انرژی
3 بازدید
حرکت صنایع پتروشیمی ایران به سوی اقتصاد چرخشی ضروری است؛
بازیافت شیمیایی؛ پارادایم جدید توسعه در صنعت پتروشیمی
بامداد جنوب: مفهوم اقتصاد چرخشی در دوران گذار جهانی از توسعه مبتنی بر مصرف‌گرایی به سوی پایداری و بازآفرینی منابع، به یکی از محورهای اصلی سیاست‌های صنعتی و علمی تبدیل شده است. هدف این الگو، جایگزینی نظام خطی تولید و مصرف با چرخه‌ای هوشمند، بازیافتی و کم‌هدررفت است؛ مدلی که تلاش می‌کند میان رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست، توازن و تعادل برقرار کند.
در میان صنایع گوناگون، پتروشیمی جایگاهی ممتاز در این گذار دارد. این صنعت با تولید مواد اولیه حیاتی برای صدها زنجیره تولیدی، می‌تواند به تغییر شکل کل اقتصاد جهانی از درون یاری رساند. امروز نوآوری‌هایی چون پلیمرهای زیستی از نیشکر و جلبک یا فناوری‌های بازیافت شیمیایی در سطح مولکولی، چشم‌اندازی از «پتروشیمی سبز» ترسیم کرده‌اند که در آن کاهش ضایعات، صرفه‌جویی انرژی و بازگشت مواد به چرخه حیات، به هدفی عملی بدل می‌شود.
همزمان با این روند، پژوهش‌های نوین علمی، مرزهای اقتصاد چرخشی را فراتر از صنایع کلاسیک گسترش داده‌اند. در یکی از تازه‌ترین دستاوردها که در کنگره علمی و فناوری معرفی شد، گروهی از محققان توانسته‌اند با روشی نوآورانه و کم‌هزینه، تفلون (PTFE) را در دمای اتاق به ترکیبات شیمیایی مفید تبدیل کنند؛ فرایندی که ضمن شکستن پیوندهای مقاوم کربن- فلور، عنصر گران‌بهای فلورین را بازیابی می‌کند تا دوباره در داروسازی و تولید مواد پیشرفته به‌کار گرفته شود.
این کشف، تصویری عینی از آینده اقتصاد چرخشی ارائه می‌دهد؛ آینده‌ای که در آن حتی پایدارترین پسماندهای صنعتی می‌توانند به منبع ارزش افزوده و نوآوری تبدیل شوند. این نمونه‌های نوآوری نشان می‌دهند که تحقق واقعی اقتصاد چرخشی، در گروی پیوند میان علم، صنعت و سیاست‌گذاری هوشمند است؛ پیوندی که بدون همکاری نزدیک میان بخش‌های مختلف زنجیره ارزش ممکن نخواهد بود. پتروشیمی‌ها، با مشارکت در شکل‌دهی زنجیره‌های تأمین سبز، می‌توانند مواد اولیه بازیافتی را در اختیار صنایعی چون خودروسازی، بسته‌بندی و ساخت‌وساز قرار دهند و بدین‌ترتیب چرخ بازآفرینی منابع را در مقیاسی ملی و جهانی به حرکت درآورند.
در این میان، برخی از کارشناسان حوزه انرژی بر این باورند که تحقق این سطح از هم‌افزایی فناورانه و اقتصادی، بدون غلبه بر موانع ساختاری امکان‌پذیر نخواهد بود. با وجود پتانسیل بالای پتروشیمی‌ها در تحقق کامل اقتصاد چرخشی، چالش‌هایی نظیر هزینه‌های بالای استقرار فناوری‌های نوین، کمبود زیرساخت‌های اختصاصی بازیافت در مقیاس صنعتی و مقاومت تاریخی برخی بازارهای پایانی در پذیرش مواد ثانویه همچنان برجسته هستند. بنابراین، حرکت به سوی موتور محرک بودن این صنعت مستلزم سرمایه‌گذاری استراتژیک در تحقیق و توسعه، تدوین قوانین حمایتی شفاف و افزایش آگاهی در سطح مصرف‌کننده نهایی است.
به عقیده این کارشناسان، صنعت پتروشیمی در آستانه تحولی تاریخی قرار دارد. گذار از مدل‌های خطی به اقتصاد چرخشی نه تنها موجب کاهش فشار بر منابع طبیعی و محیط زیست می‌شود، بلکه فرصت‌های اقتصادی جدیدی در حوزه فناوری‌های سبز و اشتغال ایجاد می‌کند. این تحول نیازمند عزم جدی شرکت‌ها، دولت‌ها و جامعه است تا با همکاری یکدیگر، چشم‌انداز صنعتی پایدار و کم کربن را محقق سازند.
در این راستا، مدیر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی در همایش تولید مسئولانه در زنجیره ارزش پلاستیک با اشاره به وضع جهانی تولید و مصرف پلاستیک بر ضرورت گسترش بازیافت شیمیایی برای تحقق اقتصاد چرخشی و کاهش آلودگی تأکید کرد و گفت: برآورد می‌شود سهم دفن و سوزاندن پسماندهای پلاستیکی در سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۶۰ کاهش و سهم بازیافت شیمیایی به ۴۵ درصد افزایش یابد.
محمد متقی با بیان این مطلب گفت: هم‌اکنون مجموع تولید پلاستیک در جهان به ۴۳۱ میلیون تن می‌رسد که بیش از ۵۴ درصد آن در منطقه آسیا به‌ویژه در چین مصرف می‌شود؛ کشوری که به‌تنهایی نزدیک به ۳۴ درصد از مصرف جهانی را به خود اختصاص داده است. با وجود این، حجم عظیم تولید و مصرف، تنها ۱۰ درصد از پلاستیک‌های تولیدی در چرخه بازیافت قرار می‌گیرند و بخش عمده‌ای از آنها همچنان از فرایند بازچرخانی دور مانده‌اند.
وی با بیان اینکه بیشترین مصرف پلیمر در ایران مربوط به پلی‌اتیلن سنگین با حدود سالانه ۱.۵ میلیون تن در سال است، ادامه داد: ظرفیت تولید پلی‌پروپیلن در ایران حدود یک میلیون و ۴۵۰ هزار تن است که از این مقدار، نزدیک به ۸۵۰ هزار تن تولید و به بازار مصرف برای استفاده پایین‌دستی عرضه می‌شود.
مدیر توسعه صنایع پایین‌دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به اینکه مجموع ظرفیت تولید پلی‌اتیلن در کشور حدود ۵.۵ میلیون تن است و با اجرای طرح‌های توسعه‌ای در سال‌های آینده افزایش می‌یابد، افزود: بیشترین تقاضا در مصرف پلی‌اتیلن به حوزه فیلم‌های بسته‌بندی مربوط است که حدود ۳۵ درصد از مصرف کشور را به خود اختصاص داده است. پس از آن ۱۲ درصد به بخش بادی و ۱۱ درصد به بخش تزریقی تعلق دارد. در گروه پلی‌پروپیلن گرید قالب‌گیری تزریقی با سهم ۳۲.۸ درصد، فیلم و ورق با ۲۵.۲ درصد و رافیا و الیاف با ۲۰.۸ درصد به ترتیب بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.
متقی به بازار بازیافت پلاستیک در کشور اشاره کرد و گفت: ضایعات پلاستیکی در چهار گروه اصلی ضایعات بادی، ضایعات حاصل از فرایند تولید، صنعتی و عمومی طبقه‌بندی می‌شوند. متأسفانه بخش قابل توجهی از این ضایعات هنوز به‌طور اصولی جمع‌آوری و بازیافت نمی‌شود.
وی ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد پارسال میانگین قیمت ضایعات پلاستیکی در بازار در حدود ۶۰ درصد قیمت مواد نو بوده و این نسبت در برخی مواد مانند پلی‌پروپیلن بین ۵۰ تا ۷۰ درصد متغیر است که نشان می‌دهد بازیافت می‌تواند از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر باشد.
مدیر توسعه صنایع پایین‌دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به روند مدیریت پسماندهای پلاستیکی و حرکت جهان به سوی اقتصاد چرخشی بیان کرد: در سال ۲۰۲۰ حدود ۷۵ درصد از پسماندهای پلاستیکی در جهان دفن یا سوزانده و تنها ۱۰ درصد بازیافت مکانیکی می‌شد. بر اساس روندهای غالب در این صنعت پیش‌بینی‌شده در سال‌های ۲۰۴۰ تا ۲۰۶۰ سهم دفن و سوزاندن کاهش یافته و سهم بازیافت شیمیایی از صفر به ۲۰ و سپس به ۴۵ درصد افزایش یابد.
متقی با بیان اینکه شرکت‌های بزرگ پتروشیمی در کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده، آلمان، تایلند و مکزیک وارد عرصه بازیافت مکانیکی و شیمیایی شده و واحدهایی با ظرفیت‌های بالای ۵۰ هزار تن ایجاد کرده‌اند، افزود: این در حالی است که در ایران هنوز شرکت‌های بزرگ بالادستی به‌طور جدی وارد این عرصه نشده‌اند.
وی با تشریح فناوری‌های نوین بازیافت شیمیایی تصریح کرد: امروزه چهار روش اصلی برای بازیافت شیمیایی پلاستیک‌ها وجود دارد شامل حلال‌ها، دیپلیمریزاسیون و روش‌های تبدیل حرارتی که به‌صورت پیرولیز و گازی‌سازی است. در روش استفاده از حلال، آلودگی‌ها و رنگدانه‌ها از پلیمر جدا و دوباره به‌عنوان ماده اولیه استفاده می‌شود. در روش تجزیه حرارتی، ساختار پلیمری شکسته و به ترکیبات اولیه بازمی‌گردد که می‌توان از آنها در تولید محصولات جدید استفاده کرد.
مدیر توسعه صنایع پایین‌دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی با اشاره به ضرورت ورود صنعت پتروشیمی ایران به توسعه فناوری‌های مرتبط تأکید کرد: این روش‌ها افزون بر کاهش آلودگی محیط زیست، ارزش افزوده بالایی نیز ایجاد می‌کنند، همچنین روش آپ سایکلینگ (upcycling) به‌عنوان یکی از روش‌های نوظهور در صنعت بازیافت پلاستیک است. در بازیافت شیمیایی کلاسیک هدف بازیابی خوراک اولیه (نفتی یا گاز سنتز) است اما در Upcycling محصول نهایی ارزش بالاتر دارد. مسیرهای شیمیایی Upcycling پلی‌اتیلن شامل اکسیداسیون کنترل‌شده پلی‌الفین‌ها و تبدیل به الکل‌ها و اسیدهای چرب مصنوعی، کراکینگ کاتالیستی با فلزات واسطه و تبدیل به واکس‌های صنعتی و روغن‌های پایه و در نهایت آمین‌دارسازی و هیدروژناسیون و تبدیل به پلی‌ال‌ها برای صنایع پوشش و چسب است.
متقی با بیان اینکه دستیابی به اقتصاد چرخشی در صنعت پلاستیک نیازمند همکاری میان صنعت پتروشیمی، شرکت‌های پایین‌دستی و نهادهای مرتبط با مدیریت پسماند است، یادآور شد: بدون ایجاد نظام جامع جمع‌آوری، تفکیک و بازیافت، نمی‌توان به هدف تولید مسئولانه و پایدار در زنجیره ارزش پلاستیک دست یافت.
نظر خود را بنویسید
نام و ایمیل اختیاری هستند. فقط نظر شما ضروری است.