مدیران پروازی؛ معضلی قدیمی در قلب پارس جنوبی
یک بحث قدیمی بار دیگر به صدر اخبار بازگشته است؛ مدیران پروازی. این اصطلاح به مدیرانی اطلاق می‌شود که برای اداره واحدهای نفت، گاز و پتروشیمی در استان بوشهر منصوب می‌شوند؛ اما نه در این استان زندگی می‌کنند و نه ارتباطی مستقیم با جامعه محلی دارند؛ آنها با پرواز می‌آیند و می‌روند. به همین دلیل این مدیران به معضلی برای صنعت امروز تبدیل شده‌اند تا جایی که رئیس‌جمهور چندی پیش با انتقاد از پدیده مدیران پروازی گفت: «وقتی مدیری در منطقه حضور ندارد، مشکلات مردم را لمس نمی‌کند و نمی‌تواند تصمیمی متناسب با واقعیت‌های میدانی بگیرد. انتظار مردم این است که مدیران کنارشان باشند.» این سخنان، بحثی را که سال‌ها در میان کارکنان صنایع و ساکنان منطقه جریان داشت، به صدر رسانه‌ها آورد.
در عسلویه، جایی که به پایتخت انرژی ایران شهرت دارد، تضاد میان دفاتر مدرن شرکت‌ها و کوچه‌های ساده شهر، بیشتر از هر جای دیگری به چشم می‌آید. در این میان، علی احمدی، شهروند جنوبی با نقد عملکرد مدیران پروازی در منطقه به بامداد جنوب گفت: «ما دود مشعل‌ها را تحمل می‌کنیم، ولی مدیرانی که باید مشکلات ما را ببینند، حتی اینجا زندگی نمی‌کنند. وقتی برق یا آب منطقه قطع می‌شود، آنها در تهران یا شیراز هستند. چطور می‌شود انتظار داشت درد ما را بفهمند؟»
یکی از مدیران میانی شرکت‌های صنعتی در پارس جنوبی نیز که نخواست نامش فاش شود، بیان کرد: «من هفته‌ای دو روز در بوشهر هستم و بقیه روزها در دفتر مرکزی تهران. مشکل اینجاست که بسیاری از تصمیم‌های کلان باید در پایتخت گرفته شود. اگر مدیر در منطقه بماند، از ارتباط با وزارتخانه‌ها و مراکز قدرت دور می‌افتد.»
این توجیه اما برای کارشناسان امر چندان قانع‌کننده نیست. آقای صادقی، کارشناس باسابقه صنعت گاز در منطقه بر این باور است که «ارتباط با تهران مهم است، اما در عصر ارتباطات، مدیر می‌تواند از راه دور تعامل کند. آنچه غیرقابل جایگزین است، حضور فیزیکی در میان کارکنان و مردم است.» پدیده مدیران پروازی تنها یک موضوع اداری نیست؛ بلکه تبعات اجتماعی و فرهنگی گسترده دارد. پژوهش‌های دانشگاه خلیج فارس نشان می‌دهد نبود مدیران بومی در صنایع بزرگ، فاصله‌ای عمیق میان شرکت‌های پتروشیمی و جامعه محلی ایجاد کرده است.
زهرا رئیسی، فعال اجتماعی در کنگان در این خصوص به بامداد جنوب گفت: «وقتی مدیر بومی یا مقیم منطقه نیست، فرصت‌های شغلی هم کمتر به مردم محلی می‌رسد. مدیر پروازی بیشتر با شبکه‌های خارج از استان در ارتباط است و این باعث نارضایتی می‌شود.» در بازار بوشهر، بسیاری از کسبه معتقدند که مدیران پروازی باعث کاهش اثرات مثبت اقتصادی صنعت نفت در منطقه شده‌اند. یکی از مغازه‌داران در این راستا بیان کرد: «اگر مدیران خانواده‌هایشان را به اینجا بیاورند، مدارس، بیمارستان‌ها و بازار رونق بیشتری می‌گیرد؛ اما وقتی زندگی‌شان جای دیگری است، پول هم جای دیگری خرج می‌شود.»
کارشناسان صنعتی بر این باورند، حضور دائمی مدیران در منطقه می‌تواند حتی راندمان تولید را بالا ببرد. آقای فرهمند، کارشناس ایمنی در یکی از مجتمع‌های گازی، گفت: «وقتی حادثه‌ای رخ می‌دهد، حضور مدیر در چند دقیقه اول حیاتی است. اگر او در پرواز باشد یا کیلومترها دورتر، تصمیم‌گیری به تأخیر می‌افتد و این می‌تواند هزینه‌زا باشد.»
بسیاری از مدیران پروازی دلیل اصلی انتخاب این سبک زندگی را کمبود امکانات شهری در بوشهر و عسلویه معرفی می‌کنند. کیفیت پایین زیرساخت‌های بهداشتی، آموزشی و رفاهی موجب‌شده خانواده‌های آنان تمایلی به سکونت در منطقه نداشته باشند؛ اما به گفته کارشناسان توسعه، این خود چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده است: هرچه مدیران و نخبگان مقیم نشوند، انگیزه‌ای برای ارتقای خدمات شهری وجود نخواهد داشت و هرچه خدمات ارتقا نیابد، مدیران تمایل کمتری به اقامت خواهند داشت.
دولت در سال‌های اخیر طرح‌هایی برای کاهش وابستگی به مدیران پروازی ارائه کرده است، از جمله الزام به انتخاب بخشی از مدیران از میان نیروهای بومی. با این حال، به گفته تحلیلگران، این طرح‌ها بیشتر در حد شعار باقی مانده است. یک مقام محلی در استانداری بوشهر به شرط ناشناس‌ماندن گفت: «هر بار که این موضوع مطرح می‌شود، فشارهایی از مراکز قدرت وجود دارد. برخی شرکت‌ها مایل نیستند مدیران‌شان از منطقه انتخاب شوند، چون شبکه‌های تصمیم‌گیری در تهران متمرکز است.»
حال پرسش اصلی این است که آیا صنعت نفت و گاز بوشهر می‌تواند بدون حل مسئله مدیران پروازی، توسعه پایدار را تجربه کند؟ کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر فاصله میان شرکت‌ها و مردم محلی بیشتر شود، اعتماد اجتماعی کاهش خواهد یافت و سرمایه اجتماعی صنعت انرژی در منطقه تضعیف خواهد شد.
مدیران پروازی، در نگاه نخست، شاید تنها یک انتخاب شخصی یا سازمانی باشند؛ اما در عمل، به گره‌ای پیچیده میان اقتصاد، اجتماع و سیاست بدل شده‌اند. آنچه مردم بوشهر و عسلویه انتظار دارند، نه فقط حضور فیزیکی مدیران، بلکه درک و لمس زندگی روزمره آنهاست. همان‌طور که یکی از کارگران پالایشگاه به بامداد جنوب گفت: «مدیر اگر کنار ما باشد، حتی اگر تصمیمش سخت باشد، می‌پذیریم. مشکل اینجاست که تصمیم‌ها از آسمان می‌افتند، نه از زمین.»