سرنوشت یوزها در بوشهر تکرار نشود

این روزها که دوباره خبر انقراض یوز آسیایی داغ شده و نگرانی‌ها را افزایش داده، لازم است نگاه جدی‌تری هم به گونه‌های جانوری در حال انقراض استان بوشهر داشته باشیم تا پیش از آنکه دیر شود، سرنوشتی شبیه یوزها پیدا نکنند. استان بوشهر با ترکیبی از زیستگاه‌های ساحلی، کوهستانی، بیابانی و تالابی، مأمن گونه‌های جانوری ارزشمندی است که بخشی از میراث طبیعی کشور به شمار می‌آیند. بااین‌حال براساس آنچه پیش از این سازمان حفاظت از محیط زیست استان بوشهر اعلام کرده است: ۲۵ گونه از جانوران این استان در معرض خطر انقراض قرار دارند، وضعیتی که در صورت بی‌توجهی می‌تواند سرنوشت تلخ یوز آسیایی را برای آن‌ها تکرار کند. این گونه‌ها شامل آبزیان، پرندگان و پستاندارانی هستند که هر یک نقش حیاتی در تعادل اکولوژیکی منطقه ایفا می‌کنند.

در میان آبزیان، لاک‌پشت سبز، دلفین و نهنگ جایگاه ویژه‌ای دارند. این گونه‌ها نه‌تنها بخشی از چرخه‌های حیاتی دریا را کامل می‌کنند، بلکه شاخص سلامت زیست‌محیطی خلیج‌فارس محسوب می‌شوند. بااین‌حال، آلودگی‌های صنعتی و پلاستیکی، صید غیرمسئولانه و تخریب زیستگاه‌های ساحلی تهدیدی جدی برای ادامه حیات آن‌هاست. سواحل خاصی که محل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌هاست، به دلیل فعالیت‌های انسانی از کیفیت زیستگاهی خود کاسته‌اند و بدون حفاظت فوری، این فرآیند حیاتی قطع خواهد شد.

پرندگان بومی و مهاجر، از جمله غاز پیشانی سفید، شاهین، بحری، بالابان و هوبره، نیز از این تهدیدات بی‌نصیب نمانده‌اند. این گونه‌ها وابسته به تالاب‌ها، سواحل و مناطق غیرقابل کشت هستند که با توسعه بی‌رویه و تغییرات اقلیمی رو به کاهش‌اند. بسیاری از آن‌ها تحت فشار شکار غیرمجاز قرار دارند و اختلال در مسیرهای مهاجرت‌شان، خطر نابودی جمعیت‌های منطقه‌ای را افزایش داده است. کاهش پرندگان شکاری مانند شاهین و بحری اثرات زنجیره‌ای بر سایر گونه‌ها و کشاورزی منطقه خواهد گذاشت.

پستانداران شاخص استان نیز با تهدیدات مشابه روبه‌رو هستند. پلنگ ایرانی در کوه‌های بیرمی، کوه سیاه و تنگ ارم، همراه با قوچ و میش، جبیر و آهو، بخشی از تنوع زیستی خشکی را شکل می‌دهند. فعالیت‌های انسانی مانند شکار، قطع ارتباط بین زیستگاه‌ها و رقابت با دام اهلی باعث کاهش توان بقا در این گونه‌ها شده است. پلنگ به‌عنوان یکی از گونه‌های کلیدی، نقش مهمی در حفظ تعادل جمعیت سایر جانوران دارد و کاهش آن می‌تواند تعادل بوم‌سازگان را مختل کند.

در طبقه‌بندی علمی، گونه‌های «در معرض خطر انقراض» هنوز شانس بازسازی جمعیت دارند، مشروط بر اینکه تهدیداتشان کنترل و زیستگاه‌هایشان بهبود یابد؛ اما در صورت رسیدن به شرایط «در حال انقراض»، احیای آنها مستلزم هزینه‌های سنگین و اقدامات پیچیده خواهد بود؛ بنابراین، پیشگیری از ورود به مرحله بحرانی بسیار ارزان‌تر و عملی‌تر از تلاش برای احیاست.

مشکلات حیات‌وحش استان عمدتاً از فعالیت‌های انسانی ناشی می‌شود؛ از آغاز پروژه‌های صنعتی و شهری بدون ارزیابی زیست‌محیطی گرفته تا برداشت بی‌رویه از منابع طبیعی و شکار غیرقانونی. علاوه بر این، بی‌توجهی به آموزش جوامع محلی باعث شده ارزش این گونه‌ها برای توسعه پایدار نادیده گرفته شود. در حالی که حضور این جانوران می‌تواند پایه‌گذار گردشگری طبیعی، تقویت امنیت غذایی و پایداری اکولوژیکی باشد، روند تخریب زیستگاه‌ها این فرصت را از استان می‌گیرد.

فرصت نجات این ۲۵ گونه همچنان وجود دارد، اما زمان برای اقدام محدود است. هر سال تعلل، نه‌تنها جمعیت گونه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های مالی و بوم‌شناختی بازسازی را افزایش می‌دهد. بوشهر می‌تواند با حفظ این سرمایه‌های طبیعی، هم زیست‌بوم خود را تقویت کند و هم الگویی برای سایر استان‌ها شود، مشروط بر اینکه تصمیم‌های امروز با درک درست از اهمیت و فوریت این بحران اتخاذ شود.