. همچنین این توانمندی‌ها با اتکا به دانش مهندسی داخلی، امکان رفع چالش‌های فنی مانند افت فشار گاز در مخازن را فراهم می‌کند.

از همین‌روست که در سال جاری در تعمیرات اساسی پالایشگاه‌های گاز پارس جنوبی با هدف افزایش توان فنی این سایت‌های صنعتی، از فناوری‌های پیشرفته بهره گرفته شده؛ به گفته غلامعلی حسینی، مدیرعامل مجتمع گاز پارس جنوبی، این فناوری‌ها افزون بر ارتقای قابل توجه بهره‌وری فرایندها، کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و ارتقای کیفیت محصولات را نیز به همراه داشته‌اند و نقش مؤثری در تضمین امنیت انرژی کشور و تقویت اقتصاد منطقه‌ای ایفا خواهند کرد.

بدیهی است پالایشگاه‌های پارس جنوبی هرچه به تجهیزات به‌روزتر و استانداردتر و توان فنی بالاتر مجهز شوند هم از زاویه اقتصادی و هم از زاویه راهبردی می‌توانند دستاوردهای مهم‌تری را در محورهای افزایش ظرفیت و پایداری تولید، کیفیت محصولات، بهره‌وری اقتصادی، منطبق شدن با تحولات جهانی انرژی و تامین امنیت انرژی و نقش‌آفرینی ژئوپلیتیکی برای کشور به همراه داشته باشند و بسان اهرمی برای اثرگذاری در بازار و دیپلماسی انرژی عمل خواهند کرد.

خوشبختانه در سه سال اخیر، به‌منظور بهره‌وری بیشتر و افزایش توان فنی این پالایشگاه‌ها اقدامات خوبی صورت گرفته است. کاهش مشعل‌سوزی یکی از اقدامات کلیدی بود که در بازه زمانی مذکور به‌منظور بازدهی بهتر پالایشگاه‌های پارس جنوبی محقق شده است، بنا به گفته مدیرعامل مجتمع گاز پارس جنوبی، در سال ۱۴۰۲ با تکیه بر توان و دانش خلاقانه و بهره‌مندی از کالاهای داخلی، مشعل‌سوزی در پالایشگاه‌های پارس جنوبی به ۸.۷ میلیون مترمکعب و  در ۱۴۰۳ به ۵.۶ میلیون مترمکعب کاهش یافت. پیش‌بینی می‌شود که با پیاده‌سازی دقیق، منظم، همچنین تأمین تجهیزات و کالاهای مورد نیاز پروژه در پایان ۱۴۰۴، مشعل‌سوزی در سراسر پالایشگاه‌های مجتمع گاز پارس جنوبی به ۳ میلیون مترمکعب برسد. قطعا این روند، اگر ادامه یابد، می‌تواند مدل موفقی برای سایر میادین گازی کشور باشد.