دیر، دشتی و تنگستان؛ محورهای نوین توسعه گازی کشور

بامداد جنوب – حجت عبداللهی‌پور

منطقه پارس شمالی که سال‌ها در سایه همزاد جنوبی خود پنهان مانده بود، این روزها دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است؛ نه به عنوان نقشه‌ای در بایگانی وزارت نفت، بلکه به‌عنوان پروژه‌ای در حال حرکت در اراضی گسترده و بکر  استان بوشهر؛ از دیر تا تنگستان. نقطه‌ای که بار دیگر به کانون نقشه‌راه گاز ایران بدل شده است.

به گفته کارشناس حوزه انرژی، منطقه پارس شمالی به‌منظور بهره‌برداری از مخازن گازی گلشن، فردوسی، پارس شمالی و لایه‌ گازی کوه ‌مند در محدوده‌ای به وسعت ۱۶ هزار هکتار تعریف شده و مرزهای آن در مصوبه‌ای مورخ ۲۶ دی‌ماه ۱۳۸۶ به تصویب رسید. منطقه‌ای پهناور که بر پهنه‌ سه شهرستان دیّر، دشتی و تنگستان گسترده شده است که هر یک سهمی از آینده‌ انرژی کشور را در خود جای داده؛ از اراضی لم‌یزرع ساحلی دیّر گرفته تا خاک صخره‌ای دشتی و ارتفاعات تنگستان.

در تقسیم جغرافیایی این پهنه، ۵۱۰۰ هکتار در شهرستان دیّر، ۳۴۰۰ هکتار در شهرستان دشتی و ۲۰۰۰ هکتار در شهرستان تنگستان واقع شده است. بقیه آن نیز کریدوری ۹۰ کیلومتری به عرض ۶۰۰ متر است که از جنوب دیّر آغاز می‌شود و تا شمالی‌ترین نقطه تنگستان امتداد می‌یابد. این نوار صنعتی قرار است شریان حیاتی منطقه باشد؛ جایی‌که راه‌آهن دیر- بوشهر، بزرگراه چهارخطه، خطوط برق و مخابرات و لوله‌های تاسیسات نفت و گاز در کنار هم قرار می‌گیرند.

چیدمان جغرافیایی این منطقه بر اساس منطق طبیعی میدان‌ها انجام گرفته است. از شش مخزن شناسایی‌شده، سه میدان در سواحل شهرستان دیر قرار دارد؛ یکی در دشتی و دو میدان در خشکی‌های دشتی و تنگستان. این توزیع اگرچه محصول طبیعت زمین است، اما توازن اقتصادی منطقه را نیز تقویت می‌کند. شهرستان دیّر با زمین‌های هموارتر و سواحل وسیع، بیشترین تأسیسات فرآوری را به خود خواهد دید؛ دشتی و تنگستان نیز در مرحله حفاری و بخش‌های خشکی به میدان خواهند آمد.

پارس شمالی، برخلاف همتای جنوبی خود، هیچ مرز مشترکی با کشورهای حاشیه خلیج فارس ندارد و مخازن آن مستقل‌اند؛ اما ذخایر عظیم آن – هرچند کمتر از نصف ظرفیت پارس جنوبی است- نقشی تعیین‌کننده در آینده گازی کشور ایفا خواهند کرد. این استقلال، ضرورت طراحی متفاوت پروژه را توضیح می‌دهد؛ برنامه‌ای با تاکید بر LNG، تولید گاز شیرین و ایجاد صنایع پایین‌دستی، به جای رقابت مستقیم با روند تولید فازهای پارس جنوبی.

بدیهی است از زمان تصویب محدوده منطقه تا آغاز رسمی فعالیت‌های اجرایی، بیش از یک دهه گذشته است. البته در این راستا، دفتر مدیریت منطقه پارس شمالی در آذرماه ۱۳۸۶ در شهر بردخون (از توابع شهرستان دیّر) تأسیس شد و هم‌زمان، دفتر پشتیبانی در چغادکِ بوشهر استقرار یافت. در همان سال‌ها، نقشه‌برداری هوایی در باندهای رنگی، مطالعات جاده‌ای و ریلی و طراحی ساختمان‌های اداری و مسکونی انجام گرفت تا زیرساخت‌های فنی توسعه فراهم شود.

در دهه ۱۳۹۰، ایده‌ همکاری با سرمایه‌گذاران خارجی برای سرعت‌دادن به طرح قوت گرفت. در همین دوره، شرکت CNOOC چین (سینوک) به‌عنوان یکی از نخستین شرکای بین‌المللی نفت و گاز ایران، پیشنهاد اجرای پروژه عظیم LNG پارس شمالی را مطرح کرد؛ طرحی با سرمایه‌گذاری ۲۷ میلیارد دلاری که روزانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب گاز شیرین، ۱۵ هزار بشکه میعانات گازی و سالانه ۲۰ میلیون تن LNG تولید می‌کند. بر اساس پیش‌بینی‌ها، بیش از پنج‌هزار شغل مستقیم در منطقه ایجاد می‌شود و بیش از هزار هکتار از اراضی ساحلی استان بوشهر به صنایع بالادستی و پشتیبانی این پروژه اختصاص می‌یابد.

سفیر چین در سال ۱۳۸۹ در جریان بازدید از اراضی اختصاصی پارس شمالی، نقش این منطقه را در توسعه صنعتی جنوب کشور تعیین‌کننده دانست و اعلام کرد که سرمایه‌گذاری بین‌المللی در این محدوده می‌تواند موج جدیدی از رونق در نوار ساحلی خلیج فارس ایجاد کند. اگرچه پروژه LNG به دلایل سیاسی و اقتصادی میان‌مدت هنوز به بهره‌برداری نرسیده، اما این فاز از سرمایه‌گذاری، زیربنای فنی جدیدی برای منطقه به وجود خواهد آورد.

اکنون، در حالی‌که نیاز کشور به گاز طبیعی در بخش صنعتی و خانگی در حال افزایش است، پارس شمالی دوباره در دستور کار اصلی شرکت نفت و گاز پارس قرار گرفته است. به‌گفته‌ مجری طرح توسعه میدان پارس شمالی، قرارداد ساخت جکت نخستین فاز توسعه میدان امضا شده و عملیات مهندسی، تأمین کالا، ساخت و نصب آن وارد فاز اجرا شده است. این جکت ۷۵۰ تنی -که با متعلقات خود به دو هزار تن می‌رسد- قرار است در عمق ۱۳ متری دریا نصب شود و آغازگر بازگشت فعالیت‌های فراساحل در این منطقه باشد.

امین خرم‌آبادی ادامه داد: بازنگری‌های فنی و رشد توان مهندسی داخلی، شرایط را برای احیای پروژه فراهم کرده است. میدان پارس شمالی که نخستین‌بار در سال ۱۳۴۶ کشف شد، سال‌ها به‌دلیل نبود فناوری و اولویت پارس جنوبی، در حالت تعلیق باقی مانده بود. مساحت این میدان حدود ۵۰۰ کیلومتر مربع است و ذخایر گازی آن به ۱۶۶۸ میلیارد مترمکعب می‌رسد؛ با حجم قابل برداشت ۱۳۳۷ میلیارد مترمکعب. بنا بر برآوردهای شرکت ملی نفت، توسعه کامل آن می‌تواند معادل چهار فاز استاندارد گازی تولید ایجاد کند و ظرفیت روزانه را به چهار میلیارد فوت مکعب گاز غنی (معادل ۱۱۳ میلیون مترمکعب) برساند.

حال بازگشت پروژه پارس شمالی، تنها به معنای عدد و تولید نیست؛ بلکه نقطه امیدی برای اشتغال و توسعه صنعتی در جنوب بوشهر است. غلامحسین زارعی، نماینده دشتی و تنگستان در مجلس شورای اسلامی که در ماه‌های اخیر اهتمام ویژه‌ای برای باززنده‌سازی این منطقه مهم صنعتی داشته است، دو روز پیش از نهایی شدن مذاکرات با وزارت نفت و آغاز عملیات حفاری در چاه‌های فرزاد A و B طی دو ماه آینده خبر داد. او این تصمیم را تحقق یکی از وعده‌های اصلی دولت و وزارت نفت به مردم منطقه دانست؛ وعده‌ای که می‌تواند مسیر دشتی و تنگستان را به‌سوی رونق صنعتی تغییر دهد.

زارعی با اعلام این خبر گفت که اجرای طرح حفاری، زمینه اشتغال مستقیم برای ساکنان مناطق همجوار فراهم می‌کند و از مهاجرت نیروهای بومی جلوگیری خواهد کرد. به گفته وی، این منطقه می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به یکی از قطب‌های تازه صنعت گاز کشور تبدیل شود؛ جایی که توسعه زیرساختی و سرمایه‌گذاری بین‌المللی دست‌به‌دست هم دهند و بافت اقتصادی استان بوشهر را متحول کنند.

یادآوری می‌شود، پارس شمالی هرچند زیرمجموعه مدیریتی پارس جنوبی است، اما در مسیر تبدیل به منطقه ویژه اقتصادی مستقل قرار دارد؛ گامی که می‌تواند همان‌گونه که در عسلویه رخ داد، سرعت اجرای طرح‌ها را با استفاده از مزایای قانونی مناطق ویژه افزایش دهد. در این چارچوب، مطالعات ساخت هفت پالایشگاه گازی در منطقه آغاز شده و طرح‌های جدیدی در حوزه تأمین آب صنعتی و شبکه انرژی در دست بررسی است.

در نگاه کلان، پارس شمالی تنها یک پروژه گازی نیست؛ بلکه جلوه‌ای از پیوند میان استقلال انرژی، توسعه بومی و امید اجتماعی است. این منطقه با آن‌که ذخایرش به‌نسبت پارس جنوبی کمتر است، اما می‌تواند به‌واسطه ماهیت مستقل، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به زیرساخت‌های بندری، در آینده نقش مکملی حیاتی در تراز گازی ایران ایفا کند.

در پایان باید اشاره کرد که پارس شمالی به‌عنوان محور نوین توسعه گازی استان بوشهر، آغازگر مرحله‌ای تازه در فرایند صنعتی‌شدن جنوب کشور است. این منطقه با تمرکز بر برداشت بهینه از منابع مستقل، ایجاد زنجیره تولید گاز و فرآورده‌های پایین‌دستی و گسترش زیرساخت‌های انرژی، زمینه‌ساز تحولی پایدار در اقتصاد ساحلی خلیج‌فارس خواهد بود؛ تحولی که گاز طبیعی را از یک محصول صرفاً صادراتی به عنصر اصلی رشد، اشتغال‌زایی و ماندگاری جمعیت در نوار جنوبی کشور تبدیل می‌کند.ش